Tumonei Bukatampe Mwādi Mwibumwena Kidishitu

“Yewa usaka kwikala mukatampe mwenu, nabya ēmwingidile mīngilo.”—MATEO 20:26.

1. Lelo ntanda imonanga namani bukatampe?

 KUBWIPI na kibundi kya Thebes kya Edipito wa kala (kitelwa dyalelo bu Karnak), ku kintu kya makilometele 500 kunshi kwa Caire, kudi nkishi mupuñame wa metele 18 wa Felo Amenhotep III. I kutupu ubwanya kutala ku uno nkishi mukatampe pampikilwa kwityepelwa. Uno mulawalawa, wādi padi ulengeja bantu batyine mulopwe, i kyelekejo kya mumwena ntanda bukatampe—kukimba kwibaija ne kwipa mvubu mwanda wa bakwabo bemone bu batyetye mpata.

2. I kimfwa’ka kyāshidile Yesu balondi bandi, ne i bipangujo’ka byotufwaninwe kwiipangula?

² Uno mumweno wa bukatampe i mwishile na wāfundije Yesu Kidishitu. Nansha Yesu byaādi ‘Mfumwandya balondi bandi kadi Mufundiji wabo,’ ino wēbafundije amba bukatampe bwiyanga ku kwingidila bakwabo. Difuku dyandi dya mfulo pano pa ntanda, wālombwele buluji bwine bwa bufundiji bwandi na koija bandi bana ba bwanga ku maulu. Bine, uno wādi mwingilo wa kwityepeja kashā! (Yoano 13:4, 5, 14) Kwingidila ne kwingidilwa—i  kyepi kyoswele? Lelo kimfwa kya Kidishitu kikutonona nobe wityepeje mwaētyepejeje? Tubandaulei nanshi mwādi mumwena Kidishitu bukatampe ne mokishidile na mumweno wa bavule mu ino ntanda.

Epuka Mumweno Umona Ino Ntanda Bukatampe

3. I bimfwa’ka bya mu Bible bilombola musala ufulanga’ko boba betobelwe kutumbikwa na bantu?

³ Kudi bimfwa bivulevule mu Bible bilombola amba mumweno umona ino ntanda bukatampe utwalanga ku musala. Langa bidi Hamane nkomonkomo, muntu wa ntumbo mu kipango kya mulopwe wa Peleshia mu myaka ya ba Eseta ne Modekai. Kwitobwa kwādi kwitobelwe Hamane ntumbo kwāmutwele ku bumvu ne ku lufu. (Eseta 3:5; 6:10-12; 7:9, 10) Lelo Nebukaneza wa kibengo nandi, wābelele bulubi aye papo na lupusa lunane? Mumweno munyengakane waādi umona bukatampe i mumweke mu bino binenwa byaānene amba: “Lelo kino ke Babiloni [kibundi] kikatampe kadi, kyo naubaka ami ne ke pakwikala pa bulopwe kadi, pa bukomo bwa bukomokomo bwami, ne kya ntumbo ya bulopwe bwami’ni, a?” (Danyele 4:30) Tala Heloda Akidipa I wa mitatulo nandi, wāitabije ntumbo keimufwaninwe, pa kyaba kya kutumbija Leza. Wākupilwe “ne mvinyu ke īmusakanya, watūla ne muya.” (Bilongwa 12:21-23) Kutunya kwivwanija mumwena Yehova bukatampe ko kwāfikije bano bana-balume bonso ku kupona bya bumvu.

4. I ani usonshila mushipiditu wa kwitatula wa ino ntanda?

⁴ Eyo, i biyampe twikale na būmi bwitupeja kalēmo ne bulēmantu. Inoko Dyabola utwelelanga pa kino kintu ne kushinsakanya mushipiditu wa mitatulo, ukwatañene na kwilangila kwandi. (Mateo 4:8, 9) Ketwakilwai nansha dimo amba aye ye “Leza wa panopantanda,” i musumininwe kukusa milangwe yandi pano pa ntanda. (2 Kodinda 4:4; Efisesa 2:2; Kusokwelwa 12:9) Bene Kidishitu bayukile nsulo ya ino milangwe, o mwanda bepukanga mumweno umona ino ntanda bukatampe.

5. Lelo bya nkulo bilonga muntu, kutendelwa, ne bupeta yo nsulo ya maloa a endaenda? Shintulula.

⁵ Mulangwe uzambalaja Dyabola i uno wa kunena amba kutelwa mu ino ntanda, kutendelwa na bantu, ne kudinga matumba lupeto bā bo abo būmi bwa nsangaji. Lelo i amo? Le bya nkuo bilonga muntu, kutendelwa, ne bupeta yo nsulo ya būmi bwa maloa? Bible witudyumuna tuleke kongolwa na ino milangilo. Solomone Mulopwe wa tunangu wāsonekele amba: “Ino pano namona mwingilo onsololo, kadi ne mingilo yonso ya manwa pa mine ino’i muntu i wamukao kudi mwikadi nandi; kine kino’ki nakyo i kyabitupu, i kya kupanga luvula.” (Musapudi 4:4) Bavule bapēne būmi bwabo bonso mu kufwila kwendelela kumeso mu ino ntanda babingijanga ano madingi a ku bukomo bwa mushipiditu anene Bible. Kimfwa kimo i kya mukelenge wakweshe mu kubunda, kupunga, ne kutompa apolo wafikije muntu pa kweji. Ulanguluka’mba: “Napakamine na mingilo, naikala sendwe mu byonadi nonga. Ino kwadi kupanga luvula, mwingilo wa bitupu, keumpelepo nsangaji ya endaenda ne ndoe ya mutyima.” * Mumweno umona ino ntanda  bukatampe, mwikale mu myanda ya busunga, ya makayo, nansha ya kwipwija mukose, keuletangapo maloa a endaenda.

Bukatampe Butamba ku Kwingila na Buswe

6. I bika bilombola amba ba Yakoba ne Yoano bādi bamona bukatampe na mumweno umbi?

⁶ Mwanda umo wa mu būmi bwa Yesu usokola bine bilomba kulonga pa kwikala mukatampe. Yesu ne bandi bana ba bwanga bāendele ku masobo a Pashika a mu 33 K.K. ku Yelusalema. Mu dishinda, banababo na Yesu babidi, ba Yakoba ne Yoano, bāikala na mumweno mubi wa bukatampe. Bālomba Yesu kupityila kudi inabo amba: ‘Tusakile witulaye amba tukashikata mu bulopwe bobe, umo ku lundyo, ungi ku lunkuso.’ (Mateo 20:21) Bayuda bādi bamona kushikata ku lundyo nansha ku lunkuso bu kupebwa bulēme bukatampe. (1 Balopwe 2:19) Ba Yakoba ne Yoano bāsakile kwipapila byaba bya ntumbo. Bādi basaka bapebwe bino bifuko bya lupusa. Yesu pa kuyuka byobalanga, wākimba muswelo wa kulemununa mumweno wabo umbi obamona bukatampe.

7. Lelo Yesu wāshintulwile namani dishinda ditwala ku bukatampe bwa bine bwa bwine Kidishitu?

⁷ Yesu wāyukile amba mu ino ntanda ya kwitatula, muntu umonwa bu mukatampe i yewa utādile ne kusomanya bakwabo, ulongelwa byasaka ponso pafunkula kintu na kutoja kitojo. Ino mu balondi ba Yesu, mwingilo wa kwityepeja kyo kipimo kya kuyukila’po bukatampe. Yesu wānene amba: “Yewa usaka kwikala mukatampe mwenu, nabya ēmwingidile mīngilo. Kadi yewa usaka kwikala mukatampe mubukata mwenu, nanshi ēkale umpika wenu.”—Mateo 20:26, 27.

8. Le kwikala mwingidi i kulonga bika, ne i bipangujo’ka byotufwaninwe kwiipangula?

⁸ Kishima kya Kingidiki kyalamwinwe bu ‘kwingidila mingilo’ nansha mwingidi mu Bible kifunkila pa muntu utakamene na kininga ne na bukomo kwingidila bakwabo mingilo. Yesu wāfundije bandi bana ba bwanga bufundiji bwa kamweno mpata amba: Kusomanya bantu balonge byosaka kekupangapo muntu bukatampe; ino kwingidila bakwabo na buswe ko kupa muntu bukatampe. Wiipangule amba: ‘Shi nadi Yakoba nansha Yoano le nādi wa kulonga’po namani? Le nādi wa kujingulula amba bukatampe bwa bine butambanga ku kwingidila bakwetu na buswe?’—1 Kodinda 13:3.

9. I kimfwa’ka kyāshile Yesu mu kipwano kyandi na bantu bakwabo?

 ⁹ Yesu wālombwele bana ba bwanga amba mumweno umona ino ntanda bukatampe ke aopo udi na aye Kidishitu. Kēmwenepo nansha dimo bu mukatampe kutabuka boba baādi wingidila, nansha kwibekija, mhm. Bantu ba miswelo yonso—bana-balume, bana-bakaji, bana batyetye, bampeta, balanda, balupusa ne babipya-mambo ba mu meso fututu bene kumo—kebādipo bakokelwa kumufwena. (Mako 10:13-16; Luka 7:37-50) Bantu kebekalangapo divule batūkijija ba kutupatupa mutyima. Ino Yesu aye wādi mwishile. Nansha bandi bana ba bwanga byobādi kyaba kimo betupa ne kwipotomeja, aye wādi wibafundija na kitūkijetyima, wibalombola amba i mwityepeje bya binebine ne wa bumvu ku mutyima.—Zekadia 9:9; Mateo 11:29; Luka 22:24-27.

10. Le būmi bonso bwa Yesu bulombola namani amba wāingidile bakwabo pampikwa kakama?

¹⁰ Kimfwa kya kulangila bakwabo kyāshile Mwanā Leza mwine mukatakata kilombola buluji bwinebwine bwa bukatampe. Yesu kāilepo pano panshi amba bamwingidile, ino aye wāingidile bakwabo, wāundapa “babela mbá, miswelo ne miswelo” ne kunyongolola bantu ku bademona. Nansha byaādi ukōka ne kukimba kwitūkija, ino wādi nyeke utangidija bisakibwa bya bakwabo kumeso, byandi kunyuma, ulonga bukomo bwa kwibasenga. (Mako 1:32-34; 6:30-34; Yoano 11:11, 17, 33) Buswe bwandi bwāmutonwene akwashe bantu ku mushipiditu, wenda mu luvumbi ku tutwa twa makilometele lwa panshi, ukasapula myanda miyampe ya Bulopwe. (Mako 1:38, 39) Bine ne bine ponka, Yesu wādi wingidila bakwabo na kusumininwa.

Iula Kwityepeja kwa Kidishitu

11. Lelo batutu batongelwe kwingila bu batadi mu kipwilo bafwaninwe kwikala na ngikadilo’ka?

¹¹ Ku mfulo kwa myaka ya 1800, mwikadilo muyampe ufwaninwe kwikala na batadi bene Kidishitu wālombwelwe patōka kitatyi kyātongelwe bana-balume bekale bantunguluji bendakana ba kwingidila bantu ba Leza. Kyādi kikimbwa kobadi, mungya Kiteba kya Mulami kya Ziona kya difuku 1 Kweji 9, 1894, i bekale ba “butūkanye—ke ba kwiyujapo . . . , ba mutyima mwityepeje bakimba kusapula Kidishitu, ke abo benepo—ke bantupo banena byobayukile, ino banena Kinenwa kyandi mu muneneno wakyo upēla ao’ko wa bukomo.” I kimweke patōka amba bene Kidishitu ba bine kebafwaninwepo nansha dimo kukimba madyese mwanda wa kulonda masakila abo nansha kwikala na ntumbo, lupusa, ne kutādila bakwabo. Mutadi mwityepeje uyukile amba biselwa byandi i “mwingilo muyampe,” ke kitentapo kya kumuletela ntumbo. (1 Temote 3:1, 2) Bakulumpe bonso ne bengidi ba mingilo bafwaninwe kulonga buninge bwa kwingidila bakwabo na kwityepeja ne kutangidila mu mwingilo ukola, kushiya kimfwa kifwaninwe kwiulwa na bakwabo.—1 Kodinda 9:19; Ngalatea 5:13; 2 Temote 4:5.

12. I bipangujo’ka bifwaninwe kwiipangula boba basaka kupebwa madyese mu kipwilo?

 ¹² Tutu yense usaka madyese ufwaninwe kwiipangula’mba: ‘Lelo nkimbanga mikenga ya kwingidila bakwetu’ni, ndi na mutyima wa kusaka kwingidilwa? Lelo nsakanga kwingila mingilo ikwasha ayo’ko keiyukanapo ku bantu?’ Kimfwa, nsongwalume ukokeja kukimba kunena mashikulu mu kipwilo ino koku wikaka kukwasha banabetu banunu. Padi usangelanga kwikala mu kisense na batutu badi na biselwa, ino koku wishisa kutambila mu mwingilo wa busapudi. Nsongwalume wa uno muswelo ufwaninwe kwiipangula namino amba: ‘Le ntanga mutyima dibajinji ku kwingila mingilo ya Leza ya kundyukanya ku bantu ne kutendelwa? Le kyomfwila i kumonwa na bakwetu?’ Kwikimbila ntumbo ke aopo mumweno wa Kidishitu.—Yoano 5:41.

13. (a) Lelo kimfwa kya kwityepeja kya mutadi kidi na lupusa’ka pa bakwabo? (b) I kika kinenenwa amba kwityepeja, mutyima wa bumvubumvu, ke mwandapo wa mwine Kidishitu kwitongela byasaka?

¹³ Shi twielele’ko kwiula kwityepeja kwa Kidishitu, ketukabulwepo kwingidila bakwetu. Tala kimfwa kya mutadi wa zone umo wadi utala mingilo ya musambo umo wa Batumoni ba Yehova. Uno mutadi, nansha byaadi na bya kulonga bivule ne biselwa bilēma bya mingilo, kalekelepo kukwasha nsongwalume wadi ulwa na kujadika mashini a kulunga pamo mabuku. “Nkyadipo nanga nansha dimo!” ye tutu usekununa. “Waunombwele amba nandi wadi wingila na mashini a uno muswelo paaile ku Betele ukidi nsongwalume, wavuluka ne kuvuluka amba byadi bimukomena kujadika’o senene. Waingile nami ku ano mashini kitatyi kilampe nansha byaadi na bintu bivule bya mvubu bya kulonga. Bine, kino kyauntulumwije mpata.” Uno tutu pano ke mutadi wa musambo umo wa Batumoni ba Yehova, ino ukivulukanga kino kilongwa kya kwityepeja. Nanshi ketukolwai kwimona bu bakata batunya kulonga bintu bya kwityepeja, nansha ba mvubu kebakokejapo kwingila mingilo ya makasa. Ino tuvwalei “mutyima wa bumvubumvu.” Uno ke mwandapo wa muntu kwitongela byasaka. Ke-pantu ubadilwa mu ‘bumuntu bupya’ bunenwe mwine Kidishitu kuvwala.—Fidipai 2:3; Kolose 3:10, 12; Loma 12:16.

Mwa Kumwena Bukatampe Mwibumwena Kidishitu

14. Kulanguluka pa kipwano kyetu na Leza ne na bantu netu kuketukwasha namani tutamije mumweno mwendele’mo wa bukatampe?

¹⁴ I muswelo’ka otukokeja kumona bukatampe mobifwaninwe? Muswelo umo i na kulanguluka pa kipwano kyotupwene na Yehova Leza. Bukatakata bwandi, bukomo, ne tunangu twandi bimuzunzulanga palampe mpata kupita bantu ba bituputupu. (Isaya 40:22) Kulanguluka pa kipwano kyotupwene na bantu netu nako kuketukwasha tutamije bumvubumvu pa mutyima. Kimfwa, tukokeja kutabuka bakwetu mu myanda kamukaya, ino nabo bakokeja kwitupita mu bintu bikwabo bya mvubu mpata umbūmi, nansha banabetu bene Kidishitu bakokeja kwikala na ngikadilo yotubudilwe. Na bubine, bavule bamonwa na Leza bu ba mvubu ke bantupo ba majina, mwanda badi na kwityepeja ne kwiubija.—Nkindi 3:34; Yakoba 4:6.

15. Le bululame bwa bantu ba Leza bulombola namani amba kekudipo ufwaninwe kwimona amba utabukile bakwabo?

¹⁵ Myanda mimweke ya Batumoni ba Yehova batompibwa mwanda wa lwitabijo lwabo ilombola uno mwanda patōka. Kyaba ne kyaba i boba bamonwa bu batupwaipwai na ino ntanda bo balamanga bululame bwabo kudi  Leza mu matompo makomo. Kulanguluka pa bino bimfwa kuketukwasha twityepeje kadi kwitufundija tuleke ‘kwitendela kupita ne motufwaninwe kwitendelela.’—Loma 12:3. *

16. Kipwilo kyonso kikokeja namani kutamija mumweno wa bukatampe mwa kwiwila kimfwa kyāshile Yesu?

¹⁶ Bene Kidishitu bonso, banuke ne batame, bafwaninwe kutamija mumweno wādi umona Kidishitu bukatampe. Mu kipwilo mwingilwanga mingilo mishileshile. Ketwakipelai shi abetunena kwingila mingilo yotumona bu ya munshi. (1 Samwele 25:41; 2 Balopwe 3:11) Bambutwile, le mukankamikanga benu bana banuke ne basongwa kwingila na nsangaji mingilo yo-yonso yobapebwa, shi ku Njibo ya Bulopwe, shi ku kubungakana, nansha ku kitango? Lelo bemumonanga banwe bene mwingila mingilo ya kwityepeja? Tutu umo wingila pano ku kité kya ntanda yonso kya Batumoni ba Yehova ukivulukanga kimfwa kya bambutwile bandi. Unena’mba: “Muswelo obadi bengila mingilo ya kukomba ku Njibo ya Bulopwe ne ya kukundula pa kulongela kitango byaumfundije amba beimwene bu mingilo ya mvubu. Kebadipo babulwa kwituma ku mingilo ikwasha kipwilo ne banabetu bonso, nansha shi mingilo’ya ikale ya kwingila na makasa namani. Uno mumweno o unkweshe ngitabije mingilo yo-yonso yobampa kuno ku Betele.”

17. Bana-bakaji betyepeje bakokeja namani kwikala dyese ku kipwilo?

¹⁷ Mu mwanda utala kutangidija tumweno twa bakwetu kumeso kwa twetu, tudi na kimfwa kilumbuluke kya Eseta, wāikele mukaja mulopwe wa Umbikalo wa Peleshia mu myaka katwa ka butano K.K.K. Nansha byaādi mu ndaku, wātūdile na mutyima umo būmi bwandi mu kyaka pangala pa bantu ba Leza, kukwatañana na kiswa-mutyima Kyandi. (Eseta 1:5, 6; 4:14-16) Bana-bakaji bene Kidishitu ba dyalelo, nansha shi badi na misokwe ya muswelo’ka, bakokeja nabo kwikala pamo bwa Eseta na kukankamika ba njia, na kupempula babela, na kutambila mu busapudi, ne na kwingidila pamo na bakulumpe. Bine, bano bakaka betyepeje i dyese dikatampe ku kipwilo!

Byabuyabuya bya Kumona Bukatampe Mwādi Mwibumwena Kidishitu

18. I byabuyabuya’ka bimwenwa ku kumona bukatampe mwādi mwibumwena Kidishitu?

¹⁸ Ukangula byabuyabuya bivule shi umona bukatampe mwādi mwibumwena Kidishitu. Kwingidila bakwenu pampikwa kakama kuletanga nsangaji kobadi ne kodi abe mwine. (Bilongwa 20:35) Banabenu bakakuswa bininge ponso posaka ne polonga bukomo bwa kwibengidila na kininga. (Bilongwa 20:37) Kupityidila Yehova umwene byonso byolongela bene Kidishitu nobe bu bitapwa bya lutendelo bimusangaja.—Fidipai 2:17.

19. Le tufwaninwe kusumininwa kulonga bika mwa kumwena bukatampe mwādi mwibumwena Kidishitu?

¹⁹ O mwanda umo ne umo ufwaninwe kwibata mu mutyima wandi na kwiipangula’mba: ‘Le nenanga’nka ku kanwa bitupu amba neelelanga’ko kumona bukatampe mwādi mwibumwena Kidishitu’ni, nansha noñanga bukomo bwa kumwekeja kino mu bilongwa byami?’ Tuyukile biyampe Yehova mwamwena muntu witatula. (Nkindi 16:5; 1 Petelo 5:5) Bilongwa byetu bilombole nanshi amba tuloelelwe kumona bukatampe mwādi mwibumwena Kidishitu, shi mu kipwilo, shi mu kisaka, nansha mu būmi bwetu bwa bukile bukya potudi na bantu netu—byonso bino mwanda wa kutumbija ne kutendela Leza.—1 Kodinda 10:31.

[Kunshi kwa dyani]

Le Ukokeja Kushintulula?

• I kika kyotufwaninwe kunyemena mumweno umona ino ntanda bukatampe?

• Yesu wādi umona bukatampe namani?

• Batadi bakokeja kwiula namani kwityepeja kwa Kidishitu?

• I bika biketukwasha tutamije mumweno wādi umona Kidishitu bukatampe?

[Bipangujo bya Kifundwa]

[Kapango pa paje 27]

I Ani Umona Bukatampe Mwādi Mwibumwena Kidishitu?

I yewa usaka kwingidilwa’ni, i yewa udi na mutyima wa kwingidila bakwabo?

I yewa ukimba kwimwekeja’ni, i yewa witabija kwingila mingilo ya kwityepeja?

I yewa wizunzula’ni, i yewa uzunzula bakwabo?

[Kifwatulo pa paje 24]

Nkishi mupuñame wa Felo Amenhotep III

[Kifwatulo pa paje 25]

Le uyukile kyāfikije Hamane ku kupona?

[Bifwatulo pa paje 26]

Lelo ukimbanga mikenga ya kwingidila bakwenu?