Bumo bwa Ntanda le Bubaenda Kwepi?

“Tamba’tu Divita dya II dya Ntanda, o musunsa umbajinji welunga mizo yonso umbumo. . . . Ntanda ikokeja pano kukwatakanya uno mukenga mwanda wa kufikidija mulao wa tamba kalā wa kutūla’ko ngikadilo impya ya ntanda.”

YE MWANENENE mwimaniji wa États-Unis mu myaka dikumi ya mvuyo ya myaka katwa ka 20. Mu kine kitatyi’kya, binkumenkume bya ntanda yonso byadi bilombola amba bumo bwa ntanda kebudi pabwipi. Imbikalo ya kasusu yandi yenda ilakata umoumo, wadi ou ke ou. Lubumbu lwa Berlin papo lwabundulwa, byamweka amba kitatyi kipya kibashilula mu Bulaya. Inio Sovietike, yadi imonwa na bavule ba Kushika bu kalenga byanzwe ka malwi a ntanda, nayo yajimina, ntanda papo yashala mu kanwa pululu. Divita dya Munshimunshi nadyo dyapwa, ne mīsambo ikulupija ya kusumbula mata, ne mata a nyukilia mene, yaikala’ko. Nansha nakyo, divita dyalupuka ku Kitonto kya Peleshia, ino byonso’bya byadi bimweka’tu bu kavutakanya ka kitatyi kityetye mwanda kipindi kikatampe kya ntanda kyadi kisumininwe kulondalonda ndudi ya kusaka ndoe.

Biyukeno biyampe kebyadipo bimweka enka mu myanda ya politike, ino i ne mu myanda mikwabo ya umbūmi. Mwikadilo wa mu būmi wādi wenda ulumbuluka mu matanda mavule. Kwendelela mu myanda ya kiñanga nako kwafikija badokitele ku kulonga bintu byadi bikokeja kutelwa bu bingelengele mu myaka makumi kunyuma. Misokwe ya mu matanda mavule nayo yapēla bininge, byamweka ne kumweka amba kusa kwikala ntundubuko ntanda yonso. Bintu byonso byadi bimweka’tu amba bibaitaba biyampe.

Ino dyalelo, kepalēle ne myaka mivule mine, ketwiipangula’mba: ‘Le i bika? Bumo bwa ntanda bwadi butembaulwa bubaenda kwepi?’ Pano tala, ntanda imweka bwa ayo ijoka kimvunda-nyuma. Mabombe a kwiyowa, kutambwa na batumbula, kuvula kwa mata atukija bantu kipukwi, ne kwandabila kwa bintu  bikwabo bibibibi yo ke myanda inenwa bukile bukya. Bino binkumbulu bimweka bu bibapangila kulampe kwine bumo bwa ntanda. Muntu umo wa lupeto lwenda nkumo wanene’nka panō amba: “Twendanga tupya mu lutonto lwa kutentekela butapani pa butapani bukwabo.”

I Bumo bwa Ntanda’ni, Nansha i Kwilalankanya kwa Umbuo?

Pābundilwe Kitango kya Bumo bwa Mizo, kimo kya mu bitungo byāletelwe i “kutamija bipwano bya bulunda umbukata mwa mizo bimanine pa kulēmeka musoñanya wa amba bantu bonso badi na byepelo bimo ne bwanapabo bwa kwitongela byobasaka.” Ino pano ke kintu kya myaka 60, le bantu ke bafikile pa kino kitungo kiyampe? Nansha kubwipi kwine! Pa kyaba kya “bipwano bya bulunda,” kishima “kwitongela byobasaka” kyo kyabikala mu ñeni ya mizo. Kufwila kufwila bantu ne tubila kushimika katelelo kabo ne bubikadi bwabo byo bintu byendelela na kukalañanya ntanda mpata. Kitango kya Bumo bwa Mizo pokyābundilwe, kyādi na mizo 51 kete. Dyalelo kino kitango kidi na mizo 191.

Monka motwapwila kumwena, dya ku mvuyo ya myaka katwa ka 20, kwāikele lukulupilo lwa bumo bwa ntanda. Ino tamba penepa, luno lukulupilo i lutyumune bantu umbidyoma pobamona kwilalankanya kwa ntanda kwendelela kumeso. Bupolapola bwa kwitapa mu Yugoslavi, bulwi bwa Checheni ne Rusi, divita dya mu Irake, ne kwikuba kwendelela kwikuba bantu pa Bukata bwa Kutunduka—byonso bino bilombola nkalañani mikatampe.

Shako bukomo bukatampe bwa kusokola ndoe buloñwanga pampikwa kwididika, na mutyima umo. Ino nansha namino, bumo bwa ntanda bumweka amba kebupetekapo. Bavule i bashale beipangula’mba: ‘Mwanda waka i bikomo kusokola bumo bwa ntanda? Le ntanda mine koyenda i kwepi?’

[Kutambile Bifwatulo pa paje 3]

AP Photo/Lionel Cironneau

Arlo K. Abrahamson/AFP/ Getty Images