Butyibi bwa Leza Bukaponena Babi

“Wilongolole usambakane Leza obe.”—AMOSE 4:12.

1, 2. Mwanda waka tukulupile amba Leza ukafudija bibi?

 LELO bine Yehova ukapwa’tu bibi ne masusu pano pa ntanda? Kino kipangujo i kifwaninwe kashā kuno ku ngalwilo kwa myaka katwa ka 21. Mwanda konso kotwela meso, tumona’ko enka bantu bampikwa bumuntu ku bantu bakwabo. Bine, twabilanga mpata kwikala mu ntanda mwampikwa bukalabale, butumbula, ne majika-kanwa!

² Inoko kisangaja i kino: tukulupilei’tu na mutyima onso amba Yehova ukafudija bubi. Mwanda ngikadilo ya Leza mwine itukulupija amba ukalwa na babi. Yehova i Leza wa boloke ne kutyiba mambo. Kinenwa kyandi kitulombola mu Mitōto 33:5 amba: “Uswele boloke ne kutyiba-mambo.” Kadi mutōto mukwabo unena’mba: “Yense uswele bya bukalabale i bine muya Wandi ushikilwe’ye.” (Mitōto 11:5, NW) Bine, Yehova, Leza wa bukomo bonso, uswele boloke ne kutyiba mambo kakatalepo nyeke bitupu bintu byashikilwe.

3. Potubandaula monka bupolofeto bwa Amose, i bika byotukevwanija?

³ Ino kudi buluji bukwabo bwitupa kikulupiji amba Yehova ukatalula’ko bibi. Nsekununi ya bilongwa byandi bya pa kala itupa kino kikulupiji. Bimfwa bya patōkelela bilombola bintu byaādi ulonga babi bitanwa mu mukanda wa Amose. Kubandaula monka bupolofeto bwa Amose kuketufundija bintu bisatu bitala pa butyibi bwa Leza. Kibajinji bidi, abo i bufwaninwe nyeke. Kya bubidi, kebunyemwangapo. Ne kya busatu, busañunanga, mwanda Yehova uponejejanga butyibi bwandi pa babi ino ufwila lusa bantu ba kwisāsa ne ba mutyima moloke.—Loma 9:17-26.

Butyibi bwa Leza I Bufwaninwe Nyeke

4. Yehova wātumine Amose kwepi, ne pa mwanda waka?

⁴ Mu mafuku a Amose, muzo wa Isalela wādi mwiabanye pa malopwe abidi. Bumo i bulopwe bwa Yuda bwa bisaka bibidi bwādi kunshi. Bukwabo i bulopwe bwa Isalela bwa bisaka dikumi bwādi kungala. Yehova wāpele Amose mwingilo wa bu mupolofeto, wāmutalula mu kibundi kyabo kya Yuda wāmutuma ku Isalela. Kwine’kwa, Amose wādi wa kusapula’ko butyibi bwa Leza.

5. Amose wāsapwile dibajinji bupolofeto ku mizo’ka, ne yādi ifwaninwe kutyibilwa na Leza butyibi pa buluji’ka bumo?

⁵ Inoko Amose kāshilwilepo na kusapula butyibi bwa Yehova bukaponena bulopwe bupondoke bwa kungala. Ino wāshilwile na kusapula butyibi bwa Leza bukaponena mizo isamba ya kubwipi. Ke Shidea, Fidishitia, Tyila, Edoma, Amona, ne Moabu kadi. Lelo ino mizo yādi bine ifwaninwe kutyibilwa na Leza butyibi bwa kuponejibwa? Bine yādi ifwaninwe’nka kutyibilwa’bo! Dibajinji bidi,  yādi ya lwana lwa mu meso fututu na bantu ba Yehova.

6. Mwanda waka Leza wādi ukanine kuleta kinzengele pa Shidea, Fidishitia, ne Tyila?

⁶ Kimfwa, Yehova wātopekele bene Shidea “ke-bantu [bādi] bapūla Ngileade ne bipūlo bya bilonda.” (Amose 1:3) Bene Shidea bāyete Ngileade kipindi kimo kya ntanda—ntanda ya Isalela ya kutunduka kwa Munonga wa Yodano—bāsanshija mpata bantu ba Leza kwine’kwa. Le ba Fidishitia ne Tyila nabo? Bene Fidishitia bāpile mambo pa kusela Isalela bu misungi nansha bu bakutwa, bēbapoteja ku bene Edoma, ne bene Isalela bamo bāikala bapika bobasunga kudi bene Tyila. (Amose 1:6, 9) Langa’po bidi—kupoteja bantu ba Yehova mu bupika! Na bubine, ke kya kutulumuka’po shi Yehova wāletele kinzengele pa Shidea, Fidishitia, ne Tyila.

7. Ba Edoma, Amona, ne Moabu bādi beifwane mu kintu’ka na Isalela, ino bāikele namani na bene Isalela?

⁷ Edoma, Amona, ne Moabu nabo bādi beifwane mu kintu kampanda na Isalela ne abo bene na bene. Abo bonso bādi babutulwa na Isalela. Bene Edoma bātambile ku musuku wa Abalahama mu difu dya Esau, dipasa na Yakoba. Ko kunena amba bādi banababo na Isalela. Bene Amona ne bene Moabu bātambile ku musuku wa Lota mwana mwanabo na Abalahama. Nansha nankyo, lelo ba Edoma, Amona, ne Moabu bālongēle babutule babo bene Isalela bintu na buswe bwa bubutule? Nansha dimo! Edoma wābimbije kipete ne lusa lwine mpika padi “mwanabo,” bene Amona nabo bādi na nshikani mu byobādi balonga bakutwa bene Isalela. (Amose 1:11, 13) Bene Moabu nabo bādi balondalonda Isalela mu bula bwa myaka mivule, nansha Amose byākebatelelepo ponka na ponka amba bāsuswile bantu ba Leza. Mfuto yādi ya kupebwa ino mizo itambile ku musuku umo yādi milobo. Yehova wālaile kutuma bonakani bwa malwa pobadi.

Butyibi bwa Leza Kebunyemwangapo

8. Mwanda waka butyibi bwa Leza pa mizo isamba kebwādipo mwa kunyemena’bo?

⁸ Bine ne bine ponka, mizo isamba itelelwe ku ngalwilo kwa bupolofeto bwa Amose yādi ifwaninwe’nka kuponenwa na butyibi bwa Leza. Ne kadi kekwādipo muswelo obādi babwanya kunyema buno butyibi. Yehova unena misunsa isamba mituntulu, tamba mu shapita 1, vese 3 kutūla ku shapita 2, vese 1, amba: “Nkikālamunapo kyamalwa kyakyo.” Kukwatañana na binenwa byandi, kākokelepo kuboko kwandi kwa kusanshija ino mizo. Mānga ilombola patōka amba muzo ne muzo wātenwe na kinzengele. Ne kadi, mizo iná pa ino—Fidishitia, Moabu, Amona, ne Edoma—yātukile lonso mwenda myaka!

9. Bekadi ba Yuda bādi bafwaninwe kufikilwa na bika, ne mwanda waka?

 ⁹ Bupolofeto bwa Amose pano bubate mutyima ku muzo wa busamba-bubidi, ke mwaba wabo wa Yuda kadi. Bemvwaniki ba Amose ba mu bulopwe bwa kungala bwa Isalela ye bano bādi batulumuka pa kumwivwana unena binenwa bya butyibi bukaponena bulopwe bwa Yuda. Mwanda waka bekadi ba Yuda bādi bafwaninwe’nka kuponejibwa mu butyibi? “Ke-bantu bafutulwile mukanda-wabijila wa Yehova,” mo munenena Amose 2:4. Yehova kāpēlwilepo kujilula kobādi bajilwila Bijila byandi ku kusaka. Kukwatañana na Amose 2:5, ulaya’mba: “Nkatuma mudilo pa Yuda, kadi ukaloteja malaku a Yelusalema.”

10. Mwanda waka Yuda kādipo ubwanya kunyema malwa ādi amwiila?

¹⁰ Yuda wambulwa kikōkeji kādipo ukokeja kunyema malwa ādi amwiila. Yehova unena musunsa wa busamba-bubidi amba: “Nkikālamunapo kyamalwa kyabo.” (Amose 2:4) Yuda wāpelwe mfuto yāmulailwe paāikele kusalwa na bene Babiloni mu 607 K.K.K. Tubamone pano napo amba babi kebabwanyapo kunyema butyibi bwa Leza.

11-13. Amose wānene dibajinji bupolofeto bwa kuponena muzo’ka, ne i masusu a muswelo’ka ādi’mo?

¹¹ Mupolofeto wapu kala kusapula butyibi bwa Yehova pa mizo isamba-ibidi mituntulu. Ino shi kudi bādi balanga amba Amose wavuya kunena bupolofeto bwandi, nankyo bādi beongola. Mwanda Amose wādi ukidi na bivule bya kunena! Wāpelwe dibajinji kunena musapu wa butyibi busansa mutyima pa bulopwe bwa Isalela bwa bisaka dikumi bwa kungala. Bine Isalela wādi ufwaninwe kuponenwa na butyibi bwa Leza mwanda wādi ke moneke bya malwa ku mushipiditu ne mu mwikadilo.

¹² Bupolofeto bwa Amose bwāshilwile na kutanda bubi bwa kususujañana bwādi mu bulopwe bonso bwa Isalela. Pa kino, tutanga mu Amose 2:6, 7, amba: “Pa kujilula ke disatu kwa Isalela, eyo, ke diná, nkikālamunapo kyamalwa kyabo; ke-bantu bapota moloke ku ndalama, ne mufudilwe ku bikwabilo bya maulu abidi; bābila luvumbi lwa panshi pa mutwe wa balanda, ne kupupakanya dishinda dya bakōkekōke.”

¹³ Boloke bādi bapotejibwa “ku ndalama,” padi kifunkila pa batyibi bādi batambula majika-kanwa a ndalama, bapa’ko bantu bampikwa mwanda mfuto. Bapulwa nabo bādi bapoteja balanda mu bupika ku lupoto lwa “bikwabilo bya maulu abidi,” padi i pa mwanda wa mapu matyetye onka. Bantu bampikwa lusa namino bādi “bābila,” ko kunena amba bakimba na kipyupyu kutyimpila “balanda” panshi amba bano babimonya-malwa beshinge biloba ku mitwe yabo, kyelekejo kya  kwiumbila bya bulanda, kya madilo, ne kufwijibwa bumvu. Majika-kanwa ādi enda muongo pa ntanda bikomena’nka ne “bakōkekōke” kubingijibwa mu butyibi.

14. I bāni bādi basusulwa mu bulopwe bwa Isalela bwa bisaka dikumi?

¹⁴ Tala i bāni bādi basusulwa. Boloke, bafudilwe, balanda, ne bakōkekōke ba ntanda’ya. Kipwano kya Bijila kyāsambile Yehova na Isalela kyādi kilomba bantu kukwatyilwa lusa boba bakubulwa mukwashi ne bafudilwe. Bantu ba uno muswelo ba mu bulopwe bwa Isalela bwa bisaka dikumi kebādipo bafwaninwe kwikala mu ngikadilo mibimibi namino.

“Wilongolole Usambakane Leza Obe”

15, 16. (a) Mwanda waka Isalela wādyumwinwe amba: “Wilongolole usambakane Leza obe”? (b) Amose 9:1, 2 ulombola namani amba babi kebakokejapo kunyema butyibi bwa Leza? (c) I bika byāfikile bulopwe bwa Isalela bwa bisaka dikumi mu 740 K.K.K.?

¹⁵ Pa mwanda wa busekese ne bubi bukwabo bwādi bwenda muongo pa ntanda mu Isalela, mupolofeto Amose wādi na bubinga pa kudyumuna uno muzo mutomboke amba: “Wilongolole usambakane Leza obe.” (Amose 4:12) Bene Isalela bambulwa kikōkeji kebādipo bakokeja kunyema kufikidila kwa butyibi bwa Leza, mwanda Yehova wānene musunsa wa mwanda, amba: “Nkikālamunapo kyamalwa kyabo.” (Amose 2:6) Yehova unena pangala pa babi bādi padi batompa kwifya amba: “Yewa wa ku abo ukanyema kakapandepo ku lubilo; ehe; kadi nansha umo mwine ukapandapo ko badi. Nansha bakol[e kina] kufika ne ku Kalunganyembo, dikasa dyami dikebakwatako; kabidi nansha bakande mūlu, nkebatūkijamo.”—Amose 9:1, 2.

¹⁶ Babi kebādipo babwanya kunyema butyibi bwa Yehova na ‘kukola kina kufika ne mu Kalunganyembo,’ kilongwa kyelekeja mutyima wa kusaka kwifya panshi palampe. Kadi kebādipo ba kunyema butyibi bwa Leza na kukanda “mūlu,” ko kunena amba kukimba kukafyama pa ngulu milamila. Kidyumu kya Yehova kyādi kimweke patōka: I kutupu pafyamwa pakabwanyapo kufika. Boloke bwa Leza bwādi bulomba enka bulopwe bwa kungala bwimuke pangala pa bilongwa byabo bibi. Bine kino kitatyi kyābwene. Bulopwe bwa Isalela bwāpona mu makasa a bashindañani bene Ashidia mu 740 K.K.K., kintu kya myaka 60 kupwa kwa Amose kulemba bupolofeto bwandi.

Butyibi bwa Leza Busañunanga

17, 18. Le Amose shapita wa 9 ulombola namani lusa lwa Leza?

¹⁷ Bupolofeto bwa Amose bubetuyukija amba butyibi bwa Yehova i bufwaninwe nyeke kadi kebunyemwangapo. Ino mukanda wa Amose witulombola kadi amba butyibi bwa Yehova busañunanga. I amo, Leza usokolanga babi konso kobafyeme ne kwibatyibila butyibi. Kadi ubwanya ne kusokola bantu besāsa ne boloke—boba basaka kufwila lusa. Kino kintu i kilombolwe patōka mu shapita wa mfulo wa Amose.

¹⁸ Mungya Amose shapita wa 9, vese wa 8, Yehova unena’mba: “Njibo ya Yakoba nkikōnakanya’yopo fututu, ehe.” Yehova ulaya kukwatañana na vese wa 13 kutūla ku wa 15 amba “nkaleta monka b[a]misungi” ba bantu bami. Bano bamisungi bakafwilwa lusa ne kwikala na mutyima-ntenke ne ntundubuko. “Mudimi ukapeta yewa wangula,” mo mwālaile Yehova. Langa’po bidi—mwangulo wa ntanda ne miseke wangulwa kupwa mpika kufika ne bīya kitatyi kikwabo kya kudima ne kukuna!

19. I bika byāfikīle bashele’ko ba mu Isalela ne Yuda?

¹⁹ Tukokeja kunena’mba butyibi bwa Yehova pa babi ba mu Yuda ne mu Isalela mwine bwādi busañuna mwanda bantu besāsa ne ba mityima miyampe bāfwidilwe lusa. Bupolofeto bwa kujokejibwa busonekelwe mu Amose shapita 9 pa kufikidila, bashele’ko ba mutyima wa kwisāsa ba mu Isalela ne Yuda bālupukile mu bupika bwa Babiloni mu 537 K.K.K. Pa kufika’bo mu ntanda yabo, bājokeja mutōtelo utōka. Bāubakulula ne mobo abo, bādima mañanza ne madimi na mutyima-ntenke.

 Butyibi Busansa bwa Yehova Busa Kufika!

20. Bubandaudi bwa misapu ya butyibi yānenwe na Amose bwitukulupija bika?

²⁰ Kubandaula kotwabandaula musapu wa butyibi wa Leza wāsapwile Amose kufwaninwe kwitukulupija amba Yehova ukafudija bibi byotumona mu ano etu mafuku. Mwanda waka tukulupile namino? Dibajinji, bino bimfwa bya pa kala bya mwādi mulongela Yehova bantu babi bilombola byasa kulonga mu ano etu mafuku. Dya bubidi, butyibi bwa Leza pa bulopwe bubomboke bwa Isalela bwitukulupija amba usa konakanya Bipwilo bya Kine Kidishitu, kipindi kilambikwa bivule mu “Babiloni Mukatakata,” umbikalo wa ntanda yonso wa bipwilo bya bubela.—Kusokwelwa 18:2.

21. Mwanda waka Bipwilo bya Kine Kidishitu bifwaninwe’nka kutyibilwa butyibi na Leza?

²¹ I kutupu kyotutatena amba Bipwilo bya Kine Kidishitu bifwaninwe kufikilwa na butyibi bwa Leza. Ngikadilo ya bulanda yobidi’mo mu myanda ya mutōtelo ne mu mwikadila i mimwekelele’tu patōka. Bine, butyibi bwa Yehova pa Bipwilo bya Kine Kidishitu—ne pa bipindi bishele bya ntanda ya Satana—i bufwaninwe. Nabo kebukanyemwapo, mwanda Yehova pasa kwiya kufikidija butyibi, po pakafikidila ne binenwa bya Amose shapita 9, vese 1, amba: “Yewa wa ku abo ukanyema kakapandepo ku lubilo, ehe; kadi nansha umo mwine ukapandako ko badi.” Bine, konso’tu kobakafyama, shi kwepi shi kwepi, Yehova ukebasokola’ko.

22. I myanda’ka itala pa butyibi bwa Leza ilombwelwe patōka mu 2 Tesalonika 1:6-8?

²² Butyibi bwa Leza i bufwaninwe nyeke, kebunyemwangapo, kadi busañunanga. Kino i kimweke mu byānene mutumibwa Polo amba: “Shi padi kintu kimolokele Leza kulubwila byamalwa kudi boba bakwimumwesha’o, ino kudi bānwe bakumona’o malwa, mukōlolokejibwa, ne bātwe bene kumo, ponka pa kusokoka kwa Mfumwetu Yesu momwa mūlu, ne bamwikeulu ba bulobo bwandi, mu mudilo wa lubimbi pyā, kwibalubwila kinongo boba bampikwa kuyūka Leza, ne ku boba bampikwa kukōkela myanda-miyampe ya Mfumwetu Yesu.” (2 Tesalonika 1:6-8) I “kintu kimolokele Leza” kulubwila kinongo boba bafwaninwe kutyibilwa butyibi busansa pa malwa obamwesha bashingwe māni bandi. Babi kebakanyemapo buno butyibi, mwanda i kutupu wa mu abo ukapanda “pa kusokoka kwa Mfumwetu Yesu momwa mūlu, ne bamwikeulu ba bulobo bwandi, mu mudilo wa lubimbi pyā.” Butyibi bwa Leza bukasañuna ne kulubwila kinongo enka “boba bampikwa kuyūka Leza, ne ku boba bampikwa kukōkela myanda-miyampe.” Kadi butyibi bwa Leza bukasenga bene Leza bonso bamweshibwa malwa.

Lukulupilo ku Boloke

23. I lukulupilo ne busengi’ka botumwena mu mukanda wa Amose?

²³ Bupolofeto bwa Amose budi na musapu upāna busengi ne lukulupilo ku ba mityima myoloke. Monka mulaile mukanda wa Amose, Yehova pa kala kātukijepo bantu bandi bonso fututu, mhm. Mwenda mafuku wākongakenye bamisungi ba Isalela ne Yuda, wēbajokejeja mu ntanda yabo, wēbapa ne mutyima-ntenke ne ntundubuko mivulevule. Lelo bino bidi na buluji’ka mu ano etu mafuku? Bitukulupija amba Yehova Leza, pa kufikidila kwa butyibi bwandi,  ukasokola babi konso kobefya, ne kusokola boba bafwaninwe kufwilwa lusa konso kobadi pano pa ntanda.

24. Bengidi ba Yehova ba mu ino myaka i beselwe muswelo’ka?

²⁴ Pano potutengele kufikidila kwa butyibi bwa Yehova pa babi, i bika byotumwena’mo batwe bengidi bandi ba kikōkeji? Bine, Yehova witupungulwilanga ntundubuko mivule ya ku mushipiditu! Tudi na mutōtelo wakubulwa’mo bubela ne myanda minyengakane ibutukile ku bufundiji bwa bubela bwa Bipwilo bya Kine Kidishitu. Kadi Yehova witupanga bidibwa bya ku mushipiditu bya ntanda ne miseke. Ino vuluka: Madyese atamba kudi Yehova ātwikañananga kiselwa kikatampe. Leza usakanga tudyumune bakwabo ku butyibi bwiya’bu. Tusaka kulonga bukomo bwetu bonso bwa kukimba boba ‘ba mityima mifwaninwe būmi bwa nyeke.’ (Bilongwa 13:48) Bine, tukimbanga kukwasha bavule bene bāye nabo batompe ku ntundubuko ya ku mushipiditu yotudi nayo. Kadi tusaka bakapande kitatyi kisa kufikijibwa butyibi bwa Leza pa babi. O mwanda tufwaninwe kwikala na mutyima muyampe shi tusaka netu kweselwa ano madyese. Monka motusa kumwena mu kishinte kilonda’ko, kino nakyo i kilombolwe patōka mu bupolofeto bwa Amose.

Le Ukalondolola Namani?

• Bupolofeto bwa Amose bulombola namani amba butyibi bwa Yehova i bufwaninwe nyeke?

• I bubinga’ka buletele Amose bulombola amba butyibi bwa Leza kebunyemwangapo?

• I muswelo’ka ulombola mukanda wa Amose amba butyibi bwa Leza busañunanga?

[Bipangujo bya Kifundwa]

[Kifwatulo pa paje 13]

Bulopwe bwa Isalela kebwānyemenepo butyibi bwa Leza

[Kifwatulo pa paje 15]

Mu 537 K.K.K., bashele’ko ba Isalela ne Yuda bālupukile mu bupika bwa Babiloni