Le Kudi Ubwanya Bine Kushinta Ntanda?

“Balanda betulombolanga amba, kintu’tu kyobasaka i ndoe ne mutyima-ntenke—kupwa ke muswelo wa mwa kwikadila na būmi buyampe. Bakimba muzo ne mizo ikale na ngikadilo myoloke kutyina amba bukomo bobalonga bwakakalakanibwa na lupusa lwa kutādila ludi na matanda mafuke ku makasa ne makompani adi na bupeta.”

UNO o muswelo washintulwile dilekitele wa kitango kya bukwashi bwa mizo nkulupilo ne bintu bisaka balanda. Bine, binenwa byandi i bitele biyampe bintu byabila bonso basusulwa na binkumbulu ne na mboloji ya ntanda. Bonso babilanga ntanda idi’mo ndoe ne mutyima-ntenke wa bine. Le ino ntanda ikekala’ko bine? Le kudi udi na bukomo ne bwino bwa kushinta ino ntanda iyudile bukondame?

 Bukomo bwa Kushinta Bintu

Bavule kebatompe kushinta. Kimfwa, Florence Nightingale, mwana-mukaji mwine Angeletele wa mu myaka katwa ka 19, wēpēne būmi bwandi bonso mu kulela na dyangi ne na lusa babela. Mu mafuku abo’a—pādi kepāikele’ko masabuni ne malawa epaya bishi—byundapilo kebyādipo na mobikadile dyalelo’mu. “Bamuñanga,” ye munenena nsekununi imo, amba bādi “bampikwa kufunda, bansala, batumbile bunkolwankolwa ne busekese.” Le Florence Nightingale wābwenye’ko kushinta ntanda ya bamuñanga? Bine, wābwenye’ko. Mo monka ne bantu bavule bene balangila bakwabo nabo i bashinte bintu bivule bine mu mikadilo mikwabo ya umbūmi—mu myanda ya masomo, ya bufundiji, ya bundapi, ya mobo, ya mudīlo, ne mu bikwabokwabo. Bine, bintu bivule i bisendululwe kadi i bilumbulule būmi bwa bantu bavule bafudilwe.

Inoko, ketukokejapo kulengwa buno bubinebine busansa mutyima: Kudi tutwa twa midiyo ya bantu tukisusulwa umbūmi na mavita, butapani, misongo, nzala, ne binkumenkume bikwabo. Kitango kimo kitele mutyima ku bukwashi kya mu Irlande kinena amba: “Bulanda bwipayanga bantu 30 000 difuku ne difuku.” Enka ne bupika, mwanda obalwile nao myaka na myaka kudi bantu bakimba kufulamuna bintu, bukidi netu ne ditema dino. “Kudi bapika bavule dyalelo kutabuka ne bantu bonso bāibilwe mu Afrika mu kitatyi kya busunga bwa bapika pa kalunga-lui ka Atalantike,” mo munenena dibuku Musokwe wa Bantu—Bupika Bupya mu Busunga bwa Ntanda Yonso, dya Angele.

Le i bijika’ka bikankaja bukomo bulonga bantu mwanda wa kushinta bintu lonso, dimo kupwididile? Le i enka’tu lupusa lwa bampeta ne lwa bankomonkomo’ni, nansha kudi lupusa lukwabo?

Bijika Bikankaja Kushinta

Kukwatañana na Kinenwa kya Leza, kijika kikata kikalakanya bukomo bwa muntu ye-yense ukimba kolola bintu mu ino ntanda ke kingipo, i Satana Dyabola. Mutumibwa Yoano witulombola amba “panopantanda ponsololo pēne palēle mudi yewa umbi.” (1 Yoano 5:19) Bine, pano po pene Satana “ongolanga bantu bonso bekele panopanshi.” (Kusokwelwa 12:9, Myanda Miyampe ku Bonso) Bantu bakasusulwa nyeke na bibi ne na bukondame kufika’nka ne bikatalulwa’ko nshikani ya yewa umbi. Le i bika byālengeje ino ngikadilo ya bulanda?

Bambutwile betu babajinji, ba Adama ne Eva, bāpelwe ntanda yādi ifwaninwe kwikala paladisa mibwaninine, kikalo kya muzo wa muntu—ntanda yādi “biyampe’tu byamwiko.” (Ngalwilo 1:31) Ino le i ani wāshintyile bintu? I Satana wāshintyile’byo. Ke-muntu wāpatenye amba Leza kadipo na mbila ya kujidika bijila bya kuludika ba mwana-mulume ne mwana-mukaji. Kadi wātopeka amba muludikilo wa Leza i mukondame. Penepa wākokela ba Adama ne Eva mu dishinda dya kukimba bwanapabo bwa kwitongela abo bene kiyampe ne kibi. (Ngalwilo 3:1-6) Kino kyo kyābutwile kijika kikwabo kikankaja bukomo bwa muntu bwa kusaka kutūla’ko ntanda myoloke—ke bubi ne kubulwa kubwaninina kadi.—Loma 5:12.

Mwanda Waka Wibilekele?

Bamo padi bakepangula’mba, ‘Mwanda waka Leza wālekele bubi ne kubulwa kubwaninina bikala’ko? Mwanda waka kāingidijepo bukomo bwandi bwampikwa mpwilo mwanda wa  kufundula’ko bano bantomboki ne kushilula byonso dipya?’ Eyo, kino kimweka bu muswelo upēla wa kupwija mambo. Inoko, kwingidija lupusa namino kukolomonanga bipangujo bikomo. Mwene kwingidija lupusa bibi nako kususulanga balanda ne kumwesha ntanda malwa? Mwene kino kilangulanga bipangujo bivule mu mitwe ya bantu ba mityima myoloke pa kumona baludiki ba kasusu bengidija lupusa lwabo mwanda wa kufundula’ko ye-yense upatanya muludikilo wabo?

Bine, pa kusaka Leza akulupije bantu ba mityima miyampe amba aye ke muludikipo wa kasusu wingidija lupusa lwandi bibi, wāsakile kuleka Satana ne bantu bantomboki amba balonge mobasakila pambulwa kulonda bijila ne misoñanya ya Leza—ino i mu bula bwa kitatyi kityetye kete. Kino kitatyi kyadi kya kulombola amba muludikilo wa Leza o muyampe kete. Kadi kyadi kya kulombola amba mikalo yonso yatūla, utūlanga’yo pa mwanda kamweno ketu. Bine, bipa bilula bilupukile ku butomboki butombokelwe buludiki bwa Leza ke bibingije kino. Kadi bilombola amba Leza pano udi na bubinga bonso bwa kwingidija lupusa lwandi mwanda wa kufundula’ko bibi byonso kitatyi kyonso kyakasaka. Bine, ukebifundula panopano ponka.—Ngalwilo 18:23-32; Kupituluka 32:4; Mitōto 37:9, 10, 38.

Kumeso kwa Leza kufudija’byo, tukitādilwe bidi mu ngikadilo ya bintu mikondame, ‘tubinza ne kususuka na misongo.’ (Loma 8:22) Byonso byotulonga mwanda wa kushinta bintu, kebibwanikapo, mwanda ketukokejapo kufundula’ko Satana, nansha kupwa lonso kubulwa kubwaninina kuleta masusu onso otwikonda nao. Nanshi i bitukomene kupwija byonso bituletele bubi botwāpyene kudi Adama.—Mitōto 49:7-9.

Yesu Kidishitu Ukashinta Bintu Lonso

Le ko kunena amba ketudikipo ne kotunyemena kwine? Mhm, ke amopo. Kudi muntu, udi na bukomo bupite bwa bantu ba kufwa kubola, upelwe kiselwa kya kwalamuna bintu lonso. Lelo i ani? I Yesu Kidishitu. Bible umutela bu Mulopwe ubikikilwe na Leza wa kuletela muzo wa muntu lupandilo.—Bilongwa 5:31.

Pano utengele “kitatyi” kitungilwe na Leza mwanda wa kwikwata’ko na mingilo. (Kusokwelwa 11:18, MB) Le bine byakalonga i bika? Usa “kwalwija bintu byonso biyampe, mo byadi byānenene Leza, ku kyakanwa kya bapolofeto bandi bonso bakola pa kala.” (Bilongwa 3:21) Kimfwa, Yesu “ukanyongolola mupando pa kwita; ne balanda ba kubulwa wakwibakwasha. . . . Ukakūla muya wabo ku bongojani ne bikungulu bya bulobo.” (Mitōto 72:12-16) Leza i mulaye amba ‘ukatukija mavita ne ku mfulo ya ntanda,’ kupityila kudi Yesu Kidishitu. (Mitōto 46:9) Kadi ulaya monka amba: “Mwikadi [wa mu ntanda misubulwe] kakanenapo’mba: Nabela.” Bampofu, ba matwi majike, ba bulema—bonso basusuka na misongo ne mbá—bakekala bakomo nkē, babwaninine. (Isaya 33:24; 35:5, 6; Kusokwelwa 21:3, 4) Enka ne boba bāfwile mu tutwa twa myaka ipityile nabo bakamwena’mo. Leza ulaile amba ukajokejeja ku būmi bonso basusukile na bukondame ne kumweshibwa malwa.—Yoano 5:28, 29.

Yesu Kidishitu kakashintapo bintu kipindi nansha bya lupito, mhm. Ukafundula bijika byonsololo ne kuleta ntanda myoloke binebine. Ukatalula’ko bubi ne kubulwa kubwaninina, kadi ukonakanya Satana Dyabola ne bonso bamulondele mu butomboki bwandi. (Kusokwelwa 19:19, 20; 20:1-3, 10) Njia ne masusu bilekelwe na Leza mu bula bwa kakitatyi katyetye “ke[bi]katalukapo musungu wa bubidi, ehe.” (Nahumi 1:9) Bino byobyādi bilanga Yesu paētufundije kulomba amba Bulopwe bwa Leza bwiye ne amba kiswa-mutyima kya Leza kilongeke “mūlu ne panopantanda pene.”—Mateo 6:10.

Padi ukapatanya amba, ‘Mwene Yesu mwine wānene amba “balanda mudi nabo pano nyeke na nyeke”? Mwene kino kilombola amba bukondame ne bulanda bikekala’ko nyeke?’ (Mateo 26:11) Eyo, Yesu wānene amba balanda badi’ko nyeke. Inoko mungya mwanda wisambilwa’po ne kukwatañana na milao idi mu Kinenwa kya Leza, Yesu wādi usaka’tu kulombola amba balanda bakekala’ko nyeke ponso pakidi’ko ino ngikadilo ya bintu. Ke-pantu wādi uyukile amba i kutupu muntu ubwanya kufundula  bulanda ne mboloji mu ino ntanda. Ne kadi wādi uyukile amba aye kasuku kandi ye ukashinta byonso bino. Bine, panopano ponka usa kuleta ngikadilo ya bintu impya mu byonso—“madiulu mapya, ne ntanda īngi mipya” mwampikwa bisansa, misongo, bulanda, nansha lufu lwine mutupu’lo.—2 Petelo 3:13; Kusokwelwa 21:1.

“Kemukilwai Kulonga Bilumbuluke”

Le kino kilombola amba kebidipo nanshi na mvubu kukwasha bantu bakwabo? Mhm, bidi na mvubu. Bible witukankamika kukwasha bakwetu ponso pobatanwa na matompo ne makambakano. Solomone Mulopwe wa pa kala wānene amba: “Kokapelejapo biyampe kudi bene’byo, po dikōkeja dikasa dyobe kulonga’kyo.” (Nkindi 3:27) Polo nandi witusoñanya amba: “Kemukilwai kulonga bilumbuluke ne kwaba bintu byenu ku boba babudilwe’byo.”—Bahebelu 13:16, MB.

Yesu Kidishitu mwine wētukankamikile tulongele bakwetu biyampe. Wāletele kyelekejo kya mwine Samadia wātene muntu wakupilwe ne kwibwa bintu byandi. Yesu wānena amba mwine Samadia “wamukwatyila lusa” muntu’wa, wāingidija bintu byandi mwanda wa kumundapa bilonda bya bikupilwa ne kumukwasha amone bukomo. (Luka 10:29-37) Uno mwine Samadia wa lusa kāshintyilepo ntanda, ino wāshintyile būmi bwa mukwabo bikatampe bine. Netu tukokeja kulonga uno muswelo.

Inoko, Yesu Kidishitu usa kulonga bivule bipite ne pa kukwasha muntu ne muntu. Na bubine, usa kushinta bintu, kadi panopano ponka. Pasa kushinta bintu, boba basusuka na ngikadilo ya bukondame ya dyalelo bakekala na būmi buyampe ne kusangela ndoe ne mutyima-ntenke bya binebine.—Mitōto 4:8; 37:10, 11.

Potwilaija bino, ketwakikakai kulongela bakwetu bintu byotukokeja, ku mushipiditu ne ku ngitu, mwanda wa “tulonge biyampe” ku boba bonso basusulwa na ino ntanda mikondame.—Ngalatea 6:10.

[Kifwatulo pa paje 5]

Florence Nightingale wāshintyile bya binebine ntanda ya bamuñanga

[Kutambile Kifwatulo]

Na lupusa lwa Kibīko kya Mabuku a Muzo

[Kifwatulo pa paje 7]

Balondi ba Kidishitu balongelanga bakwabo biyampe

[Kutambile Kifwatulo paje 4]

The Star, Johannesburg, S.A.