Enda ku bidi'mo

Enda ku kifunka

Kukimbakimba Baludiki Bayampe

Kukimbakimba Baludiki Bayampe

Kukimbakimba Baludiki Bayampe

“Nanena’mba, Taluka, kubapu. Mu dijina dya Leza, enda!”—Oliver Cromwell; wanene myanda ipitulukilwe na Leopold Amery, wa mu Kitango kya Bendeji kya Beletanye.

Divita II dya Ntanda dyādi ke dilāle myeji mwanda, kadi bene Beletanye ne bapwani nabo bādi kebasa kushindwa. Mungya Leopold Amery ne bakwabo ba mu umbikalo, byādi bilomba kushinta muludiki. O mwanda mu mafuku 7 Kweji 5, 1940, mu Njibo ya Bonso, Mukelenge Amery wāpitulukile binenwa bidi kūlu’bi ku meso a Neville Chamberlain, Mpingakani Umbajinji. Mafuku asatu pa kupita’po, Mukelenge Chamberlain wātaluka pa kaji, penepo Winston Churchill wāmupingakena’po.

BULUDIKI i kisakibwa kikatampe ku bantu, ino ke muludikipo ye-yense ubwanya, mhm. Mu kisaka mwine ye mu kisaka, mulomba shabana ekale kuludika wandi mukaji ne bandi bana senene amba bamone nsangaji. Penepo muludiki wa muzo mutuntulu nansha wa ntanda yonso ke pepi! Bine, i bikomo mpata kusokola baludiki bayampe.

O mwanda, mu bula bwa tununu twa myaka, kudi balopwe bavulevule babikikwanga, batombokelwa, babikulwa ku bukomo, batongwa, bavotwa, ne bepaibwa, ne imbikalo nayo ishintwa’nka kushintwa. Balopwe, bampingakani babajinji, bamfumu, bendeji, balembi bakata, ne bambikavu ba kasusu bekalanga na lupusa ku mfulo lwapwa. Balopwe bakomokomo babikulwanga shi myanda ibashinta na mu kukopa kwa diso. (Tala kapango “Na Pano Kala Lupusa ne Kolwaya,” pa paje 5.) Inoko, ne dya dino, i bikomo kutana buludiki bufike’po ne bwa endaenda.

Le ‘Tufwaninwe’nka Kukimba’ni’—Nansha Tuleke’byo?

Ke kya kutulumuka’po shi bavule kebakikulupilepo kadi kusokola muludiki muyampe. Mu matanda amo, bantu bekalanga na bujundu ne kalengwa nakampata mu bitatyi bya mavote. Geoff Hill, mulembi wa julunale mu Afrika, unena’mba: “Bujundu nansha kwikaka [kuvota] bivulanga mu bantu shi bemona bu kebabwanyapo kushinta bufudile bobadi’mo. . . . Mu Afrika, shi bantu bapela kuvota, ke kunenapo amba baloelelwe būmi bobadi nabo, mhm. Divule i kwabija kwabija boba bemona amba i kutupu wibata’ko kutwi.” Ne mulembi wa mapepala wa mu États-Unis nandi usoneka pangala pa mavote afwena’a amba: “Shi ku bavotwa kwadi’po nansha umo mubwaninine.” Kadi ubweja’ko amba: “Na bubine kekudipo nansha umo. Ne kaikele’ko kashā. Ino tufwaninwe’nka kukimba.”

Le bantu i babulwe wa kutonga ne ‘bafwaninwe’nka kukimba’ baludiki bakubulwa kubwaninina? Baludiki byokebabwenyepo kuvuija bisakibwa bya babikalwa babo, le bo bubinga bulombola amba kekukekalapo nansha dimo buludiki buyampe? Mhm, ke amopo. Buludiki bulumbuluke kutabuka bonso budi’ko. Kishinte kilonda’ko kisa kubandaula muludiki wa bantu mufwaninwe i ani, ne muswelo ukokeja kumwena midiyo ya bantu ba pi na pi mu mingilo yandi—ne abe mwine kumo.

[Bifwatulo pa paje 3]

Kungala ku lunkuso: Neville Chamberlain

Kungala ku lundyo: Leopold Amery

Kunshi: Winston Churchill

[Kutambile Kifwatulo]

Chamberlain: Photo by Jimmy Sime/Central Press/Getty Images; Amery: Photo by Kurt Hutton/Picture Post/Getty Images; Churchill: The Trustees of the Imperial War Museum (MH 26392)