Mwanda wa Yehova I Mūmi

Myanda Mikatampe ya mu Mukanda wa Batyibi

LELO Yehova uloñanga bika shi bantu bandi abamuvundamina, ke batōta bilezaleza? Le bikalanga namani shi abaponena’mo misunsa mivule, ebiya kupwa kebamwabija ebakwashe mu bitatyi bya tusua? Lelo Yehova wendelelanga na kwibapandija? Mukanda wa Batyibi ulondolola bino bipangujo ne bikwabo bya kamweno. Mupolofeto Samwele wāvuile kusoneka’o kubwipi kwa mu myaka ya 1100 K.K.K., kadi uno mukanda ulombola myanda ya mu bula bwa myaka 330—tamba pa lufu lwa Yoshua kutūla ne ku kubikala kwa mulopwe umbajinji wa Isalela.

Mukanda wa Batyibi ubadilwa mu mwanda nansha mu musapu wa bukomo wa Leza, o mwanda udi na mvubu mikatampe kotudi. (Bahebelu 4:12) Nsekununi isangaja isonekelwe’mo itupa bujinguludi bwa mwikadile bumuntu bwa Leza. Ñeni yotuboila’ko ikakomeja lwitabijo lwetu ne kwitukwasha tukwatyije ku “būmi bulumbuluke,” ke būmi bwa nyeke mu ntanda impya ilailwe na Leza kadi. (1 Temote 6:12, 19; 2 Petelo 3:13) Bilongwa bya lupandilo bilongēle Yehova bantu bandi bitupa ntompejo ya bunyongolodi bukatampe buketunyongolola wandi Mwana Yesu Kidishitu kumeso’ku.

MWANDA WAKA BĀDI BASAKILWA BATYIBI? (Batyibi 1:1–3:6)

Balopwe ba ntanda ya Kenani pa kupwa kunekenibwa mu bwendeji bwa Yoshua, kisaka ne kisaka kya Isalela kibapyana ntanda yakyo ya bu kishi. Inoko, bene Isalela abatunya kufundula’mo bekadi ba ntanda’ya. Kuno kukomenwa kubaikala bu dikinga dikatampe kudi Isalela.

Lukongo lulondele’po, lwiile kupwa kwa mafuku a Yoshua, ‘keluyukilepo Yehova, nansha mwingilo mwine waālongele kudi Isalela, mhm.’ (Batyibi 2:10) Kadi bantu abashilula kwisonga na bene Kenani ne kwingidila bilezaleza byabo. O mwanda Yehova wapāna bene Isalela mu makasa a balwana nabo. Ino masusu pa kukoma, bana ba Isalela abaabija Leza wa bine ebakwashe. Mu ino myanda ya mitōtelo, ya mushikatyilo, ne ya politike mo musokokele nsekununi ya batyibi batūdile’ko Yehova mwanda wa kukūla bantu bandi ku balwana nabo.

Bipangujo bya mu Bisonekwa Bilondolwelwe:

1:2, 4—Mwanda waka Yuda ye utelelwe bu kisaka kibajinji kuyata ntanda yakyo ya bu kishi? Mokyendele, ano madyese ādi afwaninwe kupebwa kisaka kya Lubeni, mwana umbedi wa Yakoba. Ino Yakoba, mu bupolofeto bwaānene mu butanda bwa lufu, wālaile amba Lubeni kakatabukapo, mwanda wājimije kyepelo kyandi kya bu mwana umbedi. Ba Shimioni ne Levi nabo bālongele bya bikandangobo, o mwanda bādi ba kupalakanibwa mu Isalela. (Ngalwilo 49:3-5, 7) Pa kino, enka Yuda mwana wa buná wa Yakoba, ye wādi ke mwine kino kyepelo. Shimioni wākatambañene bulwi pamo na Yuda wāpelwe enka bifuko bityebitye bipalakane mu mwaba mukatakata wa Yuda. *—Yoshua 19:9.

1:6, 7—Mwanda waka bādi batyiba byala ne mana a mikumo a balopwe bobāshindile? Mobimwekela muntu wampikwa byala ne mana a mikumo kādipo kadi ubwanya kulwa divita. Mwanda shi sola kadipo na byala, le ubwanya namani kukwata kipete nansha mukobe? Kadi shi kadipo na mana a mukumo kādipo ubwanya kwimanija senene bwimwa.

Ñeni Yotuboila’ko:

2:10-12. Tufwaninwe kwikala na mpangiko  ya kwifunda Bible kitatyi ne kitatyi kutyina twakavulaminwa ‘byabuntu bitulongele Yehova.’ (Mitōto 103:2) Bambutwile nabo bafwaninwe kukuna bubinebine bwa Kinenwa kya Leza mu mityima ya babo bana.—Kupituluka 6:6-9.

2:14, 21, 22. Yehova ulekanga bintu bibi bifikile bantu bandi na kitungo—kya kwibalemununa, kwibatōkeja, ne kwibatonona balukile monka kwadi.

YEHOVA WATŪLA’KO BATYIBI (Batyibi 3:7–16:31)

Nsekununi isangaja ya bilongwa bya batyibi ishilula na Oteniele wafudije myaka mwanda ya bupika bwamuninwe Isalela na mulopwe wa Mesopotemya. Mutyibi Ehuda nandi pa kwingidija nkuku ya bukankamane, waipaya Engelone mulopwe munune wa Moabu. Kadi Shamakale wa kininga watape kasuku kandi bene Fidishitia 600 na musungu wa bañombe. Balake nandi pa kukankamikwa na Debola, mupolofeto mukaji, ne na bukwashi bwa Yehova, wapityija lubilo kibumbo kikomo kya babulwi ba Shisela, aye papo na kakibumbo ka bantu tununu dikumi kambulwa ne byabulwi bikomo bine. Yehova walangula kadi Ngideoni ne kumupa, aye ne bandi bana-balume 300, bushindañani pa bene Midyana.

Kupityila kudi Yefeta, Yehova wanyongolola Isalela ku bene Amona. Tola, Yaile, Ibezane, Eloni, ne Abedone nabo babadilwa mu bantu 12 batyibile Isalela mambo. Myaka ya batyibi ibafule na Samishoni, walwa na bene Fidishitia.

Bipangujo bya mu Bisonekwa Bilondolwelwe:

4:8—Mwanda waka Balake wāningīle mupolofeto mukaji Debola ende nandi ku bulwi? Mobimwekela, Balake wētyepelwe kwenda kasuku kandi kukalwa na kibumbo kya Shisela. Kwenda na mupolofeto mukaji kwādi kwa kumupa mukanka aye ne bantu bandi amba badi na buludiki bwa Leza, kadi kino kyādi kya kwibapa kikulupiji. Nanshi Balake pa kuningila Debola ende nandi ke kayukenopo ka buzoze ino i kayukeno kalombola lwitabijo lukomo.

5:20—Ñenyenye ya mūlu yālwidile Balake namani? Bible kanenepo’po shi kino kyādi kitala bukwashi bwa bamwikeulu, nansha bilomboji bya bintu bya mūlu byāmwenwe bu mijimu na bañeni ba Shisela, nansha bu lubuko lwa malumba a ñenyenye lobābepele Shisela. Ino na bubine, kuboko kwa Leza kwātengele pa uno mwanda.

7:1-3; 8:10—Mwanda waka Yehova wānene amba bana-balume 32 000 bādi na Ngideoni bādi bavule mpata pa kulwa na balwana nabo 135 000? Yehova wānene kino mwanda  wādi usaka kupa Ngideoni ne bandi bantu bushindañani. Leza kādipo usaka balange amba abashinde bene Midyana na bukomo bwabo abo bene.

11:30, 31—Yefeta pa kupika mpiko, le wādi ulanga kwela kitapwa kya kwipaya muntu? Mhm, uno mulangwe kewādipo nansha dimo mu ñeni ya Yefeta, mwanda Bijila byānene amba: “Kekukatanwapo mobe, nansha umo, upityija wandi mwana mwana-mulume nansha wandi mwana mwana-mukaji, monka mu mudilo.” (Kupituluka 18:10) Inoko Yefeta wādi ulanga muntu ke nyemapo. Mwanda banyema bayampe kwela bitapwa kebādipo balamwa ku mobo a bene Isalela. Kadi kwela nyema bu kitapwa kekyādipo kintu kitulumukwa. Kadi Yefeta wādi uyukile amba ukatamba umbajinji mu njibo yandi ukokeja kwikala wandi mwana mwana-mukaji. Nanshi kumwela bu “kyakwela kisokwe” i kumupāna enka ku mingilo ya Yehova ya ku kipandulwamo kyandi kete.

Ñeni Yotuboila’ko:

3:10. Kumona biya ku mushipiditu kekwimaninepo pa tunangu twa bantu, ino i pa mushipiditu wa Yehova.—Mitōto 127:1.

3:21. Ehuda wāingidije kipete kyandi na bwino ne na bukankamane. Netu tufwaninwe kwikala na bwino mu kwingidija ‘lupete lwa mushipiditu, mwanda wa Leza.’ Ko kunena amba tufwaninwe kwingidija Bisonekwa na bukankamane mu mwingilo wetu.—Efisesa 6:17; 2 Temote 2:15.

6:11-15; 8:1-3, 22, 23. Tuboila ñeni ya miswelo isatu mikatampe ku butūkanye bwa Ngideoni: (1) Shi abetupe madyese a mwingilo, tulangulukei dibajinji pa kiselwa kya mwingilo’wa pa kyaba kya kulanga enka ntumbo nansha kyepelo kya mwine mwingilo’wa. (2) Shi tudi na bantu bakimba bya lunwalunwa, twikalei na butūkanye, kino kyo kintu kya tunangu. (3) Butūkanye buketukinga tuleke kufwila byepelo.

6:17-22, 36-40. Netu tufwaninwe kudyumuka ne kupela kwitabija ‘binenwa byo-byonso bya mishipiditu.’ Ino tufwaninwe kutompa ‘binenwa byonso bya mishipiditu, shi i bya kwa Leza.’ (1 Yoano 4:1) Pa kusaka mukulumpe mwine Kidishitu umpya ayuke shi madingi alanga kupāna i memanine pa Kinenwa kya Leza, i biyampe epangule mukulumpe udi na bwino kumupita.

6:25-27. Ngideoni wāikele na bunwa kutyina wa kakalabaja bitupu balwana nandi. Netu potusapula myanda miyampe, tufwaninwe kutadija kutyina twakafityija bakwetu mityima bya bituputupu na muneneno wetu.

7:6. Mu mingilo yotwingidila Yehova, twikalei pamo bwa bana-balume 300 badi na Ngideoni—batale ne badyumuke.

 9:8-15. I kya bulembakane kulonga bintu na mitatwe ne kufwila bitenta ne lupusa!

11:35-37. Na bubine kimfwa kiyampe kya Yefeta kyo kyākweshe mpata wandi mwana mwana-mukaji ekale na lwitabijo lukomo ne mushipiditu wa kwipāna. Dyalelo nadyo bambutwile bakokeja nabo kushila babo bana kino kimfwa kiyampe.

11:40. Kufwija’ko muntu udi na mushipiditu wa kwipāna mu mwingilo wa Yehova kukakankamika muntu’wa.

13:8. Bambutwile pobafundija babo bana, bafwaninwe kulomba Yehova ebaludike, balonde buludiki bwandi.—2 Temote 3:16.

14:16, 17; 16:16. Kuningila muntu na kudila ne kutompolatompola kukokeja kona kipwano.—Nkindi 19:13; 21:19.

BILUBO BIKWABO MU ISALELA (Batyibi 17:1–21:25)

Kipindi kya mfulo kya mukanda wa Batyibi kidi na nsekununi ibidi mikatampe. Imbajinji i ya mwana-mulume utelwa bu Mika, watūla nkishi mu njibo yandi, wasela ne mwine Levi ke kitobo wandi. Ino bene Dani pa kupwa konakanya kibundi kya Leshe nansha Lesheme, abashimika kibundi kyabo ne kwikinika bu Dani. Pa kwingidija nkishi wa Mika ne kitobo wandi, nabo abashilula mutōtelo wa bwino bukwabo mu Dani. Mobimwekela, Leshe wakwatwa kumeso kwa lufu lwa Yoshua.—Yoshua 19:47.

Mwanda wa bubidi ubalongeka kinondanonda na lufu lwa Yoshua. Bubi bwa buenda bwa bana-balume bavule na mwana-mukaji umo bwalonga ba mu kibundi kya Ngibea kya bene Benjemani, bwasa kutukija kisaka kituntulu kya Benjemani—enka bana-balume 600 kete bo bapanda. Inoko, mpangiko mifwaninwe ibebakwasha kumona bakaji ne kwivudija kufika ne pa kibalwa kya bashidika 60 000 mu bulopwe bwa Davida.—1 Bilongwa 7:6-11.

Bipangujo bya mu Bisonekwa Bilondolwelwe:

17:6; 21:25—Shi “muntu ense wādi ulonga kyokya kimolokele biyampe ku meso a aye mwine,” le kino kyāvudije kavutakanya? Mhm, mwanda Yehova wādi mutūle’ko mpangiko mivule ya kuludika bantu bandi. Wēbapele Bijila ne butobo bwa kwibafundija mashinda andi. Kupityila ku Udimi ne Tumima, kitobo mukatampe wādi wipangula Leza butyibi bwa pa myanda mikatampe. (Divilu 28:30) Kibundi ne kibundi kyādi kadi na bakulumpe ba bwino bādi bapāna madingi a kamweno. Mwine Isalela yense pa kulonda ino mpangiko, mutyima wandi wa mundamunda wādi uludikwa biyampe. Kulonga “kyokya kimolokele biyampe ku meso a aye mwine,” kwādi kulupula bipa biyampe. Kadi shi muntu wailwa Bijila ne kutyiba mbila ya mwiendelejo ne butōtyi mwasakila, bipa byādi bilupuka’ko byādi bibi.

20:17-48—Mwanda waka Yehova wālekele bene Benjemani bashinde bisaka bikwabo misunsa ibidi, abo bantu bādi bafwaninwe kupebwa mfuto? Yehova wālekele bisaka bya kikōkeji bishindwe bininge dibajinji mwanda wādi usaka kutompa shi bine i basumininwe kufundula bibi mu Isalela.

Ñeni Yotuboila’ko:

19:14, 15. Mutyima wa bene Ngibea wa kupela kutundaila muntu na kizaji ulombola amba bādi na mwikadilo moneke mpata. Bene Kidishitu i banenwe kwikala “ne mutyima wa kusepelela bēni.”—Loma 12:13.

Bunyongolodi Bwiya Kumeso

Panopano ponka, Bulopwe bwa Leza bupelwe Kidishitu Yesu busa konakanya ino ntanda imbi ne kunyongolola boloke ne ba buluji bunyongolodi bukatampe. (Nkindi 2:21, 22; Danyele 2:44) ‘Balwana na Yehova bonso basa kukubijibwa, ino boba bamusenswe basa kwikala bwa dyuba poditamba mu bukomokomo bwadyo.’ (Batyibi 5:31) Twikalei nanshi mu boba baswele Yehova na kulonda byobya byotwifunda mu mukanda wa Batyibi.

Bubinebine bwa kyalwilo bulombwelwe misunsa mivule mu nsekununi ya Batyibi i buno: Kikōkeji kudi Yehova kiletanga madyese a ntanda ne miseke, ino kubulwa’kyo kutwala ku musala bya mwiko. (Kupituluka 11:26-28) Bine, nanshi i kipite buya twikale ‘bakōkele ku mityima’ ku kiswa-mutyima kya Leza kitusokwedilwe!—Loma 6:17; 1 Yoano 2:17.

[Kunshi kwa dyani]

[Kalata pa paje 9]

(Pa kuyukila’ko bikwabo, tala dibuku)

“Yehova watalula batyibi ba kwibapandija mu kuboko kwa boba bebasakawile.”—Batyibi 2:16

BATYIBI

1. Oteniele (Kisaka kya Manase)

2. Ehuda (Kisaka kya Yuda)

3. Shamakale (Kisaka kya Yuda)

4. Balaka (Kisaka kya Nafatale)

5. Ngideoni (Kisaka kya Isakala)

6. Tola (Kisaka kya Manase)

7. Yaile (Kisaka kya Manase)

8. Yefeta (Kisaka kya Ngade)

9. Ibezane (Kisaka kya Ashela)

10. Eloni (Kisaka kya Zebuluna)

11. Abedone (Kisaka kya Efelaimi)

12. Samishoni (Kisaka kya Yuda)

DANI

MANASE

NAFATALE

ASHELA

ZEBULUNA

ISAKALA

MANASE

NGADE

EFELAIMI

DANI

BENJEMANI

LUBENI

YUDA

[Kifwatulo pa paje 10]

I ñeni’ka yowaboila kudi Balake wāningile Debola ende nandi ku bulwi?