Lelo Ntanda Koyenda I Kwepi?

BUMO BWA NTANDA. Kino i kintu kiyampe’po kashā. Mwene muntu yense wabilanga’kyo? Bine, ke kunenwe myanda mivule itala pa bumo. Misunsa mivule mine, bitango biloñanga baludiki ba ntanda bimaninanga pa uno mwanda. Mu Kweji 8, 2000, bendeji ba bipwilo 1 000 ne musubu betene ku Kitango kya Bumo bwa Mizo mu New York mwanda wa kulonga Kidye kya Myaka Kanunu kya Ndoe ya Ntanda. Besambile’ko mwa kupwijija ñuma ya ntanda. Inoko, kino kidye akyo kine kyaikele ke kipateno kya myanda ya tuvutakanya twa ntanda. Mufti (Mizilma mushintuludi wa bijila) wa mu Yelusalema wapelele kwenda’ko mwanda kwadi labi umo Muyuda. Bakwabo nabo bafityilwe mutyima mwanda Dalai Lama kaityilwepo mafuku abidi mabajinji kutyina amba kwakalupuka luma na Shine.

Mu Kweji 10, 2003, myanda itala mutyima-ntenke wa ntanda yesambilwe’po na mizo ya ku Mukunko wa Pasifike ku Kitango Kitala Misokwe ya Azia ne Pasifike (APEC) kyalongelwe mu Tailande. Mizo 21 yatenwe’ko yesambile myanda ya kusokola konso kudi bisumpi bya butumbula ne kwiivwana miswelo ya kutuntwila’ko mutyima-ntenke pa umbuo onso. Ino, monka mu kitango’mwa bantunguluji bamobamo beuningile pangala pa binenwa  bya mpingakani umbajinji umo, byobadi banena amba i mbila ya katonwena miyule mushikwa wa kushikwa Bayuda.

Mwanda Waka I Kutupu Bumo?

Nansha bisambilwa bininge pa kulunga ntanda umbumo, ino bipa bimweke bilupuka’ko i bityetye. Nansha bavule byobalonga bukomo bya binebine, ino mwanda waka bantu bendelela na kutunya kutūla’ko bumo bwa ntanda mu ino myaka katwa ka 21?

Mwanda umo bidi i owa wesambile’po umo wa mu bemaniji babajinji batenwe ku kitango kya APEC. Wanene’mba, “Kudi kino kintu kimo kitelwa bu fyedi ya muzo.” I amo, bantu i batyibidilwe na mushipiditu wa kufwila ntanda. Muzo ne muzo, kabila ne kabila kafwilanga kwitongela byokasaka. Kulwila muzo pamo ne mushipiditu wa kwitāka ne lwiso byo bilupula kapotopoto. Pavule pene, tumweno twa muzo potwitupa na tumweno twa ntanda yonso, muzo ulwilanga bidi tumweno twao.

Mushipiditu wa kufwila ntanda i mushintululwe biyampe na mulembi wa mitōto amba i “lupupo lwa malwa.” (Mitōto 91:3) Bine kidi pamo bwa kipupo kiponene umbantu, kileta masusu keaneneka. Kufwila muzo pamo ne mushikwa wa kushikwa bantu bakwabo okubutwile udi’ko pano ke tutwa twa myaka. Dyalelo, kufwila muzo kukyendelela na kusonshila mudilo wa nkalañani, ne bantu babikala bene kebakibwanyapo kwiubula.

Balupusa bavule bajingulwile amba mushipiditu wa kufwila ntanda ne kwisakila yo miji ishipuka’ko makambakano a ntanda. Kimfwa, U Thant, Mulembi Mukatampe wa kala wa Kitango kya Bumo bwa Mizo wanene amba: “Makambakano mavule otudi nao dyalelo adi’ko’tu nansha ashilukanga ku milangilo ya bubela . . . Mubadilwa ne milangwe mīpi ya kufwila muzo—amba ‘i ntanda yetu, ilonge biyampe nansha bibi i yetu.’” Bine, ne didi kūlu dino, mizo ikidi na mwino wa kwisakila, ilomba’nka kyaba ne kyaba kulama bubikadi bwayo. Boba bamwena’mo kebasakepo’tu nansha bitye kulekelela’ko makasa. Kimfwa, dipepala International Herald Tribune dilombola pa mwanda utala Bumo bwa Bulaya amba: “Kwitāka ne kubulwa kwikulupila byo bintu bikibikele mu politike ya Bulaya. Ku mizo mivule ya mu buno Bumo bwa Bulaya, ke kyendele’mopo muzo umo mu bukata bwayo wikale  na lupusa kutabuka ne kutangidila mikwabo.”

Bible, Kinenwa kya Leza, kilombola biyampe bipa bilupuka ku buludiki bwa bantu amba: “Kudi kitatyi kya kulela muntu pa muntu mukwabo ne kwisanshija ponka.” (Musapudi 8:9) Bisumpi bya bantu ne muntu umo ne umo byobakalañanya ntanda mu tubisumpi palapala, i bajingulule kufikidila kwa uno musoñanya wa mu Bible unena’mba: “Yewa wikalañanya aye mwine ukimba kiswa-mutyima kyandi aye mwine, kadi upatana pa ñeni yonso mituntulu.”—Nkindi 18:1.

Umpangi wetu, uyukile biyampe bisakilwa muntu, kādipo usaka nansha dimo muntu eludike ne kwibikala aye mwine. Ino muntu pa kwibikala aye mwine, wāpumpunya mpango ya Leza ne kupela kuyuka amba bintu byonso i byandi byatelelwa. Mitōto 95:3-5 unena’mba: “Yehova i Leza mukatampe, kadi i Mulopwe mukatakata utabukile baleza bonso. Palampe pa panopantanda padi monka mu kuboko kwandi; bula bwa ngulu nabo i bwandi bonka. Kalunga ka mema i kandi, aye wekapangile, kadi makasa andi apangile ntanda.” Leza ye Mfumu Mubikadi mwine ufwaninwe kumonwa na bonso bu muludiki wabo. Mizo byoilondalonda mabikadi a ayo mine, ilwanga na kiswa-mutyima kyandi.—Mitōto 2:2.

Le I Bika Bisakibwa?

Ntanda pa kusaka’tu kwilunga’yo umbumo ifwaninwe kwikala na lupusa lumo lwa ntanda yonso lutele mutyima ku tumweno twa bonso. Bantu bavule ba milangwe betabije kino. Inoko, boba betabija’kyo divule bakimbanga luno lupusa kungi. Tala kimfwa bashintuludi bavule, kubadila’mo ne bendeji ba bipwilo, bakankamikanga bantu bakulupile Kitango kya Bumo bwa Mizo amba kyo kya kuleta bumo ntanda yonso. Ino, malongolodi a bantu, nansha shi adi na milangwe miyampe namani, keabwanyapo nansha dimo kupwija makambakano a bantu ba ntanda ne ntanda. Kadi malongolodi mavule mene o aleta milangwe ya nkalañani idi’ko mu mizo mishalañane dyalelo.

Bible udyumuna amba kunyemena ku bitango bya bantu ke ayopo mpwilo ya mambo, unena’mba: “Kemukakulupilapo bāna ba balopwe, nansha mwana muntu wampikwa bukwashi.” (Mitōto 146:3) Lelo kino kitutyumuna mutyima amba kekukekala’po nansha dimo bumo bwa ntanda? Nansha dimo. Kudi dishinda dikwabo.

Bavule kebayukilepo amba Leza ke mupwe kala kutūla’ko umbikalo ubwanya kulunga ntanda umbumo. Bible ulombola munenene Yehova Leza amba: “Ami nabikika mulopwe wami pa lūlu lwami lukola lwa Ziona. Nombe bidi, nkupe mizo yakupyana yobe, ne mfulo ya panopantanda mīne ke ya bupeta bobe.” (Mitōto 2:6, 8) Yuka amba kino kisonekwa kilombola amba Yehova Leza i ‘mubikike mulopwe wandi,’ watela mu vese wa 7 bu “wami Mwana.” Uno ke mukwabopo, i Yesu Kidishitu, Mwanā Leza wa ku mushipiditu upityile bonso, mwine upelwe lupusa pa mizo yonsololo.

Mukekadila’ko Bumo Ntanda Yonso

Bantu bavule kebayukilepo uno umbikalo wa mūlu ushimikilwe na Leza. Mizo ikifwila’nka kulama na kasumalomo bubikadi bwayo. Inoko, Leza kakatalepo bitupu boba bapela kwitabija bubikadi bwandi ne umbikalo washimikile. Kisonekwa kya Mitōto 2:9 kisambila pa boba bapela kwitabija ino mpangiko amba: “[Yesu Kidishitu] ukebalela ku mukombo wa kilonda; kadi ukebakulakenya, kulankula! bwa kintu kya mumba.” Mizo, itabije nansha ipele kwitabija, isa kwitema na Leza kumeso kotwenda’ku. Mukanda wa mfulo wa mu Bible unena amba “balopwe ba panopantanda ponsololo” bakakongakanibwa ku “divita dya difuku dikatakata dya Leza, Mwinebukomobonso.” (Kusokwelwa 16:14) Mizo ne kwilalankanya kwayo konso kukafula. Kino kikashila umbikalo wa Leza dishinda dya kwingila mwingilo wao pampikilwa wa kwiukalakanya.

Yehova Leza, Mfumu Mubikadi wa diulu ne ntanda ukengidija bukomo na tunangu kupityila kudi wandi Mwana mwanda wa kushinta bintu byonso bilomba kushinta ne kulunga ntanda umbumo. Umbikalo wa Leza ukaleta  bumo bwa binebine ne kwesela boba bonso baswele boloke. Ubulwe’po kwitūdila’ko nansha minite mityetye ya kutanga Mitōto 72 mu Bible obe? Bine, ukemwena bupolofeto mobulombwela byobya byobakalongela bantu mu bubikadi bwa Mwanā Leza. Bantu bakekala mu bumo bwa ntanda bwa binebine, ne makambakano abo onso—kasusu, butapani, bulanda, ne bikwabokwabo—ne kobyaya jimejime.

Mu ino ntanda ya dyalelo mikalañane, bavule balañanga amba luno lukulupilo ke lwa binepo. Ino kulanga namino i kwiongola. Milao ya Leza keitunyangapo kashā kufikidila, kadi keikatunyapo nansha dimo. (Isaya 55:10, 11) Le uloelelwe kukemwena kuno kushinta kwa bintu? Bine ukokeja kukemwena’ko. Ke-pantu kudi kala bantu beteakanya kukekala mu kine kitatyi’kyo. I batambe mu mizo yonso, ino pa kyaba kya kwilwa, abo i belunge umbumo na kukōkela ku bubikadi bwa Leza. (Isaya 2:2-4) Le i bāni? Batelwanga bu Batumoni ba Yehova. Mwene ukokeja kwitabija lwito lwa kwenda kokwa kobapwidilanga? Bine, kukabulwepo kusangela kisense kya bantu bakakukwasha nobe ukōkele ku bubikadi bwa Leza ne kuloelelwa mu bumo kebukekalapo nansha dimo na mfulo.

[Bifwatulo pa paje 7]

Bantu batambile mu mizo yonso belongololanga mwa kwikadila mu bumo ntanda yonso

[Kutambile Kifwatulo pa paje 4]

Saeed Khan/AFP/Getty Images

[Kutambile Bifwatulo pa paje 5]

Mwana-mukaji udila: Igor Dutina/AFP/Getty Images; bantu batomboke: Said Khatib/AFP/Getty Images; myotoka ya bulwi: Joseph Barrak/AFP/Getty Images