Betu Bana—Bipyanwa Bilēme

“Monaipo bidi, bāna e bipyanwa bya Yehova; kadi bipa bya munda nabyo e mpalo yandi.”—MITŌTO 127:3.

1. Mwana wa lukeke umbajinji wāikele kubutulwa muswelo’ka?

 LANGA’PO bidi kingelengele kyālongele Yehova Leza mu muswelo waāpangile ba mwana-mulume ne mwana-mukaji babajinji. Adama, shabana, ne Eva, inabana, bātyangīle pamo bipindi byabo, nabyo pa kuvunguluka mu ndá ya Eva, byēpunga ke muntu umpya umbajinji—mwana wa lukeke umbajinji. (Ngalwilo 4:1) Ne didi kūlu dino, kwimita ne kubutula mwana i mwanda utulumukwa, kadi bavule banenanga’tu amba i kingelengele.

2. I kika kinenenwa amba bilongekanga mu ndá ya mwana-mukaji udi na dimi i kingelengele?

² Inabana pa kupwa kusambakena pamo na shabana, kintu kya mafuku 270 pa kupita’po, kaseke kabajinji kekalanga mu ndá yandi katamanga, kaikala ke mwana wa lukeke udi na tuseke midiyala tununu ne tununu. Mu kaseke kabajinji’mwa mutanwanga bulombodi bukokeja kulupula miswelo ya tuseke 200 ne musubu. Tuno tuseke tudyambakane pa kulonda bulombodi bwato butendelwa, bukomenwe bantu kwivwanija, tutamanga mungya ndudi ne mwilondelo ukalupula muntu mūmi umpya!

3. Mwanda waka bantu bavule ba ñeni betabije amba Leza ye ulengejanga muntu mūmi umpya abutulwe?

³ Padi ukepangula amba, le i ani ulongele mwana wa lukeke? Na bubine i Yewa wāshilwile kupanga būmi. Kaimba wa mitōto wāimbile amba: “Yūkai amba, Yehova i Leza; ye enka wetupangile, [ke batwe benepo].” (Mitōto 100:3) Bambutwile, muyukile biyampe amba pomubutwile luno lukunwa lulēme ke pa bukomo bwenupo, mhm. Enka Leza mwinē tunangu tonso ye wikadije’ko buno būmi bupya mu kingelengele. Pano kepadi tununu twa myaka, bantu ba ñeni banenanga amba Umpangi Mukatampe ye upuñanga mwana mu ndá ya inandi. Le abe nobe?—Mitōto 139:13-16.

4. I kato’ka kadi na bantu kekadipo na Yehova?

⁴ Le Yehova i Umpangi wampikwa kutenekwa mutyima, wāshilwile’tu mwingilo wingila bikunki bya lubutulo bya mwana-mulume ne mwana-mukaji amba bekale na lutundu kubapu? Shako, kudi bantu bamo kebatenekwangapo mutyima, ino Yehova aye kadipo nankyo. (Mitōto 78:38-40) Mu Mitōto 127:3, Bible unena’mba: “Monaipo bidi, bāna e bipyanwa bya Yehova; kadi bipa bya munda nabyo e mpalo yandi.” Shi ke pano, tubandaulei kipyanwa i bika ne kitulombola bika.

Kipyanwa ne Mpalo

5. Mwanda waka bana i kipyanwa?

⁵ Kipyanwa kidi pamo’nka bwa kyabuntu. Divule bambutwile baputumanga na twaji mwanda wa kushila bana kipyanwa. Pamo i lupeto, pakwabo i lubanza, nansha’tu kituntwa kilēme. Na bubine, kipyanwa kyonso kilombolanga buswe bwibaswele bambutwile babo. Ino Bible unena amba Leza upele bambutwile kipyanwa, ke babo bana kadi. Nanshi bana i kyabuntu kya buswe kitamba kwadi. Shi wi mbutwile, le ukokeja kunena amba bilongwa byobe bilombola amba umwene bobe bana bu kyabuntu kikupele Umpangi wa diulu ne ntanda?

6. Mpango ya Leza pa kupa bantu bukomo bwa kubutula bana yādi mpango’ka?

⁶ Mpango ya Yehova pa kupāna kino kyabuntu  yādi ya kusaka ntanda iyūle bana ba Adama ne Eva. (Ngalwilo 1:27, 28; Isaya 45:18) Yehova kāpangilepo muntu umo ne umo pa bula, pamo na mwaāpangile midiyo ne midiyo ya bamwikeulu. (Mitōto 104:4; Kusokwelwa 4:11) Ino Leza wāsakile kupanga bantu na bukomo bwa kubutula bana befwene babo bambutwile mu miswelo mipotoloke. Bine i dyese dikatampe kashā kudi lolo ne tata kubutula muntu umpya ne kumulela! Byomudi bambutwile, lelo mufwijanga’ko Yehova pangala pa kino kipyanwa kilēme kyaemupyanikile?

Boila Ñeni ku Kimfwa kya Yesu

7. Kwishila na biloñanga bambutwile bamo, i muswelo’ka wādi utele Yesu “bāna ba bantu” mutyima ne kwibafwila lusa?

⁷ Ino i kya bulanda, mwanda bambutwile bavule kebamwenepo bana bu mpalo. Bavule kebadipo ne na lusa lwine pa lutundu lwabo. Bine, bano bambutwile kebadipo na mutyima pamo na wa Yehova ne wa wandi Mwana. (Mitōto 27:10; Isaya 49:15) Tala bano bambutwile mobeshidile na Yesu mu kuta bana mutyima. Kumeso kwa Yesu kwiya’ye bu muntu wa ngitu pano panshi—paādi ukidi muntu mukomo wa umbidi wa mushipiditu momwa mūlu—Bible unena amba “kuloelelwa [kwandi] kwādi ne bāna ba bantu.” (Nkindi 8:31) Wādi uswele bantu mpata, o mwanda wāitabije na mutyima tō kwiya kupāna būmi bwandi bu kikūlwa amba batambule būmi bwa nyeke.—Mateo 20:28; Yoano 10:18.

8. Yesu wāshidile bambutwile kimfwa kilumbuluke namani?

⁸ Yesu pa kufika pano pa ntanda, wāshile kimfwa kilumbuluke nakampata ku bambutwile. Ivwana byaālongele. Wāikele na kitatyi kya kushikata pamo na bana, nansha byaādi muvudilwe bya kulonga kadi munyoñame pa mutyima. Wādi wibatala pobādi bakaya mu lubanza ne kutweja bintu bimo byobādi balonga mu bufundiji bwandi. (Mateo 11:16, 17) Yesu pa kwenda lwendo lwa mfulo ku Yelusalema, wādi uyukile amba ukasusulwa ne kwipaibwa. Ino bantu bāmuletela twana amba etumone, penepa bana ba bwanga, mobādi padi bafwila kwepeja Yesu mitabakano mikwabo, bākimba kupangila twana kulampe. Ino Yesu wātopeka bandi bana ba bwanga. Wālombola “kuloelelwa” kwandi mu twana tutyetye amba: “Mwitulekei bidi twana twiye kwami kemukitukandai.”—Mako 10:13, 14.

9. Mwanda waka byotulonga bidi na mvubu mpata kutabuka byobya byotunena?

⁹ Tukokeja kuboila ñeni ku kimfwa kya Yesu. Shi bana abaiya kotudi, le tuloñanga namani—nansha shi twi bavudilwe bya kulonga? Le i na mwālongele Yesu? Kintu kikimbanga bana, kutabukidila kudi bambutwile babo, i kyokya kyēbapele Yesu na mutyima umo—ke kitatyi ne kwibata mutyima kadi. Bine, kunena amba “nkuswele” kudi na kamweno. Ino bilongwa bitabukile binenwa kulampe kwine. Buswe bobe bufwaninwe kumweka, ke enkapo mu byonena, ino kupityidila i mu byolonga. Ne bumwekanga mu kitatyi, kuta mutyima, ne buledi bolela bobe bana. Inoko kulonga byonso bino kekukalupulapo padi bipa byosaka, pakwabo kebikalupukapo lubilo molangila abe. I biyampe kutūkija mutyima. Tukokeja kwikala na kitūkijetyima shi twiula mwikadilo wādi wikele Yesu na bandi bana ba bwanga.

Kitūkijetyima ne Kisanso kya Yesu

10. I muswelo’ka wāfundije Yesu bandi bana ba bwanga bufundiji butala pa kwityepeja, ne byāikele namani dibajinji?

¹⁰ Yesu kādipo widilwe kwitāka kwa kufwila bukata kwādi kwitāka bandi bana ba bwanga. Difuku dimo pa kupwa kufika mu Kapanama na bandi bana ba bwanga, wēbepangwile  amba: “Lelo kyokya kyo mwadi mwipatenya mu dishinda i kika le? Penepo batalala’tu, nyā! Mwanda nabo badi bāya bēpatanya mu dishinda’mba: Lelo mukatampe pano i ani?” Yesu pa kyaba kya kwibatopeka, aye wēbapa na kitūkijetyima bufundiji bulomba umo ne umo etyepeje. (Mako 9:33-37) Le kino kyālupwile bipa byaādi usaka? Ke ponka na ponkapo. Myeji isamba pa kupita’po, ba Yakoba ne Yoano bānena inabo ebalombele kudi Yesu bifuko bya ntumbo mu Bulopwe. Kadi na kitūkijetyima, Yesu wālemununa mulangilo wabo.—Mateo 20:20-28.

11. (a) I mwingilo’ka wa kibidiji wātuninye kwingila batumibwa ba Yesu pobāfikile mu kyumba kya peulu na Yesu? (b) Le Yesu wālongele’po bika, ne le bukomo bwandi bwālupwile bipa pene’pa?

¹¹ Ne kwija mpika, Yesu wētana kadi pa bunka na batumibwa bandi mwanda wa kuvuluka Pashika wa mu 33 K.K. Abo pa kufika mu kyumba kya peulu, i kutupu nansha umo wa pa batumibwa 12 wāboile ñeni ya kwingila mwingilo wa kibidiji kya koija maulu matōkane luvumbi a bakwabo —mwingilo wa umpika nansha mwana-mukaji wa mu njibo. (1 Samwele 25:41; 1 Temote 5:10) Bine, kino kekyābudilwepo kupa Yesu bulanda pa kumona bana ba bwanga bakyendelela na kulombola amba bafwilanga bitenta ne bukata! Penepa Yesu wāoija umo ne umo ku maulu ne kwibanena na kusumininwa bekale kulonda kimfwa kyandi kya kwingidila bakwabo. (Yoano 13:4-17) Le bālondele’kyo? Bible unena kupwa penepa amba mu kyolwa’kya “mwatalukile lupata monka mu bukata bwabo’mba: Le i wepi usa kutumba ke mukatampe mwine?”—Luka 22:24.

12. Bambutwile bakokeja kwiula Yesu namani pobalonga bukomo bwa kufundija babo bana?

¹² Kitatyi kitunya benu bana kulonda madingi enu, banwe bambutwile, le mwiivwananga na mwēivwanine Yesu? Vulukai amba Yesu kākokelepo kukwasha batumibwa bandi, nansha byobadi na butulu pa kulemununa bilubo byabo. Mwenda mafuku kitūkijetyima kyandi kyālupwile bipa biyampe. (1 Yoano 3:14, 18) Banwe bambutwile, nenu i biyampe mwiule buswe ne kitūkijetyima kyādi na Yesu, kemwakikōkai pomulonga bukomo bwa kufundija benu bana.

13. Mwanda waka mbutwile kafwaninwepo konokela mwana wipangula?

¹³ Bana basakanga kwimona amba bambutwile babo bebaswele ne bebatele mutyima. Yesu wādi ulonga bukomo bwa kuyuka bilanga bana bandi ba bwanga, o mwanda wādi wibateja ponso pobādi na mwanda wa kumwipangula. Nandi wādi wibepangula mobalangila pa myanda kamukaya. (Mateo 17:25-27) Bine, bufundiji buyampe i ne kuteja na katentekeji ne kuta mutyima bya bine na bine. Mbutwile ufwaninwe kuleka nketekete ya kupangila kulampe mwana wiya na kipangujo amba: “Taluka papo! Kumwenepo amba ñingilanga?” Shi bine mbutwile i muvudilwe mingilo, ufwaninwe kuyukija mwana amba tusa kwisamba mwanda’o kyaba kikwabo. Kupwa bambutwile kebafwaninwepo kwilwa kwisambila pa mwanda’wa. Mu uno muswelo, mwana ukemona amba bine mbutwile untele mutyima, kadi kakakolelwapo kulombola mbutwile twanda tufyame.

14. Bambutwile bakokeja kuboila ñeni’ka ku muswelo wālombwele Yesu kisanso kudi bana?

 ¹⁴ Le bambutwile bakokeja kulombola biyampe kisanso kyobasenswe bana na kwibatenteka maboko nansha na kwibapamba bipa? Pano napo bambutwile bakokeja kuboila ñeni kudi Yesu. Bible unena’mba “pa kwitutekuna [twana] mu maboko andi kētulelele, kadi wetutenteka maboko andi kētwesela dyese.” (Mako 10:16) Le ulanga twana twēivwene namani? Na bubine mityima yato yāsangele, kadi twēivwene biyampe kwikala na Yesu! Shi kudi kisanso ne buswe bwa binebine pa bukata bwa banwe bambutwile na bana, bana kebakakolelwapo kwitabija bulemununi ne bufundiji bwenu.

Mwanda Utala Buvule bwa Kitatyi

15, 16. I mulangwe’ka wa kulela bana utumbile, ne mobimwekela i bika bilengeje ulupulwe?

¹⁵ Bamo batatananga shi bine bana basakanga bambutwile bashikate nabo kitatyi kilampe ne kwibata mutyima na buswe. Mulangwe wa kulela bana utembaulwa divule i owa utelwa bu kitatyi kilumbuluke. Boba babingija uno mulangwe banena amba bana kebalombepo kitatyi kivule kudi babo bambutwile shi bashikatanga kala nabo kitatyi kibwanine kya mvubu, kilongololwe, ne kikunge kala. Le mulangwe wa kitatyi kilumbuluke i muyampe, ne le i bakwate’o na kulangila bana?

¹⁶ Mulembi umo wesambile na bana bavule, ku mfulo wanena amba bana “kyobasaka kutabukidila kudi bambutwile babo i kitatyi kivule,” pamo ne “kwibata mutyima bya binebine.” Pa kino, polofesele umo wa inivelesite unena’mba: “Kishima [kitatyi kilumbuluke] i kilupuke ku mutyima wa kwitopeka wa bambutwile. Bantu bebingijanga abo bene mwa kushikatyila kitatyi kityetye na babo bana.” Le penepo i nsaa inga ifwaninwe bambutwile kushikatyila pamo na babo bana?

17. I bika bisakanga bana kudi bambutwile babo?

¹⁷ Bible kanene’popo kintu. Inoko, bambutwile bene Isalela bāsoñanibwe kwisamba na babo bana ponso pobadi mu njibo, pobenda mwishinda, pobalāla, ne pobalanguka pene. (Kupituluka 6:7) Kino kishintulula patōka amba bambutwile bafwaninwe kwisambulwila mawi na babo bana ne kwibafundija difuku ne difuku.

18. Yesu wākwatakenye namani mikenga mwanda wa kufundija bandi bana ba bwanga, ne bambutwile bakokeja kuboila’ko ñeni’ka?

¹⁸ Yesu wāfundije bandi bana ba bwanga senene kitatyi kyaādi udya nabo, wenda nabo, ne pobādi bakōkolokwa pamo. O mwanda wādi ukwatakanya mikenga yonso mwanda wa kwibafundija. (Mako 6:31, 32; Luka 8:1; 22:14) Ne bambutwile bene Kidishitu nabo mo monka, bafwaninwe kuta mutyima wa kukwatakanya mikenga yo-yonso mwanda wa kushilula ne kwendeleja mīsambo na babo bana ne kwibafundija mashinda a Yehova.

 Bya Kufunda ne Mwa Kufundijija’byo

19. (a) Kutentekela pa kushikatyila pamo na bana i bika bikwabo bilombwa? (b) Le i bika dibajinji bifwaninwe bambutwile kufundija babo bana?

¹⁹ Kushikatyila pamo na bana ne kwibafundija bitupu ke akopo kete kulombwa pa kulela bana biyampe. Kintu kikwabo kya kamweno i byobya byobafunda. Tala Bible mwanenena ukoma bine bya kufundija. Amba: “Bino binenwa bino’bi byo nakusoñanya dyalelo dino’di . . . ukebikomeneja kudi bobe bāna.” Le “bino binenwa” bifwaninwe kufundija bana i binenwa’ka? I kimweke patōka amba i binenwa byatamba mu kutelwa, amba: “Ukasanswa Yehova Leza obe ne mutyima obe onso, ne muya obe onso, ne bukomokomo bobe bonso.” (Kupituluka 6:5-7) Yesu wānene amba kino kyo kijila kikatampe mu bijila byonso bya Leza. (Mako 12:28-30) Bambutwile bafwaninwe dibajinji kufundija bana myanda itala Yehova, ne mwanda waka ufwaninwe bunka bwandi kuswibwa ne kutōtwa.

20. Bambutwile ba pa kala basoñanibwe na Leza kufundija babo bana bika?

²⁰ Inoko, “bino binenwa” bisoñanibwe bambutwile kufundija babo bana kebimaninepo enka pa kuswa Leza na mutyima onso. Ukamona amba mu shapita wa Kupituluka ushele kunyuma, Mosesa upituluka mu bijila byāsonekele Leza pa bipapo bya mabwe, ke Mbila Dikumi kadi. Ino mbila itala ne pa kuleka bubela, bwivi, kwipayañana, ne kulāla makoji. (Kupituluka 5:11-22) Nanshi bambutwile ba pa kala bādi banenwe kukoma mu babo bana misoñanya miyampe ya mu mwikadilo. Ne bambutwile bene Kidishitu dyalelo nabo bafwaninwe kufundija ino misoñanya ku babo bana shi basaka bakamone nsangaji ne mutyima-ntenke kumeso.

21. Musoñanya wa ‘kukomeneja’ kinenwa kya Leza mu bana wādi ukimba kunena bika?

²¹ Tala muswelo wādi unenwe bambutwile kufundija babo bana “bino binenwa” nansha mbila. Amba: “Ukebikomeneja kudi bobe bāna.” Kishima ‘kukomeneja’ kishintulula “kufundija ne kukoma na kupituluka kitatyi ne kitatyi nansha na kudyumuna: kukomaila nansha kulamika mu ñeni.” Nanshi Leza ulomba  bambutwile bateakanye’ko mpangiko ya kufundija babo bana Bible na kitungo kya kukoma myanda ya ku mushipiditu mu ñeni yabo.

22. Bambutwile bene Isalela bādi banenwe kulonga bika pa kufundija babo bana, ne byādi bikimba kunena bika?

²² Ino mpangiko miteakanibwe ilomba bambutwile bakale’po ñeni. Bible unena’mba: “Ukebikuta [“bino binenwa,” nansha mbila ya Leza] pa kuboko kobe ke kiyukeno, kadi bikakwikadila bwa tuzaza pa nsambakeno ya makiki. Kabidi ukalemba’byo pa ñunji ya njibo yobe, ne pa binjilo byobe bine.” (Kupituluka 6:8, 9) Kino kekishintululapo amba bambutwile bafwaninwe pa bute pa bute kusoneka bijila bya Leza pa ñunji ne binjilo, nansha kukuta bilembwa pa maboko a babo bana, nansha pa tuzaza twa meso abo, mhm. Ino mulangwe i uno amba bambutwile bafwaninwe kitatyi kyonso kuvuluja babo bana bufundiji bwa Leza. Kufundija babo bana kufwaninwe kwikala kibidiji kya nyeke, kwa kitatyi kyonso wita’mba bufundiji bwa Leza budi mafuku onso ku meso a babo bana.

23. I bika byotukabandaula mu kifundwa kya yenga wiya’ko?

²³ Le i bintu’ka bimobimo bya mvubu bifwaninwe bambutwile kufundija babo bana? Mwanda waka i kya kamweno dyalelo bambutwile bafundije babo bana ne kwibalombola mwa kwikingila abo bene? I bukwashi’ka bupelwe bambutwile pa kusaka bafundije babo bana senene? Bino bipangujo ne bikwabo bitala bambutwile bavule bikalondololwa mu kishinte kilonda’ko.

Usa Kulondolola Namani?

• Mwanda waka bambutwile bafwaninwe kumona amba babo bana i balēme?

• Bambutwile ne bantu bakwabo bafwaninwe kuboila ñeni’ka kudi Yesu?

• Bambutwile bafwaninwe kushikatyila pamo na babo nsaa inga?

• Bana bafwaninwe kufundijibwa bika, ne bakafundijibwa’byo muswelo’ka?

[Bipangujo bya Kifundwa]

[Kifwatulo pa paje 20]

Bambutwile bakokeja kuboila ñeni’ka ku muswelo wādi ufundija Yesu?

[Bifwatulo pa paje 21]

I kitatyi’ka ne i muswelo’ka wādi ufwaninwe bambutwile bene Isalela kufundija babo bana?

[Kifwatulo pa paje 22]

Bambutwile bafwaninwe kuvuluja babo bana bufundiji bwa Leza