Myanda Mikatampe ya mu Mukanda wa Luta
Mwanda wa Yehova I Mūmi
Myanda Mikatampe ya mu Mukanda wa Luta
I MWANDA usangaja wa kwilamata kwa bana-bakaji babidi. I nsekununi ya kutendela Yehova Leza ne ilombola kikulupiji mu mpangiko yandi. I mānga ilombola muswelo utele Yehova mutyima mpata ku musuku ukalupuka’ko Meshiasa. I mwanda utenga ku mutyima wa nsangaji ne bulanda bwātene kisaka kimo. Byonso bino bidi mu mukanda wa mu Bible wa Luta
Mukanda wa Luta usekununa bintu byālongekele mu myaka 11 “mafuku’a adi atyiba batyibi” myanda mu Isalela. (Luta 1:1) Binkumenkume bidi’mo bidi bwa abyo byālongekele mu myaka ya Batyibi, ke-pantu Boaza mpeta wa madimi, umo wa mu bene basekunwinwe’mo, wādi mwanā Lehaba wa mu myaka ya ba Yoshua. (Yoshua 2:1, 2; Luta 2:1; Mateo 1:5) Ino mānga padi yāsonekelwe na mupolofeto Samwele mu 1090 K.K.K. Uno o mukanda umo kete udi na dijina dya mwana-mukaji ke mwine Isalelapo. Musapu udi’mo “i wa būmi ne bukomo.”—Bahebelu 4:12.
“KOENDA ABE, NAMI E KO NKENDA”
Naomi ne Luta pa kufika mu Betelema, bantu bonso abebate mutyima. Bana bakaji ba mu kibundi kebeipangula koku bafunka mwana-mukaji wadi’po mununu amba: “Lelo i Naomi’ni?” Penepa Naomi kishima-tentu amba: “Kemukintela bu-Naomi, mhm, muntela bu-Mala; mwanda Mwinebukomobonso wandyuja bululu. Ami nalupukile muyule, ino Yehova wangaluja monka muno mwetu makasa bitupu.”—Luta 1:19-21.
Nzala iponene mu Isalela yo ifikije Naomi aviluke mu Betelema ende ku ntanda ya Moabu, bine Naomi i “muyule” mwanda udi na mulume ne bana babidi bana-balume. Kitatyi kampanda pa kupita’po, abo mu Moabu, Edimeleke wandi mulume wafu. Kupwa bana bandi babidi abasonge bakaji bene Moabu, ba Olepa ne Luta. Kintu kya myaka dikumi ibapite’po, bana babidi’ba nabo abafu kubutula bana mpika, papo bano bana-bakaji basatu abashala balume mpika. Naomi watyibe mbila ya kujokela ku Yuda, ino bako bandi bakaji ba bishala nabo abasake kwenda nandi. Mu dishinda, Naomi wanena bako bandi amba bajokele kwabo ku Moabu bakebasonge kudi balume ba mwabo. Olepa waitabija kujoka, ino Luta walamata Naomi, kanena’mba: “Koenda abe, nami e ko nkenda; kadi kolāla abe, nami e ko nkalāla; bobe bantu bakekalanga bami bantu, ne obe Leza ye wami Leza.”—Luta 1:16.
Bano bakaji ba bishala babidi, ba Naomi ne Luta, abafika mu Betelema ku ngalwilo kwa mwangulo wa mebele a buluba. Luta pa kusaka kumwena mu mpangiko ya Bijila bya Leza, washilula kukōkolola mu budimi bwa mubutule wa Edimeleke—mununu Muyuda utelwa dya Boaza. Boaza waitabija Luta penepo waendelela na kukōkolola mu budimi bwandi enka “ne kumfulo ya mwangulo wa mebele-abuluba ne mwangulo wa ñano mwine.”—Luta 2:23.
Bipangujo bya mu Bisonekwa Bilondolwelwe:
1:8—Mwanda waka Naomi wānene bako bandi bajokele “au ku njibo ya inandi, au ku njibo ya inandi” pa kyaba kya ku njibo ya shandi? Ketuyukilepo shi shandya Olepa wādi ukidi mūmi mu kine kitatyi’kya. Ino shandya Luta aye wādi ukidi mūmi. (Luta 2:11) Nansha nankyo, Naomi wātelele njibo ya inandya umo ne umo mwanda wādi padi ulanga amba kutela bainabo kwādi kubwanya kwibavuluja busengi bwa kisanso kya bulolo. Kino kyādi kya kwibatalaja’ko bushiyena bobādi ba kwikala nabo pa kushibwa na lolo muko wabo muswedibwe. Kadi kunena namino kukokeja kulombola amba bainadya Luta ne Olepa kebādipo bwa Naomi, mwanda bādi na mobo abo maloeje.
1:13, 21—Le Yehova ye wāyujije Naomi bululu ne kumuletela byamalwa? Mhm, mwanda ne Naomi mwine kādipo utopeka Leza amba ye ulongele bibi. Inoko pa kumona byonso byāmutene, wālangile amba Yehova wamwela. Kino kyo kyāmuletele bululu ne kumusansa. Kadi mu mine myaka’ya, bipa bya munda byādi bimonwa bu madyese atamba kudi Leza, ino buumba bu mafingo. Kubulwa bankana ne kufwilwa bana babidi bana-balume byo byāfikije Naomi alange amba udi na bubinga bwa kunena’mba Yehova wāmufwija bumvu.
2:12—“Mpalo miyampe’tu” yāpadilwe Luta na Yehova i mpalo’ka? Luta wābutwile mwana mwana-mulume, wāpebwa ne madyese a kubadilwa ku musuku wa mvubu mpata mu mānga yonso—musuku wa Yesu Kidishitu.—Luta 4:13-17; Mateo 1:5, 16.
Ñeni Yotuboila’ko:
1:8; 2:20. Nansha Naomi byaātenwe na binkumbulu, ino wādi ukulupile nyeke mu kanye ka buswe ka Yehova. Netu tulongelei monka nakampata shi tudi mu matompo makomo.
1:9. Njibo keifwaninwepo kwikala’nka kifuko kya kudīla’mo ba mu kisaka ne kulāla kete, mhm. Ifwaninwe kwikala kifuko kya ndoe ne kya busengi.
1:14-16. Olepa wājokēle “ku bantu bandi ne ku kilezaleza kyandi.” Ino Luta kājokelepo. Wāpelele maloa ne mutyima-ntenke wa mwabo wālamata kudi Yehova na dikōkeji. Netu shi tutamije buswe bwa dikōkeji bwa kuswa Leza ne kulombola mushipiditu wa kwisuminwa nabya ketukaponenapo mu bilokoloko bya kwisakila kadi ketukekalapo “bakwikangila ku koneka, mhm.”—Bahebelu 10:39.
2:2. Luta wāsakile kumwena mu mpangiko ya kukōkolola mu madimi yādi ikwasha beni ne bafudile. Bine wādi mwityepeje mu mutyima. Mwine Kidishitu mufudilwe kafwaninwepo kwizunzula watunya ne kwitabija bukwashi bwa buswe bumukwasha banababo betabije nansha bukwashi buleta umbikalo mu ntanda yabo.
2:7. Luta wādi na mbila ya kukōkolola, ino wālombele bidi kishima. (Levi 19:9, 10) Kino i kilomboji kya kutūkanya kwandi. Netu i biyampe ‘tukimbe butūkanye,’ mwanda “bakikōkeji bakapyananga ntanda; kadi bakēsangaja mu bungi bwa ndoe.”—Zefenia 2:3; Mitōto 37:11.
2:11. Luta wātabukile’nka ne mubutule mwine ku meso a Naomi. Bine wādi mulunda nandi wa bine. (Nkindi 17:17) Bulunda bwabo bwādi buninge mwanda bwādi bwimanine pa ngikadilo pamo bwa buswe, dikōkeji, kwilangila, kanye, ne kwipānina mukwabo. Kya mvubu kupityidila, bwādi bwimanine pa būmi bwabo bwa ku mushipiditu—mutyima wabo wa kwingidila Yehova ne kubadilwa mu batōtyi bandi. Netu tudi na mikenga ya kwikala na bulunda bwa binebine na batōtyi netu ba bine.
2:15-17. Boaza wāpēlejeje’ko Luta mwingilo wandi, ino Luta “wakōkolola mu budimi ne kukyolwa.” Bine, Luta wādi mwingidi mukankamane. Ne mwine Kidishitu nandi ufwaninwe kuyukana bu mwingidi mukankamane.
2:19-22. Naomi ne Luta bādi besamba mīsambo miyampe ku kyolwa, papo mutame uta mutyima ku mingilo ya nkasampe, ino abo bonso bubidi bādi balupula malango ne miivwanino yabo patōka. Mwene mo mufwaninwe kwikadila ne mu kisaka kya bene Kidishitu namino?
2:22, 23. Luta wādi mwishile na Dina, mwanā Yakoba mwana-mukaji, mwanda Luta wādi upwana na batōtyi ba Yehova. Kino i kimfwa kiyampe kashā kotudi!—Ngalwilo 34:1, 2; 1 Kodinda 15:33.
NAOMI WAIKALA “MUYULE”
Naomi ke mununu, kakibwanyapo kadi kubutula bana. O mwanda wanena Luta amba asongwe pa kyaba kyandi na muntu unenwe kumupyana, ke mpyana impolo kadi. Luta pa kulonda buludiki bwa Naomi, wanena Boaza ekale wa kumupyana. Lubilo lonka Boaza waitabija. Inoko, kudi mubutule wa pabwipi ufwaninwe bidi kubadikila kumupyana.
Boaza wapwija mwanda’wa bukidi bonka. Abo pa kukya ke lubanga, wakonge bakulumpe dikumi ba mu Betelema kumeso kwa mubutule’wa, kamunena shi uswile kupyana nansha kukūla bintu bya mwanabo. Uno mukelenge wapele kupyana. Ponka’pa Boaza wakūla byonso ne kusonga Luta. Pa kupwa kwisonga ababutula mwana, Obeda, nkambo wa Mulopwe Davida. Ebiya pano bana-bakaji ba mu Betelema ke banena Naomi amba: “Yehova atōtwe! . . . [wakwikadila] ke musangudi wa būmi, ne muledi wa mu bununu bobe; mwanda muko obe mwana-mukaji’wa wabutula’ye, ukusanshilwe utabukile buyampe kodi bāna basamba-babidi bana-balume.” (Luta 4:14, 15) Bine, mwana-mukaji wajokēle ku Betelema “makasa bitupu,” pano waikala monka “muyule”!—Luta 1:21.
Bipangujo bya mu Bisonekwa Bilondolwelwe:
3:11—I bika byālengeje batele Luta bu “mwana-mukaji mulumbuluke”? Kebātendelepo Luta pa mwanda wa mumwekelo “wa panja, wa kubanda nywene” nansha “kuvwala twabuleme twa nsahabu, nansha kwiumbīkaumbīka bivwalwa, mhm.” Bāmutendele pa mwanda wa “muntu mufyame udi munda”—mutyima wa dikōkeji ne buswe, kwityepeja ne butūkanye, bukankamane mu mwingilo ne mushipiditu wandi wa kwipāna. Mwana-mukaji yense wakaminwe Leza ukimba kutendelwa pamo bwa Luta unenwe kulonga bukomo bwa kwikala na ino ngikadilo.—1 Petelo 3:3, 4; Nkindi 31:28-31.
3:14—Mwanda waka ba Luta ne Boaza bābukile’tu pakifita? Ke kunenapo amba kudi kintu kya busekese kyobālongele bufuku kyobādi bakimba kufya, ehe. Mobimwekela bilongwa byālongele Luta bufuku’bwa byādi bikwatañane na bibidiji byādi bilonga mwana-mukaji ulomba kyepelo kyandi kya kupyanwa na mpyana impolo. Pa kino Luta wālondele madingi a Naomi. Ne kadi, muswelo wāitabije Boaza ulombola patōka amba kāmwenepo byālongele Luta’bya bu bibi. (Luta 3:2-13) I kimweke patōka amba ba Luta ne Boaza bābukile pakifita kutyina amba muntu nansha umo wakamona pa kushilwila kusambakanya miuningo yampikwa mfwetemfwete.
3:15—I buluji’ka bwālengeje Boaza ape Luta midingo isamba ya mebele a buluba? Padi kino kilongwa kyādi kishintulula amba difuku dya kukōkolokwa byodiyanga kupwa kwa mafuku asamba a mingilo, ne difuku dya Luta dya kukōkolokwa dyādi kedidi pabwipi. Boaza wādi wa kulonga bukomo mwanda wa Luta ekale “kutūja” senene mu njibo ya mulumyandi. (Luta 1:9; 3:1) Pakwabo padi midingo isamba ya mebele a buluba yo yādi ibwanya Luta kusela pa mutwe.
3:16—Mungya bilembwa bibajinjibajinji bya Kihebelu, mwanda waka Naomi wānene Luta amba: “Lelo wi ani, wami mwana?” Le ko kunena amba kājiudilepo wandi muko? Eyo, padi kāmujiudilepo, mwanda Luta wājokēle kudi Naomi pakifita. Ino kipangujo kikokeja kadi kushintulula amba Naomi wādi wipangula Luta shi bibapite namani na yewa wa kumupyana.
4:6—Mpyana impolo wādi ukokeja namani ‘kona’ kipyanwa kyandi shi wakūla bintu bya mwanabo? Dibajinji bidi, shi muntu waponena mu bulanda ne kupoteja kipyanwa kyandi, wa kumukūla wādi unenwe kulupula lupeto lwa kukūla ntanda’ya na buvule bwa lupeto lukalombwa mungya myaka ishele’ko pa kufika ku mwaka wa dyese wiya kumeso. (Levi 25:25-27) Kino kyādi kibwanya kutyepeja mukōlo wandi. Ne kadi shi Luta abutule mwana, nankyo mwana’wa ye ukapyana budimi bukūdilwe, ke mulongo’po wa pabwipi na yewa mpyana.
Ñeni Yotuboila’ko:
3:12; 4:1-6. Boaza wālondele mpangiko ya Yehova’nka ne katye. Le netu tudi na mutyima wa kulonda bwendeji bwa kiteokratike namino?—1 Kodinda 14:40.
3:18. Naomi wādi ukulupile mudi Boaza. Mwene netu tufwaninwe kukulupila mu banabetu betabije ba kikōkeji? Luta nandi wādi witabije kupyanwa na mwana-mulume wakamwene, muntu katelelwepo nansha mu Bible mwine. (Luta 4:1) Mwanda waka? Mwanda wādi ukulupile mu mpangiko ya Leza. Le netu tudi na kikulupiji kya uno muswelo? Kimfwa shi tukimba wa kwisonga nandi, le tulondanga madingi a kusonga “monka mudi Mfumwetu”?—1 Kodinda 7:39.
4:13-16. Nansha Luta byādi mwine Moabu, mutōtyi wa leza Kemoshi, wāpelwe mpalo mikatampe kashā! Kino kibingija musoñanya unena amba “kekidipo ku wikiswile mhm, nansha ku wakunyema lubilo; nanshi kidi kudi Leza wakufwilako lusa.”—Loma 9:16.
Leza “Ēmuzunzule pa Mwaka Mufwaninwepo”
Mukanda wa Luta ulombola amba Yehova i Leza wa kanye, ulangila bengidi bandi ba dikōkeji. (2 Bilongwa 16:9) Shi tulanguluke pa muswelo wāeselwe Luta, tukamona kamweno kadi mu kukulupila mudi Leza na lwitabijo lwampikwa kwalakana, koku twitabije amba “eyo, udi ponka, upala mpalo boba bamukimba ne mikeketo.”—Bahebelu 11:6.
Luta, Naomi, ne Boaza bādi na kikulupiji kikunkane mu mpangiko ya Yehova, o mwanda bintu byonso byēbetabile senene. Mo monka, “bintu byonsololo bifikilanga pa kishinte kimo kyonka kya bulumbuluke bwa boba bakusanswa Leza, ke boba kadi bakwitwa mwendele kukanina kwandi.” (Loma 8:28) Shi ke pano, tutei mutyima ku ano madingi a mutumibwa Petelo anena’mba: “Mwikōkejei ke mudi babumvu pa kuboko kwa bukomo kwa Leza, amba ēmuzunzule pa mwaka mufwaninwepo. Kadi ne kwela kuzumbazumba konso kwa mutyima kudi aye, ke-muntu aye wimutele mutyima.”—1 Petelo 5:6, 7.
[Kifwatulo pa paje 29]
Le uyukile kyāpelele Luta kushiya Naomi?
[Kifwatulo pa paje 30]
I bika byālengeje batele Luta bu “mwana-mukaji mulumbuluke”?
[Kifwatulo pa paje 31]
“Mpalo miyampe’tu” yāpadilwe Luta na Yehova i mpalo’ka?