Myanda Mikatampe ya mu Mukanda wa Yoshua
Mwanda wa Yehova I Mūmi
Myanda Mikatampe ya mu Mukanda wa Yoshua
BENE ISALELA abatūla kitūlo mu Misanza ya Moabu mu 1473 K.K.K., ino abasangala pa kuteja bino binenwa’mba: “Longololai bidi mpao, mwanda mu mafuku asatu mukābuka banwe uno Yodano uno’u, kukatwelamo kuyata ntanda’ya ya bu-kishi kyenu, yemupa Yehova Leza wenu kutambula ke bu-kishi kyenu.” (Yoshua 1:11) Mwaka wabo wa 40 wa kujokoloka mu ntanda mutuputupu ubafika pano ku mfulo.
Myaka 20 ne musubu pa kupita’po, mwendeji wabo Yoshua waimana pa bukata bwa ntanda ya Kenani, kanena bakulumpe ba Isalela amba: “Monaipo bidi, nemwabanya ku kyeleko mizo ino’i yasheleshelepo ikekala kipyanwa kya bisaka byenu, kushilwila ku Yodano pamo na mizo yonso yo natyibako, kutūla ne ku kalunga-kamema kakatampe dya kushika dyuba. Penepo Yehova Leza wenu, aye ukebapangamo ku mpala yenu, ne kwibabikula ku meso enu, kabidi banwe mukayata ntanda yabo bu-kishi, mwēsambile nenu Yehova Leza wenu.”—Yoshua 23:4, 5.
Mukanda wa Yoshua, usonekelwe na Yoshua mwine mu 1450 K.K.K., i nsekununi ya mānga isangaja ya byālongekele mu yoya myaka 22. Netu byotwimene ku milomo ya ntanda impya yotulailwe, tudi mu ngikadilo na yādi’mo bana ba Isalela bādi besakanya kuyata Ntanda ya Mulao bu kishi kyabo. Nanshi tutei mutyima na katentekeji ku uno mukanda wa Yoshua.—Bahebelu 4:12.
“MU MALUNGU A YEDIKO”
Bine, Yehova wape Yoshua mwingilo mukatampe pa kumunena’mba: “Mosesa mwingidi wami i mufwe; ino pano nanshi taluka abuka uno Yodano uno’u, abewa ne bantu bano bonso, ku ntanda yo nebapa ami, ke ku bāna ba Isalela kadi”! (Yoshua 1:2) Pano Yoshua ye ke wa kutangidila muzo wa bantu midiyo mivule mwa kwibatwejeja mu Ntanda ya Mulao. Pa kuteakanya kino, watume batubedibedi babidi ku Yediko—kibundi kya kubadikila kunekenya. Mu kino kibundi mo mwikalanga Lehaba wabwitwa, waivwene mingilo ya bukomo ilongele Yehova pa mwanda wa bantu bandi. Walama ne kukwasha batubedibedi, nabo abamulaya amba basa kumulama.
Batubedibedi pa kujoka, Yoshua ne bantu abeteakanya kukābuka Yodano. Nansha munonga byoudi muyule mema bā, ino ke kijikapo kobadi, mwanda Yehova waimika mema āya kungala mulwi umo, amba mema atūkila kunshi apwile mu Kalunga Kafwe. Ebiya bene Isalela pa kupwa kwabuka Yodano, abatūla kitūlo mu Ngilengale, kubwipi na Yediko. Mafuku aná pa kupita’po, mu kyolwa kya difuku dya 14 dya Abibu, abasoba masobo a Pashika mu malungu a Yediko. (Yoshua 5:10) Abo bukya ke kesha, abashilula kudya bipa bimo bya ntanda, ne mana nao abaketekelela. Mu kino kitatyi, Yoshua watweja kwisao bana-balume bonso babutwidilwe mu ntanda mutuputupu.
Bipangujo bya mu Bisonekwa Bilondolwelwe:
2:4, 5—Mwanda waka Lehaba wāludikile kungi bantu ba mulopwe bādi bakimba batubedibedi? Lehaba walama batubedibedi na kutūla būmi bwandi mu kyaka mwanda waikala na lwitabijo mudi Yehova. O mwanda kadipo ufwaninwe’nka kusokola kwendele batubedibedi ku meso a boba badi bakimba kusanshija bantu ba Leza. (Mateo 7:6; 21:23-27; Yoano 7:3-10) O mwanda Lehaba “wayukene bu moloke kudi Leza pa bilongwa byandi,” kubadila’mo ne kilongwa kya kuludika mikendi ya mulopwe kungi.—Yakoba 2:24-26, MB.
5:14, 15—“Mudyavita wa kibumbo kya Yehova” i ani? Mudyavita wiile kukankamika Yoshua ku ngalwilo’tu kwa kunekenya Ntanda ya Mulao ke ungipo, i “Mwanda”—Yesu Kidishitu kumeso kwa kwiya’ye bu muntu. (Yoano 1:1; Danyele 10:13) Bine, i kintu kikankamika’po kashā bantu ba Leza ba dyalelo pa kukulupila amba Yesu Kidishitu mutumbijibwe ntumbo udi nabo mu bulwi bwa ku mushipiditu bobalwa!
Ñeni Yotuboila’ko:
1:7-9. Kutanga Bible difuku ne difuku, kulanguluka’po kitatyi ne kitatyi, ne kwingidija byobya byotwifunda kudi na kamweno pa kulumbulula byonso byotulonga ku mushipiditu.
1:11. Yoshua wanena bantu bateakanye mpao pa kyaba kya kutengela na bukope amba Leza ebape mpao. Nanshi pānene Yesu amba tuleke kuzumbija mutyima pa bisakibwa bya umbūmi, ne mulao wa amba “byabyo byonso bikemutentekelwapo,” ke kunenapo amba ketufwaninwepo kukimba bintu bya kwikwasha nabyo.—Mateo 6:25, 33.
2:4-13. Lehaba pa kupwa kwivwana bilongwa bikatampe bya Yehova ne pa kuyuka amba kitatyi’kya kyadi kikabankane, watyibe mbila ya kwilunga ku mutamba wa batōtyi Bandi. Nanshi shi nobe wifundanga Bible pano kepadi kitatyi kampanda ne kumona amba udi mu ‘mafuku a mfulo,’ mwene ufwaninwe kutyiba mbila ya kwingidila Leza?—2 Temote 3:1.
3:15. Yoshua wāpelakenye pa kupwa kwivwana lapolo miyampe ya batubedibedi bakabelele Yediko, kāilaijepo amba mema a Yodano onge bidi, mhm. Netu mu myanda itala mutōtelo wa bine, tufwaninwe kulonga bintu na kininga pambulwa kulejaleja amba poso ngikadilo ikale’ko bidi biyampe.
4:4-8, 20-24. Mabwe 12 āboilwe mu kyalo kya munonga wa Yodano āingidijibwe bu kivulukilo kudi Isalela. Bilongwa bya Yehova bya kunyongolola bantu bandi mu ino myaka ku balwana i kivulukilo kilombola amba udi nabo.
BUSHINDAÑANI BUKYENDELELA
Kibundi kya Yediko i ‘kishitwe mbā, kutupu utamba nansha utwela’mo.’ (Yoshua 6:1) Le kibundi kisa kukwatwa namani? Yehova wape Yoshua nkuku. Na pano, mpembwe ibapone, ne kibundi kibaonakanibwa. Enka Lehaba ne kipango kyandi bo bapanda.
Kupwa ke kukashinda kibundi kya bulopwe kya Ai. Batubedibedi batuminwe’mo abalombola amba bekadi i batyetye, kekilombepo bana-balume bavule pa kushinda’kyo. Ino basola kintu kya 3 000 batumwa kukekitamba bulwi abapite lubilo ku meso a bana-balume ba Ai. Mwanda waka? Mwanda Yehova kadipo na bene Isalela. Ke-pantu Akana wa ku kisaka kya Yuda i mulonge bubi pobadi basala Yediko. Yoshua wapwija uno mwanda, ebiya waiya ponka kutamba Ai. Mulopwe wa Ai, byaabadikile kunekenya Isalela, utengele na kyumwa buno bulwi. Ino Yoshua wakwata nkuku ya kwimanina pa kwikulupila kupitepite kwa bantu ba Ai, ne kukwata wakwata kibundi.
Ngibeone i ‘kibundi kikatakata—kitabuke Ai bukatampe, kabidi bana-balume bonso bakyo i batulāla.’ (Yoshua 10:2) Bana-balume ba Ngibeone pa kwivwana bushindañani bwa Isalela pa Yediko ne Ai, abakwata bunwa bwa kudimba Yoshua apwane nabo kipwano kya ndoe. Mizo ya kufula kufula ibamone kino kipwano bu kyaka kobadi. O mwanda balopwe batano abekute umbumo kebakatambe’dyo bene Ngibeone. Bene Isalela nabo abaiya kukūkila bene Ngibeone ne kunekenya bantambañani’ba. Mu bwendeji bwa Yoshua, Isalela washinde bibundi bikwabo, kubadila’mo ne bya kunshi, bya kushika, ne bya balopwe ba kungala bekutyile umbumo. Balopwe bonsololo bashindilwe kushika kwa Yodano i balopwe 31.
Bipangujo bya mu Bisonekwa Bilondolwelwe:
10:13—Kino kintu kyabwanikile muswelo’ka? “Lelo kikomene Yehova i kika le,” aye Umpangi wa diulu ne ntanda? (Ngalwilo 18:14) Shi Yehova usakile, ukokeja kujinya mwendelo wa ntanda mwanda wa dyuba ne kweji bimweke bu bimane ku meso a yewa utadila’byo pano panshi. Nansha ukokeja kuleka kujokoloka kwa ntanda ne kweji kuleke kufya mikejima itamba ku dyuba mwanda wa mwinya wa dyuba ne kweji wendelele na kumunika. Nansha bikale muswelo’ka, “kekwadipo difuku bwa dyodya” mu mānga ya muntu.—Yoshua 10:14.
10:13—Lelo mukanda wa Yashala i mukanda’ka? Uno mukanda i mutelwe ne dikwabo mu 2 Samwele 1:18 mu lwimbo lwitwa bu “buta bwa miketo”—lwimbo lwa madilo a lufu lwa Solo Mulopwe wa Isalela ne Yonafane wandi mwana. Padi uno mukanda yādi ñimbo ne numbi ya mānga nansha myanda myungwije pamo, ne mobimwekela wādi muyukane biyampe mu Bahebelu.
Ñeni Yotuboila’ko:
6:26; 9:22, 23. Mafingo āfingilwe Yediko na Yoshua pa konakanibwa kwandi āfikidile kintu kya myaka 500 pa kupita’po. (1 Balopwe 16:34) Mafingo a Noa aāfingile munkana wandi Kenani āfikidila pa bene Ngibeone pa kwikala bu bantu ba kaji. (Ngalwilo 9:25, 26) Nanshi kinenwa kya Yehova kifikidilanga nyeke.
7:20-25. Bamo bakokeja kunena amba bwivi bwa Akana wādi mwanda mutyetye, pa kulanga padi amba kebwāletēlepo bakwabo byamalwa. Padi bamona amba bwivi ne kujilula kutyekutye kwa bijila bya mu Bible ke mwandapo mukatampe. Ino batwe, pamo bwa Yoshua, tufwaninwe kukomena bintu byonso bitukokela ku kulonga bintu bibi ne bijilula bijila.
9:15, 26, 27. Tufwaninwe kukwata na mutyika bilaeno ne kulonga mungya byobya byotunene.
YOSHUA WEKWATA’KO NA MWINGILO MUKATA WA MFULO
Pano Yoshua mununu—ulumba ku myaka 90—washilula kwabanya ntanda. Bine, uno i mwingilo mukatampe! Kisaka kya Lubeni ne kya Ngade ne kipindi kya kisaka kya Manase ke bipwe kala kupebwa bupyani bwabo kutunduka kwa Yodano. Kubashala pano bisaka bikwabo bya kupa bupyani kushika na kwela byeleko.
Tabenakulo ibatūlwa mu Shilo mu mwaba wa Efelaimi. Ebiya Kalebu wapebwa kibundi kya Hebelona ne Yoshua nandi wapebwa Timinate-sela. Bene Levi nabo abapebwa bibundi 48, kubadila’mo ne bibundi 6 bya kinyemeno. Penepo bashindañani bene Lubeni, Ngade, ne kipindi kya kisaka kya Manase pa kujokela ku bupyani bwabo bwa kutunduka kwa Yodano, abaūbaka “madabahu makatakata pa kumona’o.” (Yoshua 22:10) Ino bisaka bya kushika kwa Yodano pa kumona kino kilongwa bu bupondo, bulwi bwa bisaka na bisaka bikwabo bwasa kulupuka, ino mashi keamwangilwepo mwanda abesambila pamo biyampe.
Yoshua pa kupwa kushikata mafuku mu Timinate-sela, waungwija pamo bakulumpe, mitwe, batyibi, ne bamfumu ba Isalela kaebanena bekale bakankamane ne ba kikōkeji kudi Yehova. Mwenda mafuku, Yoshua wakonga pamo bisaka byonso bya Isalela ku Shekema. Kwine’kwa wapituluka mu bilongwa bya Yehova bya tamba mu mafuku a Abalahama kutūla ne mu abo mafuku, kupwa webesāshila monka amba “akamwai Yehova, ne kumwingidila aye mu boloke ne binebinepo.” Ponka’po bantu bakunkwa mityima kebetaba’mba: “Yehova Leza wetu ye o tukengidila, ne ku diwi dyandi dine tukatejangako.” (Yoshua 24:14, 15, 24) Bino byonso pa kupita’byo, Yoshua wafwa na myaka 110.
Bipangujo bya mu Bisonekwa Bilondolwelwe:
13:1—Lelo kino kipatanya byobya binenenwe mu Yoshua 11:23? Mhm, mwanda kunekenya Ntanda ya Mulao kwādi na mitamba ibidi: kulwa na mizo ne kushinda balopwe 31 ba ntanda ya Kenani, ne kunekenya lupusa lwa bene Kenani, ebiya ke kisaka ne kisaka, muntu ne muntu kuyatyidila ntanda bu yandi ya kishi. (Yoshua 17:14-18; 18:3) Nansha bana ba Isalela byobātuninye kufundula lonso bene Kenani umbukata mwabo, ino boba bāshele’ko kebādipo kadi batūla mutyima-ntenke wa Isalela mu kyaka, ehe. (Yoshua 16:10; 17:12) Yoshua 21:44 unena’mba: “Yehova webapa kutalaja konsokonso.”
24:2—Lelo Tela shandya Abalahama wādi mutōtyi wa bilezaleza? Dibajinji, Tela kādipo mutōtyi wa Yehova Leza. Bimweka bu wādi mutōtyi wa Sini, leza kweji—wādi mutumbe mu Ulu. Kukwatañana na myanda ya kishi kya Bayuda, Tela wādi padi upunga ne bankishi. Inoko, Abalahama pa kufunduka mu Ulu mungya musoñanya wa Leza, Tela wāendele nandi ku Halane.—Ngalwilo 11:31.
Ñeni Yotuboila’ko:
14:10-13. Kalebu, nansha byaādi kadi na myaka 85, wālombele kwingila mwingilo mukomo wa kufundula bantu bonso bādi mu ntanda ya Hebelona. Mu mwaba’mwa mwādi bana ba Anaki—batumpangala bapuñame. Ino na bukwashi bwa Yehova, uno kalala ka mavita wa bwino wānekenya, ne Hebelona wāikala ke kibundi kya kinyemeno. (Yoshua 15:13-19; 21:11-13) Kimfwa kya Kalebu kitukankamika tuleke kunyema mingilo mikomo ya kiteokratike yotupebwa.
22:9-12, 21-33. Tufwaninwe kuleka kufwatakenya bibi kukanina kwa mutyima kwa bakwetu.
‘Nansha Kimo Kine Kyabulwa’ko’
Yoshua mununu wa poso wanena bamfumu ba Isalela amba: “Nansha kintu kimo kine kyabulwa ku byonso bintu bilumbuluke byesambile Yehova Leza wenu pa mwanda wenu, mhm; byonsololo’tu byemufikidile.” (Yoshua 23:14) Bine, nsekununi ya Yoshua ilombola kino patōkelela!
Mutumibwa Polo wāsonekele amba: “Byonsololo byasonekelwe kala byasonekelwe mwanda wa kwitufundija’mba, pa kutūkija mutyima, ne pa kusengibwa na bisonekwa, twikale ne kukulupila.” (Loma 15:4) Tuyukei’tu amba lukulupilo lotukulupile mu milao ya Leza ke lwa bituputupupo. I kutupu mulao ukatunya; yonso ikafikidilanga’tu.
[Kifwatulo pa paje 30]
Le uyukile kyātelēlwe Lehaba wabwitwa bu moloke?
[Kifwatulo pa paje 32]
Bwivi bwa Akana kekādipo kakilubo katyetye; ke-pantu bwāletele bipa bilula
[Kifwatulo pa paje 32]
‘Ponka pa lwitabijo mpembwe ya Yediko yapona.’—Bahebelu 11:30