“Ami Ngidi Nenu”

“Mukendi wa Yehova . . . wesamba amba: Ami ngidi nenu; i Yehova unena.”—HAKAI 1:13.

1. Yesu wādingakenye etu mafuku na kwiifwana’ka kwa bupolofeto?

 TUDI mu bitatyi bikabakane mu mānga yonso. Monka mulombwela bupolofeto bwa mu Bible, tamba mu 1914 tudi mu “difuku dya Mfumwetu.” (Kusokwelwa 110) Monka mowefundile’kyo, wi muyuke amba Yesu wādingakenye “myaka ya Mwanā muntu” mu lupusa lwa Bulopwe na “myaka ya Noa” ne na “myaka ya Lota.” (Luka 17:26, 28) Namino Bible ulombola’mba kuno i kwiifwana kwa bupolofeto. Ino kadi, kudi kwiifwana kukwabo kufwaninwe kutebwa’ko mutyima.

2. Yehova wāpele ba Hakai ne Zekadia mwingilo’ka?

² Twisambilei bidi pa ngikadilo yādi’ko mu mafuku a bapolofeto Bahebelu, ba Hakai ne Zekadia. I musapu’ka wāsapwile bano bapolofeto babidi ba kikōkeji utala pa bantu ba Yehova dyalelo? Ba Hakai ne Zekadia bādi ‘mikendi ya Yehova’ yātuminwe ku Bayuda bātambile mu bupika bwa Babiloni. Bāpelwe mwingilo wa kukulupija Bene Isalela amba Yehova udi nabo mu mwingilo wa kūbakulula tempelo. (Hakai 1:13; Zekadia 4:8, 9) Nansha mikanda yālembelwe na ba Hakai ne Zekadia i mīpi, ino ibadilwa mu “bisonekwa byonsololo bisonekeja Leza . . . bimwenwa’mo pa kufundija, ne kukwasha, ne kudingila madingi, ne kulombola ñeni ya umboloke.”—2 Temote 3:16.

Itutala ne Batwe

3, 4. Mwanda waka tufwaninwe kuta mutyima ku musapu wa ba Hakai ne Zekadia?

³ Bine, misapu ya ba Hakai ne Zekadia yādi na kamweno ku Bayuda ba mu myaka yabo’ya, kadi bupolofeto’bu bwāfikidile mu kine kitatyi’kya. Ino mwanda’ka tukulupile amba ino mikanda ibidi itutala ne batwe dyalelo? Malondololo atanwa mu Bahebelu 12:26-29. Muno mo mupitulukile mutumibwa Polo binenwa bya Hakai 2:6, bilombola Yehova unena amba “nkatenkenya madiulu, ne panshi.” Kuno kutenkanya kwādi kadi kwa kufula na “kufulamikwa kipona kya malopwe, ne konakanibwa kwa bukomo bwa malopwe a mizo.”—Hakai 2:22.

⁴ Mutumibwa Polo pa kupituluka mu binenwa bya Hakai, walombola byobya bisa kufikila “malopwe a mizo” kadi wanena ukoma bukatampe kebujinibwa bwa Bulopwe bukapebwa Bene Kidishitu bashingwe māni. (Bahebelu 12:28) Shi ke pano, ubamone amba bupolofeto bwa Hakai ne bwa Zekadia butelelwe mu myaka katwa kabajinji bwadi bwa kitatyi kya kumeso. Bashele’ko bashingwe-māni Bene Kidishitu bakapyana pamo na Yesu Bulopwe bwa Meshiasa bakidi’ko pano pa ntanda dyalelo. Penepo nanshi ba Hakai ne Zekadia bādi besambila pa kino kyetu kitatyi.

5, 6. I ngikadila’ka yādi’ko mu kitatyi kyāingile ba Hakai ne Zekadia?

⁵ Mukanda wa Ezela uleta mānga ya byāfikile  mu kitatyi kya kala. Pa kupwa kutamba mu bupika bwa Babiloni, ba Mbikavu Zelububele ne Kitobo Mukatampe Yoshua (Nansha Yeshua) bo bādi batala mwingilo wa kwala kyalwilo kya tempelo impya mu 536 K.K.K. (Ezela 3: 8-13; 5:1) Uno shao wādi mwanda wa nsangaji mikatampe mpata, ino kadi luzakalo lwāshilwile kukwata Bayuda. Mwanda, na munenena Ezela 4:4, balwana, “bantu ba ntanda’ya” bādi “batyumuna bantu ba Yuda mu bidyoma pa kwibalongeja moyo mu kushimika.” Bano balwana, nakampata Bene Samadia, bāsambīle Bayuda bya bubela. Bātonona mulopwe wa Peleshia akankaje mwingilo wa kūbaka tempelo.—Ezela 4:10-21.

⁶ Buzanzamuke bubajinji bobādi bengila nabo mwingilo wa tempelo bwātalele. Bayuda baālamukila ku mingilo ya abo bene. Inoko, mu 520 K.K.K., myaka 16 pa kupwa kushimika kyalwilo kya tempelo, Yehova wālangula ba Hakai ne Zekadia amba bakunke bantu ku mityima bashilule dipya mwingilo wa tempelo. (Hakai 1:1; Zekadia 1:1) Pa kulangulwa na mikendi ya Leza ne kulombolwa mwibakwashija Yehova, Bayuda bāshilula monka mwingilo wa tempelo ne kupwa bāpwija’o mu 515 K.K.K.—Ezela 6:14, 15.

7. I kukwatañana’ka kukwatañene ngikadilo ya mu mafuku a bapolofeto ne ya dyalelo?

⁷ Lelo uyukile kamweno ka bino byonso kotudi? Tudi na mwingilo wa kusapula “myanda-miyampe ya bulopwe.” (Mateo 24:14) Uno mwingilo wafikile pa kanshinyenshinye kao papwile Divita I dya ntanda. Monka mwākūdilwe Bayuda ba pa kala mu bupika bwa Babiloni, mo monka ne dyalelo bantu ba Yehova bakūdilwe mu bupika bwa Babiloni Mukatampe, umbikalo wa ntanda wa mutōtelo wa bubela. Bashingwe māni ba Leza betumpile mu uno mwingilo wa kusapula, kufundija, ne kuludikila bantu ku mutōtelo wa bine. Mwingilo’u wendelelanga monsomonso dyalelo kadi nobe wingilanga’o. Kino kyo kitatyi kya kwiwingila, mwanda mfulo ya ngikadilo mibi ya bintu keidi’nka mu bisuku! Uno mwingilo upēne Leza ufwaninwe kwendelela kufika’nka ne bileta Yehova “kyamalwa kibūke.” (Mateo 24:21) Kino kyo akyo kikakomba bubi ne kupa batōtyi ba bine mukenga wa kwishikatyila konsokonso pano pa ntanda.

8. Mwanda waka tukokeja kukulupila amba Yehova uketukwasha mu mwingilo wetu?

⁸ Monka mulombwela bupolofeto bwa ba Hakai ne Zekadia, tukokeja kukulupila amba Yehova uketukwatakanya ne kwitwesela potwingila uno mwingilo na mutyima umo. Nansha byokudi bamo balonga bukomo bwa kutalula’ko bengidi ba Leza ne kufudija mwingilo wabo obapelwe, ino i kutupu umbikalo ubwenye kwimika musapu wa myanda miyampe. Langa pano muswelo wesēle Yehova mwingilo wa Bulopwe na kwiutantyija mu makumi a myaka kupwa kwa Divita I dya Ntanda kutūla ne mu kino kitatyi. Ino, kukidi bivule bya kulonga.

9. Tukata mutyima ku ngikadilo’ka ya kala, ne mwanda waka?

⁹ I ñeni’ka yotukokeja kuboila kudi ba Hakai ne Zekadia itukunka ku mityima tukōkele ku lubila lwa Leza lwa kusapula ne kufundija? Eyo, lekai bidi tuboile’ko bufundiji bumobumo ku ino mikanda ibidi ya mu Bible. Kimfwa, tubandaulei myanda mityetye itala pa mwingilo wa lūbako lwa tempelo wāingilwe na Bayuda. Monka mokitelēlwe kala, Bayuda bājokēle mu Yelusalema kutamba mu Babiloni kebākankamenepo na mwingilo wa tempelo. Pobāpwile’tu kwala kyalwilo, bālengelwe’ko bidi. Le i milangwe’ka imbi yāikele mu bukata bwabo? Ne i ñeni’ka yotubwanya kuboila’ko?

Twikalei na Mumweno Muyampe

10. I mumweno’ka mubi wāikele nao Bayuda, ne i bika byālupukile’ko?

¹⁰ Bayuda bājokejibwe bādi banena’mba: “Kitatyi kekyafikilepo.” (Hakai 1:2) Pobāshilwile mwingilo wa kūbaka tempelo, na kwala kyalwilo mu 536 K.K.K., kebādipo banena amba “kitatyi kekyafikilepo.” Ino ne kwija mpika, bāleka kulondwalondwa kwa na balondakani nabo ne kwimikwa na umbikalo kwibōbike. Bayuda bāshilula kwipānina ku mobo a abo bene ne ku tumweno twabo. Pa kumona  kwishila kudi pa mobo abo mashinwine biyampe na tempelo, Yehova wāipangula’mba: “Lelo i kitatyi kya banwe bene, kwikala mu mobo enu mashinwine, po ikidi njibo ino masala’ni, a?”—Hakai 1:4.

11. Mwanda waka Yehova wādingile Bayuda ba mu mafuku a Hakai?

¹¹ Bine, Bayuda bātangidije bintu bikwabo kumeso. Pa kyaba kya kutūla mpango ya Yehova ya kūbaka tempelo pa kifuko kibajinji, ino abo betumpa’ko mu bintu bibatala abo bene ne mobo abo. Bāvulaminwa mwingilo wa njibo ya Leza ya kutōtela’mo. Binenwa bya Yehova bisonekelwe mu Hakai 1:5 byādi bikankamika Bayuda ‘balange mashinda abo.’ Yehova wēbanene bemane nkū ne kulanguluka pa byobalonga ne kutala bipa byobādi bakwangula pa mwanda wa mwingilo wa lūbako lwa tempelo o kebādipo batūdile pa kifuko kibajinji mu būmi bwabo.

12, 13. Hakai 1:6 ulombola namani ngikadila idi’mo Bayuda, ne i kika kyasaka kunena?

¹² Enka na mowekimwena, Bayuda bāfikile umo ne umo pa kutangidija bintu bya kubulwa mvubu kumeso. Tala, mumweno wa Leza utanwa mu Hakai 1:6 unena’mba: “Mwakuna bingibingi, ino mwaletamo’nka bityetye; mudyanga ne kwikutapo mpika; mutomanga, ino kemwikutangapo ne bitomibwa; mwivwika, ino nansha umo mwine umona kyanga mpika; kadi yewa umona mfuto wimwenanga mfuto kutūla’yo mu mukōlo wa mesomeso.”

¹³ Shako Bayuda bādi mu ntanda yēbapele Leza, ino keyādipo na ntundubuko na moyādi ifwaninwe kwikadila nayo. Monka mwaālaile’kyo kala, Yehova wāpelele kwibesela. (Kupituluka 28:38-48) Pa kubulwa bukwashi bwandi, Bayuda bākuna ino bāangula bityetye byobatunya ne kwikuta kwine. Leza pa kuleka kwibesela, bākomenwe’nka ne kuvwala bivwalwa bibakabija kyanga. Ne mfutwa yobādi bafutwa mine bādi pamo bwa abo bela’yo mu mufuko musabikesabike, ijimina ne kumwena’mo mpalo kwine mpikila. Ino le bino binenwa nabyo bya’mba: “Mutomanga, ino kemwikutangapo ne bitomibwa” bishintulula bika? Kino kekishintululangapo amba kukolwa ko kweselwa na Leza; mwanda aye upelejanga bunkolwankolwa. (1 Samwele 25:36; Nkindi 23:29-35) Ino, bino binenwa bilombola kupela kwāpelele Leza kwesela Bayuda madyese. O mwanda ne vinyu mine yobādi bakokeja kwenga yādi ya kwikala mityetye’tu, keibwanyapo nansha kukolwa muntu nansha kutondwa’yo. Bwalamuni bwa Bisonekwa Bitokele bwalamwine Hakai 1:6 amba: “Mutoma pampikwa kusangala.”

14, 15. I bika byotubefunde mu mukanda wa Hakai 1:6?

¹⁴ Ñeni yotusaka kuboila ku bino byonso keidipo  pa mwanda wa bīkalo ne mudyangwilo wabyo, mhm. Kitatyi kilampe kumeso kwa kuselwa bu misungi, mupolofeto Amose wātopekele bampeta bamobamo ba mu Isalela pa mwanda wa abo “mobo a meno a nzovu” ne abo “matanda a meno a nzovu.” (Amose 3:15; 6:4) Mobo maneñene ne bidyangulwa kebyādipo bya kwija. Byonso’bi byāibilwe na balwana bebashindile. Ino kupwa kwa myaka 70 ya bu misungi, bantu ba Leza bavule bābudilwe kuboila ñeni ku bino byonso. Le batwe netu? I kiyampe umo ne umo eipangule’mba: ‘Na bubine ne bubine ponka njibo yami ne kudyangulwa kwayo ne bitūdile pa ludingo’ka? Le masomo a peulu ne kukanda kitenta, bidya kitatyi mu myaka mivule ne kumbudija mikenga ya mvubu mu būmi bwa ku mushipiditu nabyo?’—Luka 12:20, 21; 1 Temote 6:17-19.

¹⁵ Byotutanga mu Hakai 1:6 bifwaninwe kwitujokeja milangwe tumone motusakilwa madyese a Yehova. Bayuda ba pa kala babudilwe’o, ye ko kususuka bāsusuka. Twikale nansha tubulwe bintu bivule bya ku ngitu, umone ketubulwe madyese a Yehova, bine nankyo tukasusuka ku mushipiditu. (Mateo 25:34-40; 2 Kodinda 9:8-12) Penepo tukokeja kutambula madyese muswelo’ka?

Yehova Ukwashanga Kupityila ku Mushipiditu Wandi

16-18. Zekadia 4:6 wādi na buluji’ka dibajinji?

¹⁶ Zekadia mupolofeto wāingile pamo na Hakai wāpelwe bukomo bwa kulombola patōka kine kyātonwene Yehova esele bamobamo boba bādi bepāne. Kadi kino kilombwedidila ne muswelo waketwesela ne batwe netu. Tutanga’mba: “Ke pa bukomopo, nansha pa bukomokomo, poso’nka pa Mushipiditu wami; i Yehova wa bibumbo unena.” (Zekadia 4:6) Padi kodi mwivwane uno vese utangwa divule, ino le wādi ushintulula bika ku Bayuda ba mu mafuku a ba Hakai ne Zekadia, ne udi na mvubu’ka kodi?

¹⁷ Vuluka’mba bino binenwa bya ku mushipiditu bya ba Hakai ne Zekadia byākunkile bantu mu kine kitatyi’kya. Byānene bano bapolofeto babidi byākankamikile Bayuda ba lwitabijo. Hakai wāshilwile mwingilo wa bupolofeto mu kweji wa busamba wa 520 K.K.K. Zekadia aye wāshilula’o mu kweji wa mwanda mu onka mwaka’o. (Zekadia 1:1) Monka mokokeja kwikitangila mu Hakai 2:18, mwingilo wa kwala kyalwilo wāshilwile dikwabo na bukankamane mu kweji wa kitema. Nanshi Bayuda bākunkilwe mutyima ku mwingilo bākōkela ne kukulupila amba Yehova usa kwibakwasha. Nanshi binenwa bidi mu Zekadia 4:6 bilombolanga bukwashi bwa Leza.

¹⁸ Pājokēle Bayuda mu yabo ntanda mu 537 K.K.K., kebādipo na bibumbo bya bulwi. Ino Yehova ye wēbalamine ne kwibendeja mu lwendo lwabo tamba mu Babiloni. Kadi mushipiditu o wādi uludika myanda pobāshilwile mwingilo wa tempelo kinondanonda na kufika. O mwanda pa kushilula mwingilo na kyanga, Yehova wēbakulupija amba usa kwibakwasha na mushipiditu sandu wandi.

19. Mushipiditu wa Leza wālwile na lupusa’ka lukomo?

¹⁹ Zekadia nandi pa kumona bimonwa mwanda bya ku bukomo bwa mushipiditu, wākulupile’tu amba Yehova ukekala na bantu bandi, nabo bākavuija na kikōkeji mwingilo wa tempelo kufika ne pa mfulo. Kimonwa kya buná kisonekelwe mu shapita 3 kilombola amba Satana wādi ulwa na lupaka amba Bayuda bakomenwe kuvuya lūbako lwa tempelo. (Zekadia 3:1) Na bubine, Satana kādipo wa kusangala pa kumona Kitobo Mukatampe Yoshua wingidila bantu mingilo mu tempelo impya. Nansha Satana byaādi upakama na kukankaja Bayuda baleke lūbako lwa tempelo, mushipiditu wa Yehova wādi nao wingila bininge mu kufundula bijika ne mu kukomeja Bayuda bendelele kumeso’nka ne bipwa tempelo.

20. Mushipiditu wa Leza wākweshe namani Bayuda bavuije kiswa-mutyima kya Leza?

²⁰ Kijika kyāmwekele bu kikomo kunekenya kyātambile ku bantyikala ba mu umbikalo bālongele bukomo bwa kwimika mwingilo. Ino Yehova wālaile amba luno lumweka bu “lūlu”  lukafundulwa’ko ne kwikala pamo bwa “dilungu.” (Zekadia 4:7) Ne ye mokyāikadile! Mulopwe Dadiusa I wālongele bukimbi, wāsokola bilembwa bibajinji bya Shilusa byāpele Bayuda lupusa lwa kubakulula tempelo. Penepo Dadiusa wāfundula kukankajibwa ne kuleta wāleta lupusa lwa kupa Bayuda lupeto lwa mu kibīko kya bulopwe amba lukebakwashe mu mwingilo. Bine, myanda yaālamukile mu muswelo utendelwa mpata! Lelo mushipiditu wa Leza wāingile mu ino myanda? Bine ne bine ponka. Tempelo yāvuilwe mu 515 K.K.K., mu mwaka wa busamba wa kubikala kwa Dadiusa I.—Ezela 6:1, 15.

21. (a) eza ‘wātenkenye namani mizo yonso’ mu kitatyi kya kala, ne “bintu bisaka mityima” byāfula ku kulonga bika? (b) Le dyalelo nadyo uno mwanda ufikidilanga muswelo’ka?

²¹ Mu Hakai 2:5, mupolofeto wāvuluja Bayuda kipwano kyobāpwene na Yehova ku lūlu lwa Shinai mu 1513 K.K.K. Mu kine kitatyi’kya “lūlu lonso lwajina byamwiko’tu.” (Divilu 19:18) Mu myaka ya ba Hakai ne Zekadia namo, Yehova wādi wa kutenkanya bintu dikwabo, monka mokilombwedilwe mu muneneno wa kyelekejo udi mu vese wa 6 ne wa 7. Myanda ya buludiki bwa Umbikalo wa Peleshia, yādi ya kuvutakana, ino mwingilo wa tempelo ao wādi wa kwendelela kufika ne pa mfulo. Boba ke Bayudapo, batelwa bu “bintu bisaka mityima bya mizo yonso,” bādi nabo bakufula ku kutumbija Yehova pamo na Bayuda mu kino kifuko kya kutōtela’mo. Mu kino kyetu kitatyi, Leza i ‘mutenkanye mizo’ kupityila ku busapudi busapula Bene Kidishitu ne “bintu bisaka mityima bya mizo yonso” biyanga kutōta Leza pamo na bashele’ko bashingwe māni. I bine, bashingwe māni ne mikōko mikwabo bonso mwa kimo bayujanga ntumbo mu njibo ya Yehova. Batōtyi ba bine batengele na lwitabijo kitatyi ‘kikatenkenya Yehova madiulu ne ntanda’ muswelo mukwabo. Napo i mwanda wa kufulamika ne konakanya bukomo bwa malopwe a mizo.—Hakai 2:22.

22. Mizo itenkanibwanga namani dyalelo, ne i bika bilupukile’ko, ne kadi i kika kyotutengele kumeso’ku?

²² Kino kituvuluja kavutakanya kadi ka kwikala’ko mu bintu palapala byelekejibwe na ‘madiulu, ne panshi, ne kalunga ka mema, ne ntanda myumu.’ Kimfwa kimo bidi i kwelwa kwāelelwe Satana Dyabola ne bademona bandi kufulakufula kwa ntanda. (Kusokwelwa 12:7-12) Kadi, busapudi butangidilwe na bashingwe māni ba Leza i butenkanye ngikadilo yonso ya bintu ya pano panshi. (Kusokwelwa 11:18) Nansha nankyo, “kibumbo kikatampe” kya bintu bisaka mityima bya mizo yonso i kīlunge na Isalela wa ku mushipiditu mu kwingidila Yehova. (Kusokwelwa 7:9, 10) Kibumbo kikatampe kingilanga pamo na Bene Kidishitu bashingwe māni mwingilo wa kusapula myanda miyampe amba panopano ponka Leza usa kutenkanya mizo ku Amakedona. Ne kino kinkumenkume kyo kikalengeja mutōtelo wa bine ufikile pa bubwaninine pano pa ntanda ponso.

Lelo Ukivulukile?

• Ba Hakai ne Zekadia bāingile mingilo yabo kitatyi’ka kadi mu ngikadila’ka?

• Ukokeja kwingidija namani musapu usonekele ba Hakai ne Zekadia?

• Mwanda waka umona’mba Zekadia 4:6 i vese ukankamika?

[Bipangujo bya Kifundwa]

[Kifwatulo pa paje 8]

Bilembwa bya ba Hakai ne Zekadia bitutonona tukulupile mu bukwashi bwa Leza

[Kifwatulo pa paje 10]

“Lelo i kitatyi kya banwe bene kwikala mu mobo enu mashinwine, po ikidi njibo ino masala’ni, a?”

[Kifwatulo pa paje 12]

Bantu ba Yehova bakimbanga “bisaka mityima bya mizo”