Enda ku bidi'mo

Enda ku kifunka

Bupolofeto bwa Hosea Bwitukwasha Tunange na Leza

Bupolofeto bwa Hosea Bwitukwasha Tunange na Leza

Bupolofeto bwa Hosea Bwitukwasha Tunange na Leza

“Bakalonda Yehova.”—HOSEA 11:10.

1. I nsekununi’ka ya kyelekejo itanwa mu mukanda wa Hosea?

 LELO uswele nsekununi isepeja isekununwa’mo bantu basangaja ne myanda miloe? Eyo, mukanda wa mu Bible wa Hosea udi na nsekununi ya kyelekejo ya uno muswelo. * Ino nsekununi i ya kisaka kya Hosea mupolofeto wa Leza kadi yelekeja kipwano kya busongi bwa kyelekejo kyāpwene Yehova na Isalela wa kala kupityila ku kipwano kya Bijila bya Mosesa.

2. I bika byotuyukile padi Hosea?

2 Myanda itala ino nsekununi itanwa mu Hosea shapita 1. Mobimwekela Hosea wādi ushikata kuntu kampanda mu bulopwe bwa kungala bwa bisaka dikumi bwa Isalela, (butelwa ne bu Efelaimi, mwanda kyo kyādi kisaka kikatampe). Wānene bupolofeto bwandi mu bulopwe bwa balopwe basamba-babidi ba mfulo mu Isalela, ne mu umbikalo wa Uzia, Yotama, Ahaza, ne Hezekia, balopwe ba Yuda. (Hosea 1:1) Nanshi Hosea wānene bupolofeto kintu kya myaka 59. Mukanda utelwa pa dyandi dijina wāvuilwe kusonekwa kinondanonda na mwaka wa 745 K.K.K., inoko ukidi na kamweno dyalelo, kitatyi kilonda midiyo ne midiyo ya bantu binenwa byālailwe amba: “Bakalonda Yehova.”—Hosea 11:10.

Bitusokwela Myanda Yonso mu Kīpi

3, 4. Shintulula mu kīpi myanda idi mu Hosea shapita 1 kutūla ku wa 5.

3 Kwela meso mu kīpi pa myanda yonso tamba mu shapita 1 kutūla ku wa 5 wa Hosea kwitukankamika tusumininwe kunanga na Leza na kulombola lwitabijo ne na kwikala nyeke na būmi bukwatañene na kiswa-mutyima kyandi. Bekadi ba mu bulopwe bwa Isalela bāpile mambo a makoji a ku mushipiditu, ino Leza wānene amba ukebafwila lusa shi abaalamuka pa mutyima. Kino i kilombolwe mu muswelo wāikele Hosea na Ngomela mukajandi. Ngomela pa kupwa kubutwila mulume mwana umo, bimweka bu wābutwile bana babidi ba mu makoji. Ino, Hosea wāmwalwijije kwandi, monka mwādi musakila Yehova kufwila lusa bene Isalela ba mutyima wa kwisāsa.—Hosea 1:1–3:5.

4 Yehova wādi kadi wa kwimuka na Isalela mwanda umbukata mwa ntanda’ya kemwādipo bubinebine, kanye ka buswe, nansha buyuki bwa Leza bwine. Wādi ulomba Isalela mutōtyi wa bilezaleza ne bulopwe bwa Yuda bubomboke amba bende bakeshintulwile kwadi. Inoko, bantu ba Leza bādi ba kukimba Yehova shi abaikala “mu disusu.”—Hosea 4:1–5:15.

Nsekununi Ibayukana

5, 6. (a) Le busekese bwāsambakene namani mu bulopwe bwa Isalela bwa bisaka dikumi? (b) Mwanda waka kidyumu kyādyumwinwe Isalela wa kala kidi na buluji kotudi?

5 “Enda bidi,” ye Leza usoñanya Hosea, “uyate kodi mukaji wa bwitwa, ne bāna ba bwitwa; mwanda ntanda ilonga bwitwa bukatakata, kuzobolola Yehova.” (Hosea 1:2) Le bwitwa bwādi busambakane namani mu Isalela wa kala? Betulombola’mba: “Mushipiditu wa busekese ubebatupija [bantu ba mu bulopwe bwa bisaka dikumi], kadi benda busekese ne kwifundula kudi Leza wabo. . . . Penepa bāna benu bana-bakaji bakalonga bwitwa, ne bako benu bana-bakaji bakalāla busekese. . . . Abo bene abaenda kufulakufula na babwitwa, ne kutapija bitapwa ku babwitwa.”—Hosea 4:12-14.

6 Busekese, bwikale bwa ku mushipiditu nansha bwa ku ngitu, bwādi bwenda muongo pa ntanda mu Isalela wa kala. O mwanda Yehova wādi wa kulubwila bene Isalela “kinongo.” (Hosea 1:4; 4:9) Kino kidyumu kidi na buluji kotudi mwanda Yehova ukalubwila kinongo boba bonso balonga busekese ne bekuja mu mutōtelo wa munyanji dyalelo. Ino boba bananga na Leza balondanga misoñanya yandi ya mutōtelo utōka kadi bayukile amba yense “wabusekese . . . kadipo kyākapyana umbulopwe bwa Kidishitu ne Leza, mhm.”—Efisesa 5:5; Yakoba 1:27.

7. I bika byādi byelekeja busongi bwa Hosea na Ngomela?

7 Hosea pa kusonga Ngomela, bimweka bu wāmusongele mujike, ne kadi wādi mukaji wa kikōkeji popa ‘paāmubutwidile mwana mwana-mulume.’ (Hosea 1:3) Monka mokilombwedilwe mu nsekununi ya kyelekejo, kinondanonda’tu na kunyongololwa kwa bene Isalela mu bupika bwa Edipito mu 1513 K.K.K., Leza wāsambile kipwano nabo monka mwikadilanga kipwano kya busongi butōka. Isalela pa kwitabija kino kipwano, wālaile amba ukekala wa kikōkeji kudi Yehova “mulume” wandi. (Isaya 54:5) Bine, kuno kwisonga kwa kyelekejo kwa Isalela na Leza ko kwelekejibwe na busongi butōka bwa Hosea na Ngomela. Inoko bintu byāshintyile mpata!

8. Le bulopwe bwa Isalela bwa bisaka dikumi bwāikele’ko namani, ne ukanena bika pa mutōtelo wabo?

8 Ngomela mukaja Hosea “waimita monka wabutula mwana mwana-mukaji.” Uno mwana wāimite Ngomela, pakwabo ne mwana mwana-mulume walondele’po mwine bādi ba mu makoji. (Hosea 1:6, 8) Ngomela byāelekeja Isalela, ye uno ubeipangula’mba, ‘Le Isalela wālongele bwitwa namani?’ Mu mwaka wa 997 K.K.K., bisaka dikumi bya Isalela byēsansenye na kisaka kya Yuda ne kya Benjemani. Penepo butōtyi bwa kyana kya ñombe bwāshilula mu bulopwe bwa Isalela bwa kungala bwa bisaka dikumi kutyina amba bantu bakenda ku Yuda kutōta Yehova ku tempelo yandi. Kadi, butōtyi bwa Bala, leza wa bubela, bwimanine pa busekese bwa munyanji, bwāala miji mu Isalela.

9. Monka mwālaile Hosea 1:6, i bika byātene Isalela?

9 Ngomela pa kupwa kubutula mwana wa bubidi, padi wa mu makoji, Leza wānena Hosea amba: “Mwinike dijina dya bu-Lo-huhama [dishintulula’mba “Kafwidilwepo Lusa”]; mwanda nkikakwatyilwapo kanye monka pa njibo ya Isalela amba nkebalekele mambo abo, nansha patyetye pene, ehe.” (Hosea 1:6) Yehova ‘wāseleja’ bene Isalela bu misungi na bene Ashidia mu 740 K.K.K. Inoko, Leza wāfwidile bulopwe bwa Yuda bwa bisaka bibidi lusa kadi wēbapandija, ke na butapo, na kipete, na bulwi, na tubalwe, nansha na ba pa tubalwe bene, mhm. (Hosea 1:7) Mu 732 K.K.K., bufuku bumo bonka’tu, mwikeulu umo wāipaya bashidika bene Ashidia 185 000 bāile kutamba Yelusalema mwipata mwa Yuda.—2 Balopwe 19:35.

Yehova Wāimukija Isalela

10. Mwiendelejo wa makoji wa Ngomela wādi welekeja bika?

10 Ngomela wānyemene Hosea, wāikala ke “mukaji wa bwitwa,” wenda makoji na mwana-mulume ungi. Kino kyelekeja bulopwe bwa Isalela mobwāsambile bipwano bya politike na mizo itōta bankishi ne kwiikulupila. Kadi Isalela, pa kyaba kya kutelela Yehova madyese a ku ngitu aādi weselwa, ino aye wātelela’o baleza ba mizo ne kujilula kipwano kyandi kya busongi na Leza pa kwikuja mu butōtyi bwa bilezaleza. Bine, ke kya kutulumukapo shi Yehova wādi ukimba kwimukija uno muzo wa bwitwa ku mushipiditu!—Hosea 1:2; 2:2, 12, 13.

11. Kipwano kya Bijila kyāikele namani kitatyi kyālekele Yehova Isalela ne Yuda baselwe bu misungi?

11 Le i mfuto’ka yāpelwe Isalela pa kunyema Mulumyandi? Leza wāmwendeje “muntanda mutuputupu” mwa Babiloni, muzo wāshindile Ashidia, wāselele bene Isalela bu misungi mu 740 K.K.K. (Hosea 2:14) Yehova wāfudija bulopwe bwa bisaka 10, ino kāfudijepo kipwano kya busongi kyaādi na bisaka 12 bya Isalela. Inoko, nansha Leza byaālekele Yelusalema onakanibwe na bene Babiloni mu 607 K.K.K. ne kwitabija amba bantu ba Yuda baselwe bu misungi, kāfundwilepo kipwano kya Bijila bya Mosesa kyāfikije Isalela wa bisaka 12 ku kwisonga nandi busongi bwa kyelekejo. Kino kipwano kyāfundwilwe enka pāpwile bendeji ba bipwilo bya Bayuda kupela Yesu Kidishitu ne kumwipaija mu mwaka wa 33 K.K.—Kolose 2:14.

Yehova Udyumuna Isalela

12, 13. I mulangwe’ka mukatampe utanwa mu Hosea 2:6-8, ne bino binenwa bitala Isalela namani?

12 Leza wādyumwine Isalela “afundule bu-mwitwa bwandi,” ino aye wādi usaka’nka kulonda baswe bandi. (Hosea 2:2, 5) O mwanda Yehova wānene amba: “Nkasaila dishinda dyobe na miba, nkasā lusao padi aye, ino kakatanapo tumashinda twandi. Kabidi ukalonda bakena bandi, ino kakebamonepo, ehe; ukebakimbakimba, ne kwibatanapo mpikila. Penepa e pa kanena’mba: Nkendanga nkajokele kudi mulume wami wakālu; amiwa mwine muntu pa kala nādi biyampe, kutabuka mo ngikadile panopano’mu. Mwanda kayukilepo amba ami namupe ñano, ne vinyu, ne māni, ne kuvudija bungi kwādi ndalama ne nsahabu, byo balongolola bya Bala [nansha amba, “byobalonga ke nkishi wa Bala,” kunshi kwa dyani mu New World Translation].”—Hosea 2:6-8.

13 Isalela wākimbile bukwashi bwa mizo ya “bakena bandi” ino i kutupu muzo nansha umo wābwenye kumukwasha. Wāsailwe lusao lwa mityi misome, mikomo kutyibuluka, yākankeje muntu nansha umo kumukwasha. Samadia, mwipata mwandi, pa kupwa kutekelwa kasāla myaka isatu na bene Ashidia, wāpona mu 740 K.K.K., ne bulopwe bwa bisaka dikumi kebwāshimikilwepo dikwabo. Enka bantu babala-banga mu bene Isalela bāselelwe bu misungi bo bāyukile bintu mobyādi bikadile bilumbuluke bashabo pobādi bengidila Yehova. Bano bashele’ko bāpelele mutōtelo wa Bala, bākimba kujokeja kipwano kyobāsambile na Yehova.

Buluji Bukwabo bwa Nsekununi

14. Byāikele namani pāalwije Hosea kipwano kyabo kya busongi na Ngomela?

14 Pa kwivwanija ne pa mfulo muswelo ukwatañene myanda ya mu kisaka kya Hosea na kipwano kya bene Isalela na Yehova, bandaula bino binenwa: “Kwivwana kudi Yehova kaunena amba: Enda bidi monka usanswe mwana-mukaji muswedibwe na mulunda [nobe], ke wabusekese kadi.” (Hosea 3:1) Hosea wālondele uno musoñanya na kukūla Ngomela kudi mwana-mulume waādi ushikata nandi. Kupwa, Hosea wānena ukoma wandi mukaji amba: “Abe ukekalanga wami mafuku mangimangi; kokalongapo bu-mwitwa; kokikekalapo mukaja muntu ungi, shi i ani, shi i ani.” (Hosea 3:2, 3) Ngomela wāitabije madingi’a, kadi Hosea wāaluja nandi dipya kipwano kya busongi bwabo. Le bino byādi bitala namani pa byālongele Leza ku bantu bandi ba mu Isalela ne Yuda?

15, 16. (a) Muzo mudingilwe na Yehova wādi wa kufwilwa lusa mu ngikadilo’ka? (b) Le Hosea 2:18 i mufikidile muswelo’ka?

15 Leza wātumine bapolofeto bandi ‘bēsambe biyampe byonka’ na misungi ya Isalela ne Yuda abo papo mu bupika mu Babiloni. Pa kusaka Leza ebafwile lusa, bādi bafwaninwe kwalamuka pa mutyima ne kujokela Mulume wabo, monka mwājokele Ngomela kudi wandi mulume. Ebiya Yehova wādi wa kudingila muzo wādi pamo bwa wandi mukaji na kwiutambija “muntanda mutuputupu” mwa Babiloni ne kwiwalwija mu Yuda ne Yelusalema. (Hosea 2:14, 15) Uno mulao wāfikidile mu 537 K.K.K.

16 Kadi Leza wāfikidije ne uno mulao, amba: “Mu dyodya difuku nkebapwanya kipwano ne banyema ba mutanda, ne na byoni bya mūlu, ne na bintu bilandala bya panshi; ebiya nkatyumuna buta, ne kipete, ne bulwi mu ntanda’ya; kadi nkebekadija na mutyima-ntenke.” (Hosea 2:18) Bayuda bashele’ko bājokēle mu ntanda yabo bāshikata na mutyima-ntenke, pampikwa kutyina banyema. Buno bupolofeto i bufikidile kadi ne mu 1919 K.K., pāikele basheleshele’ko bashingwe māni ba Isalela wa ku mushipiditu kunyongololwa mu “Babiloni Mukatampe,” umbikalo wa mitōtelo ya bubela. Pano bashikete na mutyima-ntenke, bekele mu paladisa ya ku mushipiditu pamo na bapwani nabo, bakulupile kwikala na būmi bwa nyeke pano pa ntanda. Bine, tuto twa bunyema ketukidipo umbukata mwa bano bene Kidishitu ba bine.—Kusokwelwa 14:8; Isaya 11:6-9; Ngalatea 6:16.

Ñeni ya Kulama ku Mutyima

17-19. (a) I ngikadilo’ka ya Leza yobetusoñanya kwiula? (b) Kanye ne lusa lwa Leza bifwaninwe kwitutenga muswelo’ka?

17 Leza i wa lusa ne kanye, netu tufwaninwe kwikala uno muswelo. Ino yo ñeni imo yotuboila ku mashapita mabajinji a Hosea. (Hosea 1:6, 7; 2:23) Mutyima wa Leza wa kusaka kufwila bene Isalela bēsāshile lusa ukwatañene na lukindi lwa ku bukomo bwa mushipiditu lunena’mba: “Yewa upūtanga kujilula kwandi kakamonepo dyese, ehe; ino yewa usaba ne kwijiba’ko ukafwilwa lusa.” (Nkindi 28:13) Ne kadi binenwa bisenga banonga bibi besāsa i bino byānene mulembi wa mitōto amba: “Bitapwa bīne bya Leza i mushipiditu mutyumuke; mutyima mutyumuke munekenibwe, abe Leza, kukafutulula’opo, mhm.”—Mitōto 51:17.

18 Bupolofeto bwa Hosea bulombola patōka lusa ne kanye ka Leza otutōta. Nansha shi kudi bamo basāsuka mu mashinda andi moloke, nabya bayuke amba bakokeja kwisāsa ne kwalamuka pa mutyima. Shi balonge namino, Yehova ukebatundaila. Wāfwidile lusa bantu besāshile mu muzo wa Isalela, baāsambile nabo kipwano kya busongi bwa kyelekejo. Nansha byobābudilwe kikōkeji kudi Yehova ne ‘kufityija mutyima wa Mupandulwe’mo wa Isalela, aye wēbafwidile lusa pa kuvuluka amba i bantu bitupu.’ (Mitōto 78:38-41) Luno lusa lufwaninwe kwitutonona tunange na Yehova, Leza wetu wa lusa.

19 Nansha bubi pamo bwa kwipayañana, kwiba, ne kulonga makoji byobwādi bwenda muongo pa ntanda mu Isalela, Yehova wādi ‘wisamba nabo biyampe byonka,’ nansha bya ku mutyima. (Hosea 2:14; 4:2) Nanshi tufwaninwe kutenekwa ku mityima ne kulamata nkē umo ne umo kudi Yehova ponso potulangulukila pa kanye ne lusa lwandi. Twiipangulei bidi amba: ‘Le mbwanya kwiula namani kanye ne lusa lwa Yehova mu kipwano kyami na bakwetu? Shi mwanetu mwine Kidishitu unsanshije waunombe mufwile lusa, le ngikalanga na kampeja-bukidi ka kumulekela mwikadile nako Leza?’—Mitōto 86:5.

20. Tela kimfwa kilombola amba lukulupilo lupāna Leza lufwaninwe bine kukulupilwa.

20 Leza upānanga lukulupilo lwa bine. Kimfwa, wālaile amba: “Ami nkamupako . . . musanza wa Akole ke kibelo kya lukulupilo.” (Hosea 2:15) Bulongolodi bwa kala bwādi pamo bwa mukaja Yehova bwādi na lukulupilo lwa bine lwa kujokejibwa mu ntanda yabo, mwādi “musanza wa Akole.” Kufikidila kwāfikidile owa mulao mu 537 K.K.K. kwitupanga kusepelela pangala pa lukulupilo lwa bine lwitukulupije Yehova.

21. Buyuki budi na mwingilo’ka mu kunanga pamo na Leza?

21 Shi tusaka kunanga nyeke na Leza, tufwaninwe kumuyuka ne kwikala na būmi bukwatañene na bwine buyuki’bu. Kuyuka Yehova kyo kintu kyāsakene mu Isalela. (Hosea 4:1, 6) Shako, bamo bākwete bufundiji bwa Leza makasa abidi, balonda’bo, ne kweselwa bāeselwa mpata. Hosea i umo wa mu abo. Kadi mu mafuku a Edisha namo, bantu 7 000 kebāfukatyilepo Bala. (1 Balopwe 19:18; Loma 11:1-4) Netu tufwijanga’ko pangala pa bufundiji bwa Leza bwitukwasha tunange nandi nyeke.—Mitōto 119:66; Isaya 30:20, 21.

22. Tufwaninwe kumona bupondo namani?

22 Yehova usaka bana-balume batangidile mu bantu bandi basumbule bupondo. Inoko, Hosea 5:1 unena’mba: “Ivwanai kino, a banwe [babitobo]; kadi tejai, banwe ba njibo ya Isalela; ino panai kutwi, a njibo ya mulopwe; mwanda kidye kyo kyenu, mwanda mwādi bu-dikinga pa Mizipa ne bu-bukonde butebwe peulu pa Tabola.” Bendeji batupondo bādi pamo bwa dikinga ne bu bukonde ku bene Isalela, mwanda bādi bebatonwena ku kutōta bilezaleza. Lūlu lwa Tabola ne kifuko kitelwa bu Mizipa byo byādi padi bité bya ino mitōtelo ya bubela.

23. I kamweno’ka kowamwena mu kwifunda Hosea shapita 1 kutūla ku wa 5?

23 Ne kadi, bupolofeto bwa Hosea bwitulombola amba Yehova i Leza wa lusa upāna lukulupilo ne kwesela boba balonda bufundiji bwandi ne kupela bupondo. Pamo bwa bene Isalela besāshile pa kala, netu tukimbei Yehova ne kulonga nyeke bukomo bwa kumusangaja. (Hosea 5:15) Namino, tukangula bipa biyampe ne nsangaji mikata, kadi tukekala na ndoe ikalanga na boba bonso bananga na Leza na kikōkeji.—Mitōto 100:2; Fidipai 4:6, 7.

[Kunshi kwa dyani]

^ Nsekununi ya kyelekejo imo idi mu Ngalatea 4:21-26. Shi usaka kuyuka bitala ino nsekununi, nabya tala dibuku Étude perspicace des Écritures, volime 2, paje 677-678, dilupwilwe na Batumoni ba Yehova.

Usa Kulondolola Namani?

• Busongi bwa Hosea ne Ngomela bwelekeja bika?

• Mwanda waka Yehova wāimukije Isalela?

• I ñeni’ka ikutenga yowaboila ku Hosea shapita 1 kutūla ku wa 5?

[Bipangujo bya Kifundwa]

[Kifwatulo pa paje 9]

Le uyukile amba mukaja Hosea welekeja bāni?