Dyumuka Bibidiji Bifityija Leza Mutyima

MU KAPANGO katyetye mudi sanduku wa lufu upūtwilwe koku dyuba dinane dya mu Afrika kasha dyaka. Boba badila pobapita mulongo ku sanduku ne njia yabo, mununu umo waimana. Meso andi mayule impolo bā, wabandamina mu mpala ya ufwile kanena’mba: “Mwanda waka kundailepo amba nsa kwenda? Kyowanshila bya bulanda namino i kika? Pano powaenda, le usa kwendelela na kunkwasha monka?”

Mu kipindi kikwabo kya Afrika, mwana wa lukeke wabutulwa. I kutupu utwela kumumona. Mafuku kampanda pa kupita’po, ye kwanza mwana walupwilwa panja, abalonga ne bisela kumeso kwa kumwinika dijina.

Ku bamo, kwisamba na bafu nansha kufya mwana ubutwilwe bimweka bu byeni. Ino ku bishi ne mizo imoimo, mimweno imona bantu lufu ne kubutulwa kwa mwana i mitambe ku lukulupilo lukomo lwa amba bafwile kebafwilepo i bōmi, badi’ko.

Luno lukulupilo i lwale miji mpata ne kubutula bibidiji ne bisela bitādile myanda yonso ya mu būmi bwa bantu. Kimfwa, midiyo ya bantu ikulupile amba bipindi bimo bya būmi bwa muntu—kimfwa kubutulwa, kusongola, busongi, kubutula ne kufwa—i matabula atwala muntu mu kīkalo kya bankambo. Kadi balanga amba muntu ufwile wingilanga mingilo mikatampe mu būmi bwa boba bashele. Kadi amba ukokeja  kwendeleja būmi bwandi na kubutulwabutulwa monka.

Kudi bibidiji ne bisela bivule biloñwanga mwa kusambukila senene mu bino bipindi byonso bya būmi. Bino bibidiji byonso bimanine pa milangwe ikulupile bantu amba mu muntu mudi kintu kekifwangapo. Bine, bene Kidishitu ba bine kebekujangapo mu bibidiji byonso bikwatañene na luno lukulupilo. Mwanda waka?

Le Bafwile Badi Namani?

Bible ulombola patōkelela mwikadile bafwe. Unena’mba: “Bōmi bayukile’mba bakafwa; nanshi bafwe kebayukilepo nansha kimo kine . . . Lusa lwabo nalo pano i loneke, ne nshikani yabo mine mo monka . . . Kekudipo mingilo nansha kusambakanya bintu pamo miswelo ne miswelo, nansha kuyukidija, nansha ñeni mu kibundu koenda’kwa.” (Musapudi 9:5, 6, 10) Batōtyi ba bine ba Leza betabije tamba kalā buno bubinebine bwa mu Bible. I bevwanije amba muya ufwanga ne koneka, ke kintupo kekifu, mhm. (Ezekyele 18:4) Kadi bayukile amba mishipiditu ya bafwe keidi’kopo. (Mitōto 146:4) Pa kalā, Yehova wāpelele pelēe bantu bandi kutenga ku kibidiji nansha ku kisela kyo-kyonso kimwekeja amba bafwe badi na kyobayukile ne amba badi na lupusa pa bōmi.—Kupituluka 14:1; 18:9-13; Isaya 8:19, 20.

Bene Kidishitu ba mu myaka katwa kabajinji nabo bāpelele bibidiji ne bisela bya kishi bikwatañene na mfundijo ya bubela ya bipwilo. (2 Kodinda 6:15-17) Dyalelo nadyo, Batumoni ba Yehova, ba lukoba, kabila, nansha ntanda’ka, bapelanga pelēe bibidiji ne bisela bikwatañene na lufundijo lwa bubela lunena’mba kudi kintu kitambanga mu muntu shi wafu.

I bika biketuludika batwe bene Kidishitu twitabije nansha kupela kulonda kibidiji kampanda? Tufwaninwe kulanguluka bya binebine ne kumona shi kibidiji’kya kikwatañene na lufundijo kampanda lujilula Bisonekwa, kimfwa lukulupilo lunena’mba mishipiditu ya bafwe idi na lupusa pa bōmi. Kadi tunenwe kubandaula shi kwikuja kotukekuja mu bibidiji ne bisela kamukaya kukokeja kukukaja bantu bayukile nkulupilo ne bufundiji bwa Batumoni ba Yehova. Tulamei ino milangwe mu ñeni, ebiya tubandaule myanda ibidi yotwisambila’po—lubutulo ne lufu.

Bisela bya pa Lubutulo ne Kwinika Mwana Dijina

Bibidiji bivule bitala pa kubutulwa kwa mwana i biyampe. Inoko, mu bifuko mumwenwe kubutulwa kwa mwana bu nsambukilo ya kutamba mu bīkalo bya mishipiditu ya bankambo ne kwiya mu kīkalo kya bantu, bene Kidishitu ba bine bafwaninwe kudyumuka. Kimfwa mu bifuko bimo mu Afrika, mwana shi wabutulwa ufwaninwe kulamwa mu njibo, ne kwinikwa dijina mpika enka ne bipita’po kitatyi kampanda. Bula bwa kino kitatyi i bwishile mungya bibundi, ino ku mfulo, kwikalanga bisela bya pa kwinika mwana dijina ne pa kumulupwila panja padi ba kisaka ne balunda. Kino kyo kitatyi kiyukijibwanga dijina dya mwana ku bonso batenwe’po.

Dibuku Ghana—Kwivwanija Bantu ne Bisela Byabo (Angele) dinena pa kushintulula buluji bwa kino kibidiji amba: “Mu mafuku asamba-abidi mabajinji a būmi bwandi, mwana wa lukeke umonwanga amba wiile ‘kupempula’ kadi ufwaninwe kusambuka kutamba mu ntanda ya mishipiditu ne kutwela mu būmi bwa pano panshi. . . . O mwanda mwana ufwaninwe kufibwa mu njibo kadi bantu ba panja pa kisaka kebanenwepo kumumona.”

Mwanda waka belaijanga papite mafuku kumeso kwa kwinika mwana dijina? Dibuku Ghana mu Myaka ya Kala (Angele) dishintulula’mba: “Kumeso kwa difuku dya mwanda, mwana umonwanga amba kaikele muntu. Ukidi mu kipwano kikatampe nansha kityetye na ntanda mikwabo yatamba’ko.” Kupwa dibuku dibweja’ko amba: “Byodidi dijina dyo dilengejanga mwana ekale ke muntu, ba mulume  ne mukaji, pa kutyina amba mwana wabo wa kafwa, belaijanga bidi kumupa dijina enka ne pobakamona amba kubapu usa kwikala mūmi. . . . Nanshi kino kisela kya kusambuka, kitelwanga kyaba kimo ne bu kulupulwa kwa mwana, i kitatyi kya kutendelwa ku mwana ne ku bambutwile bandi. I kisela kya kufikija mwana mu kibundi nansha mu ntanda ya bantu.”

Divule mununu umo wa mu kisaka ye wimaninanga bisela bya pa kwinika mwana dijina. Bintu biloñwanga pa kine kitatyi’ki i bishile mungya kifuko ne kifuko, ino pavule pene basañanga malwa, bela nsanzo kudi bankambo ne kwibafwija’ko pa kufikija mwana mukomo nkē, ne mishole mikwabokwabo.

Mwanda mwine wa kasekuseku mu bino bisela i kutela dijina dinikilwe mwana. Eyo, bambutwile bo baletanga dijina dya wabo mwana, ino balongo bakwabo nabo badi na kya kunena pa dijina ditongelwe’dya. Majina amo ekalanga na nshintulwilo ya kyelekejo mu ludimi lwabo, kimfwa amba “mwendi wajoka,” “Lolo wanondele,” nansha amba “Tata waiya monka.” Majina makwabo adi na nshintulwilo ikankaja bankambo bafwile kwiya kuselela mwana mu ntanda ya baya-kalunga.

Eyo, kusepelela shi mwana wabutulwa ke kibipo. Kadi kwinika mwana dijina dya muntu mukwabo, nansha dilombola ngikadilo yabutukile’mo i kibidiji kitabijibwe, kadi ne kuyuka kitatyi kya kwinika mwana dijina i mwanda utala muntu mwine. Inoko, bene Kidishitu bakimba kusangaja mutyima wa Leza bakepuka na katentekeji bibidiji ne bisela byonso bileta mulangwe wa amba nabo betabije amba mwana wabutulwa i “mweni” utamba mu ntanda ya mishipiditu ya bankambo ne kwiya mu ntanda ya bōmi.

Ne kadi, nansha bavule mu kibundi byobamonanga amba bisela bya pa kwinika mwana bidi na mvubu pa kumusambula, ino bene Kidishitu abo bakalangila mityima ya mundamunda ya bakwabo ne kubandaula bampikwa kwitabija mobamwena bisela’bya. Kimfwa, bamo bakanena bika shi kisaka kya bene Kidishitu kifye mwana ubutwilwe ku bantu bakwabo kutūla ne pobakalonga bisela bya kumwinika dijina? Le bantu bakamona namani shi majina obenika apatanya kwitela kobetelanga bu bafundiji ba bubinebine bwa mu Bible?

Pa kino, bene Kidishitu pobatyiba mbila ya kuyuka kitatyi ne muswelo wa kwinika bana majina, ‘baloñanga byonso monka mu ntumbo ya Leza’ kutyina amba bakakukaja bantu. (1 Kodinda 10:31-33) ‘Kebapelengapo kijila kya Leza mwanda wa kulama bisela’ bya kishi bimanine pa kulēmeka bafwile. Ino balēmekanga ne kutumbija Yehova Leza mūmi.—Mako 7:9, 13.

Kutamba ku Lufu, Kwenda ku Būmi

Lufu, pamo’nka bwa kubutulwa kwa mwana, lumonwanga na bavule bu kusambuka; amba shi muntu wafu utambanga mu ntanda imweka kaenda mu bīkalo byampikwa kumweka bya mishipiditu ya bafwe. Bavule bakulupile amba shi kebalongelepo bisela ne bibidiji kamukaya bya pa lufu nabya mishipiditu ya bankambo, yobalanga amba idi na lupusa lwa kupa bōmi mfuto nansha mpalo, ikebalonda kizwa. Luno lukulupilo lo lutononanga nakampata bantu balonde bisela bya pa lufu.

Bisela bya pa lufu bimonwa bu bitalaja bafwile bimwekejanga mīdimuko mivulevule, kimfwa bantu badi badila ne kuyoyokota pobamwene umbidi wa ufwile, bo bonka kadi batombojoka nsangaji ya masobo shi abapu kumujika. Divule badyanga batoma ne kuja maja pampikwa mikalo pa madilo. Bine, bamonanga bisela bya pa lufu na mvubu mikatampe uyuka yafikija ne bisaka bilanda bine ku kwikōla tonso tobadi nato mwanda wa “kujika senene” ufwile, nansha kino byokibashilanga bikambija ne nkongole.

Mu bula bwa myaka, Batumoni ba Yehova balombolanga patōka bisela bya pa lufu  kebikwatañenepo na Bisonekwa. * Mu bino bisela mudi ne kulāla ntānda, kumwanga malwa pa kibundu, kulaya ne kulangula kisao, bisela bya kwalula ntānda ne kuvuluka ufwile, ne bibidiji bikwabokwabo bimanine pa nkulupilo ya amba muntu udi na kintu kishalanga kyūmi shi wafu. Bino bibidiji bifutulwija Leza i bya “disubi” ne bya “kyongo kyampikwa kwendelamo” bimanine pa “bisela bya bantu,” ke pa Kinenwapo kya Leza kya bubinebine.—Isaya 52:11; Kolose 2:8.

Kuningilwa Kulonda’byo

Kwijiba ku bibidiji bya kishi i mwanda mukomo ku bamo, nakampata mu matanda mulēmekwa bafwile bulēme bukatampe. Batumoni ba Yehova byobapelanga kulonda bino bibidiji, bamonwanga bibi ne kutopekwa bu bantu bashikilwe bakwabo, bafutulwile ne bafwe bene. Kunenenwa bibi ne kuningilwa bityinyanga bamo mbavu batyina kulonga bishile na bilonga bonso, nansha byobayukile biyampe bubinebine bwa mu Bible. (1 Petelo 3:14) Bakwabo nabo bamonanga amba bino bibidiji kyo kishi kya kwabo, o mwanda kebakokejapo kwepuka’byo byonso ne katye. Ino bangi nabo balañanga amba shi bapele kulonda bino bibidiji nabya bantu ba Leza bakanenenwa bibi.

Eyo, ketusakangapo kufityija bakwetu mityima byakubulwa kwendela’mo. Inoko, Bible witudyumunanga kala amba shi twimanije mu bubinebine ntanda ibombokele kudi Leza iketushikwa. (Yoano 15:18, 19; 2 Temote 3:12; 1 Yoano 5:19) Netu twitabijanga na mutyima tō uno mwimanino, koku tuyukile amba tufwaninwe kwishila na boba badi mu fukutu ya ku mushipiditu. (Malaki 3:18; Ngalatea 6:12) Monka mwātyumwinine Yesu matompo a Satana ādi amulomba alonge bifityija Leza mutyima, mo monka motutyumwina netu kuningilwa kobetuningila kulonga byobya bifityija Leza mutyima. (Mateo 4:3-7) Bene Kidishitu ba bine kebaloñangapo bintu na moyo wa kutyina bantu, ino dibajinji batanga mutyima ku kusangaja Yehova Leza ne kumupeja bulēme aye Leza wa bubinebine. Kebatunangapo lwitabijo lobetabije misoñanya ya mu Bible itala pa mutōtelo utōka mwanda’po’tu bakwabo abebaningila.—Nkindi 29:25; Bilongwa 5:29.

Kulēmeka Yehova na Muswelo Otumona Bafwile

I kyendele’mo kwivwana bulanda ne mutyima kusansa shi tubafwilwa muntu otuswele. (Yoano 11:33, 35) Kulama bya kuvulukila’po muswe wetu ne kumujika na bulēme mobyendele i kilomboji kya buswe. Kadi Batumoni ba Yehova badilanga bininge shi abafwilwa, inoko kebekujangapo mu bibidiji bya kishi bifityija mutyima wa Leza. Shako ke kintupo kinekene ku boba batamīne mu bifuko mutyinwa bafu. Bikalanga bikomo kulama bujalale shi mutyima i mwitutumbuke pa kufwilwa muntu wa pa mutyima. Eyo, nansha namino, bene Kidishitu ba kikōkeji bakomejibwanga na Yehova “Leza wa kanye ka kusenga konso,” kadi bamwenanga mu bukwashi bwa buswe bwibakwasha banababo betabije. (2 Kodinda 1:3, 4) Lwitabijo lukomo lobetabije amba bafwe bampikwa kuyuka kintu balaminwe mu luté lwa Leza bakekala bōmi monka lo lwibapa buluji bonso bwa kwisansenya na bibidiji byonso bya pa lufu kebikwatañene na bwine Kidishitu ne bipatanya lukulupilo lwa lusangukilo.

Mwene tusangele pa kuyuka amba Yehova ‘wetwityile mu fukutu tubaiya ku mwinya wandi wa kutendelwa’? (1 Petelo 2:9) Nanshi potusangela kubutulwa kwa mwana ne potutyumwina umanwi bulanda bwa lufu, twikalei na mutyima mukomo wa kulonga kyokya kyoloke kadi buswe botuswele Yehova Leza bwitutonone nyeke ‘kunangila mu bu bana ba mwinya.’ Ketwakisubijibwai ku mushipiditu nansha dimo na bibidiji ke bya bwine Kidishitupo bifityija mutyima wa Leza.—Efisesa 5:8.

[Kunshi kwa dyani]