Mwanda wa Yehova I Mūmi

Myanda Mikatampe ya mu Mukanda wa Kupituluka

TUDI mu mwaka wa 1473 K.K.K. Myaka makumi aná ibapite’po tamba kasha Yehova unyongolola bana ba Isalela mu bupika bwa Edipito. Ino myaka yonso badi balumbakana mu ntanda mutuputupu, kufika ne pano muzo ukidi wambulwa ntanda. Ino pano badi ku kibelo kya Ntanda ya Mulao. Le i bika bisa kwibafikila pobasa kuyata ntanda bu kishi? I makambakano’ka ebatengele, ne bafwaninwe kupwija’o namani?

Kumeso kwa Isalela kwabuka Munonga wa Yodano ne kutwela mu ntanda ya Kenani, Mosesa wateakanya kipwilo ku mwingilo mukatampe wikitengele. Namani? Na kunena lunkunkwa-mulongo lwa mīsambo ya kwibakankamika, kwibesāshila, kwibasoñanya, ne kwibadyumuna pa mulongo. Wavuluja bene Isalela amba Yehova ufwaninwe kutōtwa bunka bwandi ne amba kebafwaninwepo kulonda mashinda a mizo ibajokolokele. Ino mīsambo yonso yo ibundile kipindi kikatampe kya mukanda wa mu Bible wa Kupituluka. Kadi madingi adi’mo akidi na bukwashi ne kotudi dyalelo, mwanda netu tudi mu ntanda ikoma kutōta’mo Yehova bunka bwandi.—Bahebelu 4:12.

Mukanda wa Kupituluka, kutalula’mo’nka shapita wa mfulo, wasonekelwe na Mosesa kadi wisambila pa myanda yalongekele mu myeji ibidi ne mafuku’mo. * (Kupituluka 1:3; Yoshua 4:19) Tutalei binenwe’mo mobitukwashisha tuswe Yehova Leza na mutyima wetu onsololo ne kumwingidila na kikōkeji.

‘KOKELWA BYOBYA BYAMWENE MESO OBE’

(Kupituluka 1:1–4:49)

Mu mwisambo umbajinji, Mosesa usekununa myanda imoimo yebatene mu ntanda mutuputupu—kutabukidila yoya ikwasha bene Isalela pano pobeteakanya  kuyata Ntanda ya Mulao bu yabo ya kishi. Nsekununi ya kutongwa kwa batyibi ibavuluja amba Yehova ulongololanga bantu bandi mu muswelo wibakulupija amba bakalelwa biyampe na buswe. Mosesa ufumika kadi amba lapolo imbi ya tubedibedi dikumi yafikije lukongo lushele kunyuma ku kutunya kutwela mu ntanda ya mulao. Langa’po kino kidyumu mokyatengela bemvwaniki ba Mosesa babandila ntanda’ya na meso’nka nenki.

Kuvuluja bushindañani bwapele Yehova bana ba Isalela kumeso kwa kwabuka Yodano nako kubebape bukankamane pano pobesakanya mwa kushilwila kushinda bantu badi bukila bwa munonga’u. Ntanda yobasa kupyana i mitādilwe na butōtyi bwa bilezaleza. O mwanda Mosesa webadyumuna pampikilwa kafinda amba i bibi kutōta bilezaleza!

Bipangujo bya mu Bisonekwa Bilondolwelwe:

2:4-6, 9, 19, 24, 31-35; 3:1-6—Mwanda waka bene Isalela bākubije bantu bamo ba kutunduka kwa Yodano ino bāleka’ko bakwabo? Yehova wāsoñenye Isalela amba kakilwa na bana ba Esau. Mwanda waka? Mwanda i lutundu lwa mwanabo na Yakoba. Kadi bene Isalela kebādipo bafwaninwe kususula nansha kulwa na bene Moabu ne bene Amona, mwanda nabo i bana ba Lota, mwanā mwanabo na Abalahama. Inoko, ba Shihone ne Oka balopwe ba Amole, kebādipo na bulongo nansha na kabikelo ka kubikela ntanda’ya. O mwanda pāpelele Shihone kupityija bene Isalela ne Oka nandi wāiya kwibasambakana na bulwi, Yehova wāsoñenye bene Isalela konakanya bibundi byabo, ne kwibashila muntu mūmi nansha umo kwine mpika.

4:15-20, 23, 24—Le kijila kijidikile kupunga bankishi kishintulula amba i bibi kupunga ne bipungwa bya kuneñenya pantu? Mhm. Kijila kijidikilwe pano i kya kupunga bankishi ba kutōta—‘kwibevukwila nansha kwibengidila kwine.’ Bisonekwa kebipelejepo kupunga bankishi nansha kufwatula bifwatulo bya kuneñenya pantu kampanda.—1 Balopwe 7:18, 25.

Ñeni Yotuboila’ko:

1:2, 19. Bana ba Isalela bālumbakene mu ntanda mutuputupu kintu kya myaka 38, nansha byādi bilomba “lwendo lwa mafuku dikumi ne dimo, kutaluka ku Holeba [ntanda ya ngulu ijokolokele Lūlu lwa Shinai kobapelwe Mbila Dikumi] pa dishinda dya lūlu lwa Seila, kufika ne ku Kadesha-balenea.” Bine, ino shayo yo mfuto ya kupela kukōkela Yehova Leza!—Umbadilo 14:26-34.

1:16, 17. Misoñanya ya Leza ya kulonda mu butyibi i imo yonka ne dyalelo. Boba bapelwe kiselwa kya kutyiba mambo mu komite wa butyibi kebafwaninwepo kunyengakanya butyibi bwabo pa mwanda wa ntondo nansha kityino kya muntu.

4:9. ‘Kuleka kwilwa bintu byāmwene meso abo’ kyo kyādi kintu kya mvubu ku bene Isalela pa kunekenya. Netu ntanda impya yotulailwe keidi pabwipi, i kipite buya tubambile meso pa bintu bya kutendelwa bilonga Yehova na kwifunda Kinenwa kyandi na kininga.

SWA YEHOVA KADI KŌKELA KU MBILA YANDI

(Kupituluka 5:1–26:19)

Mosesa ulombola mu mwisambo wandi wa bubidi mobaikele kwibapela Bijila ku Lūlu lwa Shinai, kupwa upituluka monka mu Mbila Dikumi. Wayukija ne mizo isamba-ibidi ifwaninwe konakanya fututu. Bana ba Isalela abavulujibwa ñeni ya kamweno yobaboile mu ntanda mutuputupu amba: “Muntu nanshi kamwenepo bumi ku bidibwa byonka, mhm, muntu umona bumi poso’nka ku byonso bitambanga mu kyakanwa kya Yehova.” Mu ino ngikadilo impya yobaikala’mo namo bafwaninwe ‘kulama mbila yonso.’—Kupituluka 8:3; 11:8.

Bene Isalela pobasa kushikata mu ntanda ya mulao, basa kusakilwa bijila, ke enka bitala pa mutōtelo kete, mhm, ino i ne pa myanda ya butyibi, ya umbikalo, ya divita, ne bitala būmi bwa difuku ne difuku bwa bantu bonso ne bwa muntu ne muntu. Mosesa wapituluka mu bino  bijila ne kukoma mvubu ya kuswa Yehova ne kukōkela ku mbila yandi.

Bipangujo bya mu Bisonekwa Bilondolwelwe:

8:3, 4—Bivwalwa bya bene Isalela kebyāsanikilepo nansha maulu abo keāyudilepo pobādi benda mu ntanda mutuputupu mu buluji’ka? Ino yādi mpangiko ya kingelengele, pamo’nka bwa mana ādi ebapebwa difuku ne difuku. Bene Isalela bādi bavwala enka bisandi bimo ne bilato bimo byonka byobādi nabyo kala, mobimwekela bādi bepyanika’byo pādi penda patama bana ne pādi pafwa batame. Ne kadi lubalo lwa ku ñanjilo ne lwa ku mfulo ya lwendo lwabo mutanda mutuputupu lulombola amba bene Isalela kebāvudile’kopo, o mwanda bintu byobādi nabyo dibajinji byādi bikidi’nka bibabwane.—Umbadilo 2:32; 26:51.

14:21—Mwanda waka bene Isalela bādi bapa mweni kifwile kanyefu nansha kupoteja’kyo kudi wa ntanda ingi, ino abo bene kudya’kyo mpika? Mu Bible, kishima “mweni udi munda mwa bipango” i muntu ke mwine Isalelapo wiile kwituta mu mutōtelo wabo nansha yewa wiile kushikata mungya bijila bya ntanda ino kutōta Yehova mpika. Muntu wa ntanda ingi ne mweni ushikatanga mwabo pampikwa kwituta mu mutōtelo wabo kādipo utalwa na Bijila’bya ne wādi ukokeja kwingidija mu miswelo mishileshile nyema mwifwile kanyefu. Bene Isalela bāpelwe lupusa lwa kwibapa nansha kwibapoteja banyema befwile. Inoko yewa mwiye kwituta mu mutōtelo, aye, wādi ulama kipwano kya Bijila. Monka mwikilombwela Levi 17:10, uno muntu wādi mujidikikwe kudya mashi a nyema.

24:6—I kika kinenenwa amba kuyata “dibwe dipelwanga bukula, nansha mpelo mwine, bu-kyeya” i pamo bwa kuyata “bumi bwa muntu”? Dibwe dipelwanga nadyo bukula ne mpelo mwine byelekeja “bumi bwa muntu,” nansha pa kadīlo kandi. Kumuyata bino bintu i kubudija kisaka kituntulu bidibwa byakyo bya mobukila mobukila.

25:9—Kukutulula kikwabilo ne kupelela mata mu meso a yewa upela kupyana mukaja mwanabo kwādi na nshintulwilo’ka? Kukwatañana na “muswelo wa pakalā mu Isalela, mwendele kukūla . . . muntu [wādi usopola] kikwabilo kyandi ne kupana’kyo kudi mwikadi nandi.” (Luta 4:7) Kukutulula kikwabilo ku kulu kwa mwana-mulume wapela kupyana mukaja mwanabo kwādi kulombola patōka amba wāpele kyepelo kyandi kya kubutwila mwanabo ufwile mpyana. Ne kino kyādi kintu kya bumvu. (Kupituluka 25:10) Kupelelwa mata mu meso i kufwija muntu’wa bumvu.—Umbadilo 12:14.

Ñeni Yotuboila’ko:

6:6-9. Monka mobasoñaninye bene Isalela kulēmeka Bijila, ne batwe netu mo monka, tufwaninwe kulama mbila ya Leza mu mutyima, kwiikwatyila pa mpala kitatyi kyonso, ne kukomeneja’yo mu betu bana. Tufwaninwe ‘kukuta’yo bu kiyukeno pa kuboko kwetu,’ ko kunena’mba bilongwa byetu—byelekejibwa na maboko etu—bilombole amba tukōkele Yehova. Kadi kikōkeji kyetu kifwaninwe kumweka ku bonso bwa batwe bavwele ‘tuzaza twa pa nsambakeno ya makiki etu.’

6:16. Ketwakikolwai kutompa Yehova pamo bwa bene Isalela bampikwa lwitabijo bāmutompele  pa Masa, na kwiuninga abo pa kubulwa mema.—Divilu 17:1-7.

8:11-18. Kusanswa bya bupeta kuketufikija ku kwilwa Yehova.

9:4-6. Ketufwaninwepo kwimona bu boloke ku meso etu batwe bene.

13:6. Ketufwaninwepo kuleka muntu nansha umo etukankaje kutōta Yehova.

14:1. Kwitapa bya kwitapa i kubulwa kulēmeka umbidi otupelwe, kadi kikokeja kukwatañana na mutōtelo wa bubela, o mwanda kufwaninwe kwepukwa. (1 Balopwe 18:25-28) Lukulupilo lwetu mu lusangukilo lufwaninwe kwitukankaja bulanda bupitepite bwa kudila bafwe betu byambulwa kwendela’mo.

20:5-7; 24:5. I biyampe kulangila boba badi mu ngikadilo ya pa bula, nansha shi mingilo ya kwingila mu kine kyaba’kya i ya mvubu.

22:23-27. Kingidilwa kikomo kya kwilwija nakyo mwana-mukaji shi bakimba kusambakena nandi ku bukomo i kwela ñanji.

“TONGA BIDI BUMI”

(Kupituluka 27:1–34:12)

Mu mwisambo wa busatu, Mosesa wanena amba shi bene Isalela abapu kwabuka Yodano, bafwaninwe kusoneka Bijila pa mabwe makatampe kadi bafwaninwe kunena mafingo alupuka ku kubulwa kikōkeji ne madyese alupuka ku kikōkeji. Mwisambo wa buná ushilula na kujokeja dipya kipwano kya Yehova na Isalela. Mosesa wadyumuna ponka amba i bibi kubulwa kikōkeji, ino wakankamika bantu ‘batonge būmi.’—Kupituluka 30:19.

Pa kupwa kunena mīsambo iná, Mosesa wesambila pa kushinta kwa buludiki ne kufundija bene Isalela lwimbo luyampe lutendela Yehova ne ludyumuna bantu ku byamalwa bilupukanga ku kubulwa kikōkeji. Ku mfulo Mosesa waesela bisaka, kupwa wafu na myaka 120, ne kujika wajikwa. Madilo abalāla mafuku 30, kintu kya kipindi kituntulu kya mafuku a myanda inenwe mu Kupituluka.

Bipangujo bya mu Bisonekwa Bilondolwelwe:

32:13, 14—Bene Isalela bādi bajidikwe kudya māni o-onso a banyema, le penepa kudya ‘māni a mikōko’ kwādi na buluji’ka? Muneneno wingidijibwe pano i wa kyelekejo ne ulombola bintu biyampe bya mu luombe. Kunena kwa kusāsula uno muswelo kulombola amba i kyelekejo mwanda mu vese umo yenka batela “māni malumbuluke a ñano” ne “mashi a mañanza.”

33:1-29—Mwanda waka Shimioni kātelelwepo pa bute pa bute mu madyese āeselwe bana ba Isalela na Mosesa? Mwanda Shimioni pamo ne Levi bālongele bintu pampikwa “kanye,” ne bulobo bwabo bwādi “buninge bibi.” (Ngalwilo 34:13-31; 49:5-7) O mwana bupyani bwabo nabo bwādi bwishile bityetye na bwa bisaka bikwabo. Levi wāpelwe bibundi 48, ne kipindi kya Shimioni kyādi munda mwa mwaba wa Yuda. (Yoshua 19:9; 21:41, 42) O mwanda Mosesa kāeselepo Shimioni pa bute pa bute. Inoko madyese a Shimioni abadilwa mu madyese āeselwe Isalela yenselele.

Ñeni Yotuboila’ko:

31:12. Bankasampe bafwaninwe kushikata na batame mu kupwila ne kulonga bukomo bwa kwivwana ne kwifunda.

32:4. Mingilo yonso ya Yehova i mibwaninine mwanda ulombolanga ngikadilo yandi ya boloke, tunangu, buswe, ne bukomo mu muswelo mubwaninine.

Udi na Mvubu Mikata Kotudi

Mukanda wa Kupituluka mu Bijila unena’mba Yehova “i Yehova kasukwa.” (Kupituluka 6:4) I mukanda wisambila pa bantu bapwene kipwano kya pa bula na Leza. Kadi udyumuna bantu ku kutōta bilezaleza ne unena ukoma amba bantu bafwaninwe kutōta enka Leza bunka bwandi.

Bine, Kupituluka mu Bijila i mukanda udi na mvubu mikata kotudi! Nansha byoketulondapo Bijila, ino tukokeja kuboila’ko ñeni mivule itukwasha ‘tuswe Yehova Leza wetu na mutyima wetu onso, ne muya wetu onso, ne bukomokomo bwetu bonso.’—Kupituluka 6:5.

[Kunshi kwa dyani]

[Kalata pa paje 8]

(Pa kuyukila’ko bikwabo, tala dibuku)

SEILA

Kadesha- balenea

Lūlu lwa Shinai (Holeba)

Kalunga Katyila

[Kutambile Kifwatulo]

Kilonda tulata totupelwe lupusa na Pictorial Archive (Near Eastern History) Est. and Survey of Israel

[Kifwatulo pa paje 8]

Mīsambo ya Mosesa yo ibundile bipindi bikatampe bya Kupituluka mu Bijila

[Kifwatulo pa paje 10]

Le i ñeni’ka iboilwa ku mpangiko ya Yehova ya kupāna mana?

[Kifwatulo pa paje 10]

Kuyata dibwe dipelwanga bukula nansha mpelo mine bu kyeya i pamo bwa kuyata “bumi bwa muntu”