Enda ku bidi'mo

Enda ku kifunka

I Bāni Bakasangulwa?

I Bāni Bakasangulwa?

I Bāni Bakasangulwa?

“Kemukatendelai pa kino’ki mwaka wiyako’wa bonso badi mu bibundu bakēvwana diwi dyandi. Ne kutamba bakatambemo.”—YOANO 5:28, 29.

1. I binenwa’ka bya kutendelwa byāivwene Mosesa mu kimuna kya miba kitema, ne i ani wāvulwije’byo mwenda mafuku?

 KINTU kekyamwekele kashā kyālongekele pano kepadi kintu kya myaka 3 500. Mosesa wādi ukumba mikōko ya mukulutuba Yefelo. Penepo mwikeulu wa Yehova wāmwekela Mosesa mu lubimbi lwa mudilo umbukata mwa kimuna kya miba, kubwipi na Lūlu lwa Holeba. Nsekununi ya Divilu ifumika amba: “Aye kabandilako kadi talapo bidi, kimuna kyadi ke kitema na mudilo, ino kimuna’kya ne kulotejibwa mpika.” Kupwa diwi dyāmwita mu kimuna kya miba’mwa. Amba: “Ami ne Leza wa shobe, ne Leza wa Abalahama, ne Leza wa Isake, ne Leza wa Yakoba.” (Divilu 3:1-6) Mwenda mafuku, mu myaka katwa kabajinji K.K., binenwa’bi byāvulujibwa monka, ke na muntu mukwabopo, mhm, ino i na Yesu Mwanā Leza mwine.

2, 3. (a) I mpalo’ka itengele ba Abalahama, Isake, ne Yakoba? (b) I bipangujo’ka bipangulwa?

2 Yesu wādi wisamba na Basadusea bamobamo, kebādipo betabija amba lusangukilo ludi’ko. Yesu wēbalombola’mba: “Mosesa walombwele pa kimuna’mba, bafu basangukanga pa kutela Yehova, Leza wa Abalahama, ne Leza wa Isake, ne Leza wa Yakoba. Ino aye kadi Leza wa bafu, mhm, aye i wa bōmi. Kadi i konka kudi aye ko bamwena muya bonso’tu!” (Luka 20:27, 37, 38) Yesu pa kutela bino binenwa, wābingije amba ku meso a Leza, ba Abalahama, Isake, ne Yakoba bāfwile ke kala, bakidi bōmi mu luté lwa Leza. Pamo bwa Yoba, batengele nabo mfulo ya “bulwi” bwabo, ke kulāla kobalēle mu tulo twa lufu kadi. (Yoba 14:14) Bakasangulwa mu ntanda impya ya Leza.

3 Lelo midiyala ne midiyala ya bantu bakwabo nabo bafwa mu bula bwa mānga ya bantu nabo le? Le nabo bakasangulwa? Dibajinji dya kuleta malondololo otutondwa, tutalei bidi Kinenwa kya Leza mokilombwela kwendanga bantu shi abafu.

Bafwe Badi Kwepi?

4. (a) Le bantu bendanga kwepi shi abafu? (b) Lelo Sheole i bika?

4 Bible unena amba bafwe “kebayukilepo nansha kimo kine.” Shi muntu wafu, kasusukangapo mu mudilo wa kalunganyembo, nansha kukungila mu Kikungilo kya masusu, ino ujokelanga ku luvumbi kwapwa. O mwanda Kinenwa kya Leza kilombola bōmi amba: “Byonsololo bitana dikasa dyobe kulongalonga’byo ne bukomokomo bobe, shi bika shi bika; ino kekudipo mingilo nansha kusambakanya bintu pamo miswelo ne miswelo, nansha kuyukidija, nansha ñeni mu kibundu [“Sheole,” NW] koenda’kwa.” (Musapudi 9:5, 10; Ngalwilo 3:19) Bavule kebayukilepo kishima “Sheole.” I kishima kya Kihebelu kekikiyukenepo kokyāsulukile. Inoko bipwilo bivule bifundijanga amba bafwe bekalanga bōmi monka, ino Kinenwa kya Leza kya ku bukomo bwa mushipiditu kilombola amba boba badi mu Sheole i bafwe fwē, pampikwa kuyuka kintu. Sheole i kibundu kijikwa’mo bantu bonsololo.

5, 6. Pāfwile Yakoba wāendele kwepi, ne wājikilwe pamo na bāni?

5 Mu bilembwa bibajinjibajinji bya Bible, tutana musunsa umbajinji kishima “Sheole” mu Ngalwilo 37:35. Mukulutuba Yakoba, pa kulombolwa amba Yosefa mwanandi muswedibwe wafu, aye nanshi kafwilepo, wāpelele kusengibwa, kanena’mba: “Nkatūkanga ku kalunganyembo [“Sheole,” NW] ne kudila kudi wami mwana.” Yakoba wākulupile amba wandi mwana i mufwe, o mwanda wādi usaka nandi afwe, ende mu Sheole nansha kalunganyembo. Kupwa, bana kitema bakulu ba Yakoba bāsaka kusela mukala wabo Benjemani amba bende nandi mu Edipito kukakimba bidibwa pa mwanda wa kipupo kya nzala. Ino Yakoba wāpela’mba: “Mhm, wami mwana kakatūkangapo nenu, mwanda mwanabo i mufwe, ino e enka aye washyalako; shi kishoto kimufikile pa dishinda po mwendanga, nankyo mukaleteleja mvwi yami ku kalunganyembo [“Sheole,” NW] ne njia ponka.” (Ngalwilo 42:36, 38) Bino bisonekwa bibidi i bikwatañanye lufu na kalunganyembo nansha Sheole, ke na būmipo butala muntu ke mupwe kala kufwa.

6 Nsekununi ya Ngalwilo ilombola amba Yosefa wāikele ke mfumu wa bidibwa mu Edipito. Penepa Yakoba wākuta lwendo ne kukemona na nsangaji yonso na Yosefa. Kupwa, Yakoba wāikala monka mu ntanda’ya kufika ne ku lufu lwaāfwile ke mununu na myaka 147. Mungya mulao waālaile kumeso kwa kufwa, bandi bana bāselele umbidi wandi bākeujika mu muta wa Makapela mu ntanda ya Kenani. (Ngalwilo 47:28; 49:29-31; 50:12, 13) Penepo Yakoba wājikwa pamo na shandi Isake ne na nkambo wandi Abalahama.

“Ukendanga Kudi Bashobe”

7, 8. (a) I kwepi kwāendele Abalahama paāfwile? Shintulula. (b) I bika bilombola amba bantu bakwabo bāfwile bāendele mu Sheole?

7 Dibajinji, Yehova pa kuningisha kipwano na Abalahama ne kumulaya amba lukunwa lwandi lukekala luvulevule, wāmulombwele byobya bikamufikila. Yehova wānene amba: “Abewa ukendanga kudi bashobe senene shee! ukajikwa mu bununu shee.” (Ngalwilo 15:15) Ye monka mobyāikadile. Ngalwilo 25:8 unena’mba: “Ebiya Abalahama watūla muya, wafwa mu bununu byamwiko, myaka mifikile’tu she, mununu mununupidile myaka, walubwilwa ku bandi.” Le bandi bano bādi bāni? Ngalwilo 11:10-26 utela bankambulula bandi kutūla ne kudi Shema mwanā Noa. Nanshi Abalahama pa kufwa wādi wa kulubwilwa ku boba balēle kala mu kalunganyembo, Sheole.

8 Muneneno “walubwilwa ku bandi” utanwa divule mu Bisonekwa bya Kihebelu. O mwanda tunena amba Ishemele mwanā Abalahama, ne Alone mwanabo na Mosesa, pa kufwa’bo, bāendele bonso mu Sheole, mobelaijija lusangukilo. (Ngalwilo 25:17; Umbadilo 20:23-29) Ne Mosesa mwine nandi wāendele mu Sheole, nansha byokekudipo uyukile padi kibundu kyandi. (Umbadilo 27:13; Kupituluka 34:5, 6) Yoshua, mpingakani wa Mosesa, yewa wātangidile bene Isalela, nandi pamo ne lukongo lwabo lonso, bāfwile, abo bonso batūkila mu Sheole.—Batyibi 2:8-10.

9. (a) Bible ulombola namani amba kishima kya Kihebelu “Sheole” ne kishima kya Kingidiki “Hadese” kifunkilanga pa kifuko kimo? (b) I bika bitengele boba badi mu Sheole nansha mu Hadese?

9 Tutwa twa myaka pa kupita’po, Davida wābikala pa bisaka 12 bya Isalela. Aye pa kufwa, “walāla nalo pamo na bashandi.” (1 Balopwe 2:10) Le nandi wāendele mu Sheole? Kintu kisangaja i kino: Mutumibwa Petelo, mu difuku dya Pentekosa 33 K.K., wātelele lufu lwa Davida ne kupituluka mu kisonekwa kya Mitōto 16:10 amba: “Abe kukashiepo muya wami mu Kalunganyembo [“Sheole,” NW] mhm.” Petelo pa kupwa kunena amba Davida ukidi mu kibundu ne pano, wāingidija bino binenwa padi Yesu, ne kulombola amba Davida “wadi ke mumone’byo kala po pānenene bino’bi byakusanguka kwa Kidishitu amba, kakashībwapo mu kalunganyembo [“Hadese,” NW] nansha mubidi wandi kubola’o bubole, mhm. Kadi uno Yesu aye, Leza wamusangula ne bātwe bonsololo bano twi tumoni.” (Bilongwa 2:29-32) Pano Petelo i mwingidije kishima kya Kingidiki “Hadese” kiifwene na kya Kihebelu “Sheole.” Nanshi boba banenwa amba badi mu Hadese badi mu ngikadilo imo yonka na boba banenwa amba badi mu Sheole. Balēle, batengele lusangukilo.

Le Bampikwa Koloka Nabo Badi mu Sheole?

10, 11. I kika kyotunenena amba bampikwa koloka bamobamo bendanga mu Sheole nansha mu Hadese shi abafu?

10 Mosesa pa kupwa kulupula muzo wa Isalela mu Edipito, butomboki bwālupukile mu ntanda mutuputupu. Mosesa wānena bantu besansanye na banenga-myanda—ba Kola, Datani, ne Abilama. Bādi ba kufwa lufu lubi. Mosesa wāshintulwile amba: “Shi bantu bano’ba bafwe lufu lufwanga bantu bonsololo, nanshi shi kadi bafikilwe monka mwendele bifikilwanga bantu bonso, nankyo Yehova kantuminepo, mhm. Ino nanshi shi Yehova alonge kintu kipya, ne nshi yasame mukanwa mwayo, ne kwibamininina fututu, pamo ne bonso bo badi nabo bene kumo, kadi batūke bomi mu kalunga-nyembo [“Sheole,” NW]; nankyo ponkapo e po mukayukila’mba bano bantu bano’ba babengele Yehova.” (Umbadilo 16:29, 30) Nanshi boba bāfwile pāasamine nshi kyakanwa yēbamina, ne boba bāfwile ku mudilo wātūkile mūlu wēbaloteja, kimfwa Kola ne bene Levi 250 bēlungile kwadi, bano bantomboki bonso bāendele mu Sheole, ke mu Hadese kadi.—Umbadilo 26:10.

11 Shimei wāfingile Mulopwe Davida mafingo, penepa Solomone, mpingakani wa Davida, wāmupa mfuto. Davida wāsoñanya Solomone amba: “Kokamutēlapo bu-wampikwa mambo, ehe, mwanda abe udi muntu wañeni; kabidi uyukile bya kumulonga, ino ukatūkija mutwe wandi wa mvwi kwifwila [mu Sheole] ne mashi.” Bine, Solomone wānene Benaya afikidije buno butyibi. (1 Balopwe 2:8, 9, 44-46) Muntu mukwabo wāipailwe na Benaya na lupete i Yoabe, wādi mukulu wa bashidika mu Isalela. Mvwi yandi keyāikelepo “kwifwila kanyefu talala [mu Sheole].” (1 Balopwe 2:5, 6, 28-34) Bino bimfwa bibidi bibingija bubinebine bwa lwimbo lwa ku bukomo bwa mushipiditu lwāimbile Davida amba: “Babi bakajokelanga ku kalunganyembo [“Sheole,” NW], ne mizo yonso mīne īvulaminwe Leza kumo.”—Mitōto 9:17.

12. Ahitofele wādi ani, ne pa kufwa wāendele kwepi?

12 Ahitofele wādi mudingidi wa pa bula wa Davida. Madingi andi ādi pamo bwa atamba kudi Yehova mwine. (2 Samwele 16:23) Ino yō, uno mwingidi mukulupilwe wāalamukile ke ngabañani, wēlunga mu butomboki bwa Abisalome mwanā Davida. Mobimwekela, Davida wēsambīle pa kino kilubo paāsonekele amba: “Kādipo unshikilwe wāmfutulwile, mhm, longa natūkija ne mutyima; nansha aye wānkunine wētatwile padi ami, mhm; longa nakēfīle kudi aye.” Kupwa Davida wābweja’ko amba: “Lufu lwibapapamukile, batūkile bakidi bōmi mu Kalunganyembo [“Sheole,” NW]; mwanda bibibibi bidi mu kīkalo kyabo, kya munda mwabo.” (Mitōto 55:12-15) Ahitofele wāfwile, aye ne bapwani nandi, bāenda mu Sheole.

I Bāni Badi mu Ngehena?

13. Mwanda waka Yudasa wātelelwe bu “mwana wadi moneke kala”?

13 Dingakanya byātene Davida na byobya byāfikile Yesu, Davida Mukatampe. Umo wa mu batumibwa bandi 12, Yudasa Isakadiota, wāikele ke ngabañani pamo’nka bwa Ahitofele. Bundalandala bwa Yudasa bwādi bukatampe kutabuka bwa Ahitofele. Ke-muntu Yudasa wāabile Mwana wa bunka wa Leza. Mu milombelo ya Mwanā Leza ya mfulo mu mwingilo wandi wa pano panshi, wēsambīle pa balondi bandi amba: “Po nakidi nabo panopantanda nadi nebalamine mu dijina dyobe bano bo wampele. Ino kwibalama nadi nebalamine’nka bwa mulami, kadi kutupu nansha umo waonekamo, poso enka yewa mwana wadi moneke kala’mba, kifikile monka mo kyalembelwe.” (Yoano 17:12) Yesu pa kutela Yudasa pano bu “mwana wadi moneke kala,” ulombola amba Yudasa pa kufwa, kādipo kadi na lukulupilo lwa kujokela dikwabo ku būmi. Kālaminwepo mu luté lwa Leza. Nanshi wāendele mu Ngehena, ke mu Sheolepo, mhm. Le Ngehena i bika?

14. Ngehena yelekeja bika?

14 Yesu wātopekele bendeji ba bipwilo bya mu yabo myaka mwanda yense obādi balonga bu mwana wabo wa bwanga wādi “mwana wa Ngehena.” (Mateo 23:15) Mu mine myaka’ya, bantu bādi bebidile Lupongo lwa Hinome, kifuko kyādi bu kyala mwelwa bityakuku ne imbidi ya babipolapola bādi bepaibwa ne kumonwa bu bantu kebafwaninwepo kujikwa senene. Mafuku kunyuma, Yesu mwine wātelele Ngehena mu Busapudi bwandi bwa ku Lūlu. (Mateo 5:29, 30) Bemvwaniki bandi bāivwene senene buluji bwakyo bwa kyelekejo. Ngehena i kyelekejo kya konakanibwa kwa lonso pampikwa lukulupilo lwa kusanguka. Kutalula’mo bidi Yudasa Isakadiota wa mu myaka ya Yesu, le kudi bakwabo bendele mu Ngehena, pa kyaba kya kwenda mu Sheole nansha Hadese shi abafu?

15, 16. I bāni bāendele mu Ngehena pa kufwa, ne mwanda waka i bende’mo?

15 Ba Adama ne Eva, bantu babajinji, bāpangilwe babwaninine. Bālongele bubi ku kusaka. Bēbatūdile kumeso kwabo būmi bwa nyeke nansha lufu. Abo bāpela kukōkela Leza, ino bēkupa kudi Satana. O mwanda pobāfwile, kebādipo na kyepelo kya kumwena ku kitapwa kya kikūlwa kya Kidishitu. Ino i bende mu Ngehena.

16 Kena, mwana umbedi wa Adama, wāipaile mwanabo Abele kupwa wāikala ke njokolokei. Mutumibwa Yoano utela Kena bu “wa yewa mubi.” (1 Yoano 3:12) O mwanda i kyendele’mo tunene amba nandi pa kufwa i mwende mu Ngehena pamo’nka bwa bambutwile bandi. (Mateo 23:33, 35) Bine kino i kishile kulampe na ngikadilo ya Abele moloke! “I ponka pa kwitabija pāelele Abele kudi Leza kitapwa kilumbuluke kitabukile kya Kena, po pāsapwilwe bu-kamoni’mba: I moloke; Leza nandi wamusapwile bu-kamoni pa byabuntu byandi,” mo mushintulwila Polo, kupwa ubweja’ko amba, “e konka kwākikinena ne pano pene, nansha i mufwe.” (Bahebelu 11:4) I amo, Abele ukidi mu Sheole mwāilaija lusangukilo.

Lusangukilo “Lubajinji” ne Lolwa “Lutabukilemo Buya”

17. (a) I bāni benda mu Sheole mu kino “kyaba kya kumfulo”? (b) Le i bika bikafikila boba badi mu Sheole ne boba badi mu Ngehena?

17 Bavule batanga ino myanda beipangulanga ngikadilo idi’mo boba bafwa mu kino “kyaba kya kumfulo.” (Danyele 8:19) Kusokwelwa shapita wa 6 ulombola bantu baná batentamine pa tubalwe mu kine kyaba’ki. Kintu kisangaja i kino kya kuyuka amba wa mfulo’wa utelwa bu Lufu, ulondwanga na Kalunganyembo, Hadese. Nanshi bavule bafwa babishibabishi ku mwingilo wingila yewa udi pa kabalwe katangidile bendanga mu Hadese, batengele lusangukilo mu ntanda impya ya Leza. (Kusokwelwa 6:8) Penepa i bika bikafikila boba badi mu Sheole (Hadese) ne boba badi mu Ngehena? Mu kīpi, badi mu Sheole bakasanguka; ino boba badi mu Ngehena i bonakanibwe nyeke—kebakekala’kopo.

18. Boba basangulwa “lusangukilo lubajinji” bādi na byepelo’ka?

18 Mutumibwa Yoano wāsonekele amba: “E! keye wakatōkwe kandi shandi, ukola, yewa wābilwa kusanguka kubajinji; padi bano namino nabo lufu lwa bidye keludipo na bukomo, mhm; ino abo bakēkalanga [babitobo] ba Leza, ne bā Kidishitu, ne kukabikala nandi myaka kanunu.” Boba bakabikala pamo na Kidishitu basangulwanga “lusangukilo lubajinji,” ino le bantu bakwabo bashele nabo le?—Kusokwelwa 20:6.

19. Le bamo bakamwena namani mu “lusangukilo lutabukilemo buya”?

19 Tamba mu mafuku a Ediya ne Edisha, bengidi ba Leza, kingelengele kya lusangukilo kijokejanga bafwe ku būmi. Polo usekununa’mba: “Bāna-bakaji nabo batambwile bafwile babo pa kusanguka’bo, bangi nabo bafwile ku bikupilwa, ne kwitabija būmi mpika’mba: Tukamone lusangukilo lutabukilemo buya.” I amo, bano balami ba bululame ba kikōkeji bādi bakungile lusangukilo lukebapa kyepelo kya būmi bwa nyeke kupita’ko myaka ibala-inga kupwa ke kufwa. Bine, luno lukekala shalo “lusangukilo lutabukilemo buya”!—Bahebelu 11:35.

20. I bika byotukabandaula mu kishinte kilonda’ko?

20 Shi tufwe kasha tukōkela kumeso kwa Yehova kufudija ino ngikadilo imbi ya bintu, nabya tukulupilei amba tukasangulwa “lusangukilo lutabukilemo buya,” bine i lutabuke buya mwanda luketupa būmi bwa nyeke. Yesu wālaile amba: “Kemukatendelai pa kino’ki mwaka wiyako’wa bonso badi mu bibundu bakēvwana diwi dyandi. Ne kutamba bakatambemo.” (Yoano 5:28, 29) Kishinte kyetu kilonda’ko kisa kubandaula monka mpango ya lusangukilo. Kisa kulombola lukulupilo lwa lusangukilo molwitupela bukomo bwa kulama bululame ne kwitukwasha twikale na mushipiditu wa kwipāna.

Le Ukivulukile?

• Mwanda waka Yehova utelwa bu Leza “wa bōmi”?

• Boba badi mu Sheole badi namani?

• I bika bifikile boba badi mu Ngehena?

• Bamo bakamwena namani mu “lusangukilo lutabukilemo buya”?

[Bipangujo bya Kifundwa]

[Kifwatulo pa paje 21]

Boba benda mu Sheole bakasangulwa mukasangwilwa Abalahama

[Kifwatulo pa paje 23]

Mwanda waka ba Adama, Eva, Kena, ne Yudasa Isakadiota i bende mu Ngehena?