Myanda Mikatampe ya mu Mukanda Umbajinji wa Balopwe
Mwanda wa Yehova I Mūmi
Myanda Mikatampe ya mu Mukanda Umbajinji wa Balopwe
“PO BEVUDIJA boloke, bantu ke basepelela; ino mubi pa kulela bantu ke babinze.” (Nkindi 29:2) Mukanda Umbajinji wa mu Bible wa Balopwe ulombola patōka bubinebine bwa luno lukindi. Usekununa mānga ya būmi bwa Solomone, wābikele bulopwe bwāletele kyaba kimo Isalela wa kala mutyima-ntenke ne ntundubuko mikatampe. Mukanda Umbajinji wa Balopwe udi kadi na nsekununi ya kwilala kwa muzo kinondanonda na lufu lwa Solomone ne mānga ya balopwe 14 bāmulondele’po, bamo babikala mu Isalela, bakwabo nabo mu Yuda. Enka balopwe babidi kete bo bālamine kikōkeji kyabo kudi Yehova. Ne kadi, mukanda ulombola mingilo ya bapolofeto basamba, kubadila’mo ne Ediya.
Uno mukanda wāsonekelwe mu Yelusalema ne mu Yuda na mupolofeto Yelemia, kadi usekununa bintu byālongekele mu kintu kya myaka 129—tamba mu 1040 K.K.K. kutūla mu 911 K.K.K. Pa kukongakanya myanda ya uno mukanda, Yelemia kābudilwepo kubandaula ne bilembwa bya kala kimfwa “mukanda wa bilongwa bya Solomone.” Bino bilembwa bikwabo kebikidi’kopo.—1 Balopwe 11:41; 14:19; 15:7.
MULOPWE WA TUNANGU WALETA NDOE NE NTUNDUBUKO
Mukanda Umbajinji wa Balopwe ushilula na nsekununi isangaja ya Adoniya mwanā Mulopwe Davida ufwila kusompola bulopwe bwa shandi. Mupolofeto Natana pa kupēlakanya, waone nkuku’ya, penepo Solomone mwanā Davida wabikikwa bu mulopwe. Yehova wasangela bintu byalomba mulopwe mupya wabikikwa ne kupa wamupe “mutyima wa ñeni ne wa kwivwanija” pamo ne “bupeta ne ntumbo mine kumo.” (1 Balopwe 3:12, 13) Tunangu twa mulopwe i tuvule mpata, kadi bupeta bwandi i bwa ntanda ne miseke. Isalela waikala mu myaka ya ndoe ne ntundubuko.
Mu mpangiko ya lūbako yavuya Solomone mubadilwa ne tempelo ya Yehova ne mobo palapala a kibikelo. Yehova wakulupija Solomone amba: “Nkakomeja lupona lwa bulopwe bobe padi Isalela nyeke ne nyeke-ke,” shi endelele na kwikala mulopwe mukōkele. (1 Balopwe 9:4, 5) Leza wa bine wamudyumuna ne ku bipa bibi bitambanga ku kubulwa kikōkeji. Ino Solomone wasonge bakaji bavulevule. Nabo abafule ku kumukokela ku mutōtelo wa bubela mu bununu bwandi. Yehova walaya amba bulopwe bwandi bukakalañanibwa. Mu 997 K.K.K., Solomone wafu, ne myaka 40 ya kubikala kwandi nayo ibafule. Wandi mwana Lehaboma wapyana pa lupona.
Bipangujo bya mu Bisonekwa Bilondolwelwe:
1:5—Mwanda Waka Adoniya wāsakile kusompola lupona aye Davida papo ukidi mūmi? Bible kanenene’popo kintu. Inoko, i kyendele’mo kulanga amba batutu wandya Adoniya, ba Amenone ne Abisalome byobādi ke bafwe, pakwabo ne Kileabe mwanā Davida mwine kumo, Adoniya wālangile amba aye ye udi na lupusa lwa kushala pa lupona mwanda ye mwana mukulu ku bana ba Davida bashele bōmi. (2 Samwele 3:2-4; 13:28, 29; 18:14-17) Adoniya pa kwelwa’ko kuboko na kalala wa mavita Yoabe ne pa kutononwa na Abiata kitobo mukatampe, wākulupile’tu amba ubwanya kusompola bulopwe senene. Ino Bible kalombwelepo shi wādi uyukile milangwe ya shandi Davida ya kubikika Solomone pa lupona. Inoko, Adoniya kāityilepo Solomone ne bantu bakwabo bādi balamete kudi Davida ku ‘bitapwa’ byaātapile. (1 Balopwe 1:9, 10) Kino kilombola amba wādi bine umona Solomone bu walwana nandi.
1:49-53; 2:13-25—Mwanda waka Solomone wāipaile Adoniya aye papo kemupwe kala kumulekela? Bafesheba kāyukilepo milangwe yādi ikalakala na Adoniya pa kulomba mulopwe amupe Abishake bu mukaji, ino Solomone aye wājingulwile’yo. Eyo, Davida kāsambakenepo pamo na Abishake, inoko uno mwana-mukaji mupopoke wādi umonwa bu wandi mukaji wa mutundu. Mungya bibidiji bya mu myaka’ya, wādi ufwaninwe kutelelwa enka mpyana wa Davida witabijibwe. Adoniya wālangile amba shi ayate Abishake bu mukajandi, nabya ukatompa kupyana ne lupona lwine kumo. O mwanda Solomone pa kuyuka amba kulomba kwalomba Adoniya kuno i kufwila kuyata bulopwe, kāmufwidilepo kadi lusa monka.
6:37–8:2—Le tempelo yāfikijibwe kitatyi’ka? Tempelo yāpwile kūbakwa mu kweji wa mwanda mu 1027 K.K.K., mu mwaka wa 11 wa bulopwe bwa Solomone. Bimweka amba kutweja’mo bipungwa ne kulongolola’mo bintu bikwabo kwāselele myeji 11. O mwanda tempelo keyābudilwepo kufikijibwa mu kweji wa busamba-bubidi mu mwaka wa 1026 K.K.K. Nsekununi ilombola mpangiko mikwabo ya lūbako yāingilwe ayo tempelo ke mipwe kūbakwa ne kumeso kwa kutela kufikijibwa kwayo, mobimwekela i mwanda wa kulombola myanda yonso itala mobo āubakilwe.—2 Bilongwa 5:1-3.
9:10-13—Le kyabuntu kyāpene Solomone kudi Hilame kya bibundi 20 mu ntanda ya Ngadilea i kikwatañane na Bijila bya Mosesa? Kijila kidi mu bene Levi 25:23, 24 kimweka bu kitala enka pa ntanda yādi ishiketwe na bene Isalela. Mobimwekela bibundi byāpene Solomone kudi Hilame byādi bishiketwe na bantu ke bene Isalelapo, nansha byobyādi munda mwa Ntanda ya Mulao. (Divilu 23:31) Kadi kilongwa kya Solomone kikokeja kulombola amba wātuninye kulonda ne pa mfulo Mukanda wa Bijila, pamo’nka na ‘mwaāvudijije tubalwe’ ne kusonga bakaji bavule. (Kupituluka 17:16, 17) Nansha nankyo, inoko Hilame kāsangedilepo kino kyabuntu. Padi bibundi’bya kebyādipo bilaminwe senene na bekadi bajentaila, nansha padi kebyādipo pa bifuko bilumbuluke.
11:4—Lelo bununu bo bwālengeje Solomone abulwe kikōkeji mu bununu bwandi? Mobimwekela ke akyopo. Solomone wāshilwile kubikala ukidi nsongwalume, kadi wābikele myaka 40, nanshi wādi kanunupididile. Ne kadi kālekelepo lonso kulonda Yehova. Bimweka bu wātompele kwikūkila nansha kwityanga na mitōtelo mikwabo.
Ñeni Yotuboila’ko:
2:26, 27, 35. Byonso bilaya Yehova bifikidilanga nyeke. Kufundulwa kwa Abiata wa ku musuku wa Edi pa mingilo kwāfikidije “padi Edi byonso [byanene Yehova] mungya njibo yandi.” Kupingakenya’po Zadoki wa ku musuku wa Finease nako kwāfikidije bupolofeto budi mu Umbadilo 25:10-13.—Divilu 6:25; 1 Samwele 2:31; 3:12; 1 Bilongwa 24:3.
2:37, 41-46. Bine, kulanga amba muntu ubwanya kutabuka mikalo kupebwa mfulo mpika i kwitūla mu kyaka kikatampe! Boba basāsuka ku kusaka kwabo mu ‘kashinda katwala ku būmi’ bakatanwa na byamalwa pangala pa butyibi bwabo bubi.—Mateo 7:14.
3:9, 12-14. Yehova ulondololanga milombelo ya na mutyima umo ilomba’mo bengidi bandi tunangu, kwivwanija, ne buludiki mwa kuvuijija mwingilo wandi.—Yakoba 1:5.
8:22-53. Bine, Solomone wāfwijije’ko Yehova—Leza wa kanye ka buswe, Mufikidiji wa milao yandi, ne Mwivwaniki wa milombelo! Kulanguluka pa binenwa bya lulombelo lwa Solomone lwa pa kufikijija tempelo kuketupa mutyima wa kufwija’ko Yehova pangala pa ino ngikadilo ne mikwabo ya bumuntu bwandi.
11:9-14, 23, 26. Pābudilwe Solomone kikōkeji ku mfulo kwa būmi bwandi, Yehova wāmutumīne bakinkwa. “Leza ukomene bakwilemeka, ino upana buntu kudi babumvubumvu,” mo munenena mutumibwa Petelo.—1 Petelo 5:5.
11:30-40. Mulopwe Solomone wākimbile kwipaya Yeloboame pangala pa bupolofeto butala padi Yeloboame bwānene Ahiya. Bine, kino kyēshidile kulampe na byālongele mulopwe myaka 40 kunyuma, paāpelele kwalwija Adoniya ne bakwabo badi bakuta kitumba kinongo! (1 Balopwe 1:50-53) Kuno kushinta kwa mwikadilo kulombola amba wādi ke musāsuke kudi Yehova.
BULOPWE BUDI UMBUMO BUBAKALAÑANA PABIDI
Yeloboame ne bantu abaiya kudi mulopwe Lehaboma amba witupelejeje’ko kiselwa kilēma kyetutwikile shobe Solomone. Pa kyaba kya kwitabija byobamulomba, Lehaboma webakwatyija moyo amba nsa kwimutwika kiselwa kipite ne papo. Penepo bisaka dikumi bibatomboka ne kubikika Yeloboame bu mulopwe wabyo. Bulopwe papo bubelala pabidi. Lehaboma wabikala mu bulopwe bwa kunshi, bubundilwe na kisaka kya Yuda ne kya Benjemani, ino Yeloboame wabikala pa bulopwe bwa kungala bwa bisaka dikumi bya Isalela.
Mwanda wa kutyina bantu bakenda ku Yelusalema kukatōta, Yeloboame watūla’ko byana bya ñombe bibidi bya nsahabu—kimo mu Dani, kikwabo mu Betele. Balopwe babikala mu Isalela kupwa kwa Yeloboame i ba Nadaba, Basha, Ela, Zimidi, Tibini, Omidi, Ahaba, ne Ahazia. Ba Abidya, Asa, Yehoshafata, ne Yeholama nabo ababikala kupwa kwa Lehaboma mu Yuda. Mu bapolofeto bengile mu mafuku a bano balopwe mudi ne ba Ahiya, Shemaia, ne muntu wa Leza mukwabo katelelwe dijina, pamo ne Yehu, Ediya, ne Mikaya.
Bipangujo bya mu Bisonekwa Bilondolwelwe:
18:21—Mwanda waka bantu bāubile nyā pēbanene Ediya amba londai shi Yehova, shi Bala? Kepabulwe padi bājingulwile amba i bakomenwe kutōta enka Yehova kasuku kandi mwasakila penepo bēmona amba i bapye mambo. Pakwabo padi mityima yabo ya mundamunda yādi ke myūmu tē byobatunya’nka ne kumona amba i bibi kutōta Bala koku kadi twitela bu batōtyi ba Yehova. Enka pāpwile Yehova kulombola bukomo bwandi, ye kwanza kebanena’mba: “Yehova aye i Leza Yehova aye i Leza.”—1 Balopwe 18:39.
20:34—Pāpwile Yehova kupa Ahaba bushindañani pa bene Shidea, mwanda waka Ahaba wāpandije Bene-hadada mulopwe? Pa kyaba kya Ahaba kwipaya Bene-hadada, aye wāpwene nandi kipwano amba mikenza ya mu Damakasa, mwipata mwa Shidea, ikapebwa Ahaba, padi yādi ya kushimika’mo mobo a kupotejeja’mo bintu nansha bikwe bya lupoto. Myaka kunyuma, shandya Bene-hadada wēpele mikenza ya bya busunga mu Samadia. O mwanda Bene-hadada wālekelelwe ende mwanda wa Ahaba akatūle bya busunga mu Damakasa.
Ñeni Yotuboila’ko:
12:13, 14. Potukwata butyibi bukatampe umbūmi, tufwaninwe kukimba madingi a bantu bapye ne ba tunangu bayukile Bisonekwa ne kulēmeka mpata misoñanya ya Leza.
13:11-24. Madingi nansha milangwe yomona bu itatanwa, nansha shi itamba kudi mwanetu mwitabije unena pampikwa budimbidimbi, ifwaninwe kudingakanibwa na buludiki bwa mu Kinenwa kya Leza.—1 Yoano 4:1.
14:13. Yehova ukimbanga motudi ne kutala shi mudi kantu kayampe. Nansha kekale katyepele namani, ukokeja kwikatamija shi tulonga bukomo bwetu bonso mu mwingilo wandi.
15:10-13. Tufwaninwe kulwa bupondo na kininga, inoko tufwaninwe kushinsakanya mutōtelo wa bine.
17:10-16. Wakishala wa mu Zelefata wājingulwile amba Ediya i mupolofeto ne kutambula wāmutambula bu mupolofeto, o mwanda Yehova nandi wāmwesela pa bilongwa byandi bya lwitabijo. Dyalelo nadyo Yehova uyukanga bilongwa byetu bya lwitabijo, kadi upalanga mpalo boba bakwatakanya mwingilo wa Bulopwe mu miswelo mishileshile.—Mateo 6:33; 10:41, 42; Bahebelu 6:10.
19:1-8. Potulwibwa bikatampe, tukulupilei’tu amba Yehova uketukwasha.—2 Kodinda 4:7-9.
19:10, 14, 18. Batōtyi ba bine kebadipo kasuku, mhm. Badi na Yehova ne na banababo ntanda yonso.
19:11-13. Yehova ke kilezalezapo kya kipangila nansha kilomboji kya bukomo kamukaya bwa kipangila, mhm.
20:11. Bene-hadada wēaninye amba usa konakanya Samadia, ino mulopwe wa Isalela wāmulondolola’mba: “Yewa uvwele byabulwi [byandi mwanda wa kulwa] kakitūmbija kala pamo bwa yewa muvule” bya bulwi pa kupwa kunekenya bulwi. Nanshi shi tubapebwa mwingilo umpya, ketwakikulupilai bipitepite nansha kwianya.—Nkindi 27:1; Yakoba 4:13-16.
Wa Kamweno Kakatampe Kotudi
Mosesa pa kusekununa Bijila byobāpelwe ku Lūlu lwa Shinai, wānene bana ba Isalela amba: “Monapo bidi, mbika ku meso enu dyalelo dino’di dyese ne mafingo; i dyese shi mutejanga ku bijila bya Yehova Leza wenu, byo nemujidika dyalelo dino; kadi i mafingo shi kemukatejangapo ku bijila bya Yehova Leza wenu, nanshi musasuka mu dishinda dyo nemusoñanya dyalelo dino’di.”—Kupituluka 11:26-28.
Bine, buno bubinebine bwa kamweno i bwitulombolwe patōka mu mukanda Umbajinji wa Balopwe! Monka motwamwena, uno mukanda witupa kadi ñeni ya kamweno. Na bubine musapu udi’mo “i wa būmi ne bukomo.”—Bahebelu 4:12.
[Kifwatulo pa paje 29]
Tempelo ne mobo makwabo āubakilwe na Solomone
[Kifwatulo pa paje 30]
Yehova pa kupwa kulombola bukomo bwandi, bantu baābije amba: “Yehova aye i Leza”