Bābutwidilwe mu Muzo Mutongwe na Leza

“Yehova Leza obe wakutonga amba mwikale bantu bandi.”—KUPITULUKA 7:6.

1, 2. I bilongwa’ka bikatampe byālongēle Yehova bantu bandi, ne i kipwano’ka kyāpwene Bene Isalela na Leza?

 MU 1513 K.K.K., Yehova wāpwene na bengidi bandi ba pano panshi kipwano kipya. Mu mwine mwaka’o, wāfwijije bumvu umbikalo wādi utādile ntanda, penepo wānyongolola Bene Isalela mu bupika. Pa kwibanyongolola namino, wāikala Mukūdi kadi Mfumwabo. Ino kumeso kwa kulonga namino, Leza wānene Mosesa amba: “Ino kadi po pakwibanena bāna ba Isalela amba: Amiwa ne Yehova; kadi nkemutentula munshi mwa biselwa bya bene Edipito kukemunyongolola banwe ku bupika bwabo, kadi nkemukula banwe ku kuboko koloke ne madingi makatakata. Ebiya kadi nkemutambula ko ndi ke mwi bantu bami; nami nkemwikadilanga bu-Leza.”—Divilu 6:6, 7; 15:1-7, 11.

² Kinondanonda’tu na Divilu dyabo mu Edipito, Bene Isalela bāsambile kipwano na Yehova Leza wabo. Yehova kāsambilepo kipwano na muntu umo umo, na bisaka, nansha na misuku, ino tamba penepa wāikele na bantu balongololwe, ke muzo umo pano pa ntanda kadi. (Divilu 19:5, 6; 24:7) Ponka’po wājidika bantu bandi bijila bya kwibaludika umbūmi, nakampata mu butōtyi bwabo. Mosesa wēbalombwele amba: “Le i muzo ka mukatampe, udi kwepi le, udi na Leza pabwipi’tu nabo, pamo na Yehova Leza wetu ponso ponso po tumwitanga? Kadi muzo mukatampe udi kwepi le, udi ne bitungo ne misoñanya bwa mukanda-wabijila bino byonso byoloke namino’bi, byo nemubikila dyalelo dino’di?”—Kupituluka 4:7, 8.

Babutwilwe mu Muzo wa Batumoni

3, 4. I buluji’ka bukatampe bwāikadile’ko Isalela bu muzo?

³ Tutwa twa myaka pa kupita’po, Yehova wāvulwije Bene Isalela kupityila kudi mupolofeto wandi Isaya, buluji bukatampe bwine bobekadile bu muzo. Amba: “E mwanenena Yehova wakupangile, a Yakoba, ne wakubumbile, a Isalela nenki amba: Kokakwatwapo moyo, mwanda nakukūla; na kwite pa dijina dyobe, abe wi wami. Mwanda ami ne Yehova Leza obe, Mwine Ujila wa Isalela, mupandiji obe. . . . Leta bāna bami bana-balume kulampe, ne bāna bami bana-bakaji kumfulo kwa ntanda’ya; enselele wainikilwe pa dijina dyami, ne o napangile pantumbo yami; namubumba, eyo, namulonga. E mwanenena Yehova namino amba: Banwe mwi bami batumoni, ne mwingidi wami o natonga, . . . bantu’ba bo nabumbile ba ami mwine, amba balombole lutendelo lwami.”—Isaya 43:1, 3, 6, 7, 10, 21.

 ⁴ Bene Isalela byobādi bantu betwa pa dijina dya Yehova, bādi nanshi bafwaninwe kumwingidila bu batumoni ba bubikadi bwandi ku meso a mizo. Bādi bantu ‘bāpangilwe pa ntumbo ya Yehova.’ Bādi banenwe ‘kulombola lutendelo lwa Yehova,’ ko kunena’mba kusekununa bilongwa byandi bityikukwa bya bunyongolodi, ne kutumbija dijina dyandi dikola. Mu kīpi, abo bādi ba kwikala muzo wa batumoni ba Yehova.

5. Lelo Isalela wādi muzo mwipāne mu myanda’ka?

⁵ Mu myaka ya katwa ka 11 K.K.K., Mulopwe Solomone wālombwele amba Yehova wālongele Isalela ke muzo mupanduke mu mizo mikwabo. O mwanda wālombele Yehova amba: “Mwanda abe webapandwile umbukata mwa bantu bonsololo ba panopantanda, kwikala ke bupyani bobe kadi.” (1 Balopwe 8:53) Mwine Isalela ense wādi upwene na Yehova kipwano kya pa bula. Mosesa wēbalombwele myaka kunyuma’mba: “Banwe’bo mwi bāna ba Yehova Leza wenu, . . . Mwanda abewa wi muntu ujila kudi Yehova Leza obe.” (Kupituluka 14:1, 2) Nanshi Bene Isalela bankasampe kebādipo ne kyobapānina būmi bwabo kudi Yehova kine. Mwanda bādi kala babadilwa mu bantu bepāne ba Yehova tamba kubutulwa kwabo. (Mitōto 79:13; 95:7) Lukongo ne lukongo lupya lwādi lufundijibwa bijila bya Yehova kadi lwādi lunenwe kulama’byo mwanda wa kulēmeka kipwano kyādi kipwene Isalela na Yehova.—Kupituluka 11:18, 19.

Bādi na Bwanapabo bwa Kutonga

6. Le Mwine Isalela umo ne umo wādi na butongi’ka bwa kutonga?

⁶ Nansha Bene Isalela byobādi babutwilwa mu muzo mwipāne, ino umo ne umo wādi aye mwine utyiba mbila ya kwingidila Leza. Mosesa wēbasapwidile kumeso kwa kutwela mu Ntanda ya Mulao amba: “Naite diulu ne ntanda bu-kamoni padi banwe dyalelo dino’di, na’mba: Nakubikila ku meso obe bumi ne lufu, dyese ne mafingo, ino tonga bidi bumi amba wikale mumi, abewa ne lukunwa lobe lwine; mu kusanswa Yehova Leza obe, mu kukōkela diwi dyandi, ne mu kumūminina; mwanda ayewa bo bobe bumi, ne bula bwa obe mafuku, amba wikale mu ntanda’ya yātyipile Yehova kudi bakulutuba bobe, kudi Abalahama, kudi Isake, ne kudi Yakoba, kwibapa’yo.” (Kupituluka 30:19, 20) Nanshi Mwine Isalela umo ne umo wādi unenwe kutonga kuswa Yehova, kukōkela diwi dyandi, ne kumūminina. Eyo, Bene Isalela bādi shabo na bwanapabo bwa kwitongela, ino bādi ba kwangula bipa mungya butongi bwabo.—Kupituluka 30:16-18.

7. Le byāikele namani pāpwile kufwa lukongo lonso lwa mu myaka ya Yoshua?

⁷ Myaka ya Batyibi ituyukija kimfwa kiyampe kya bipa bilupukanga ku kukōkela ne ku kubulwa kukōkela. Kumeso’tu kwa mine myaka’i kushilula, Bene Isalela bālondele kimfwa kiyampe kya Yoshua ne kweselwa bāeselwa. “Bantu’ba baingidila Yehova mafuku onso a Yoshua, ne mafuku onso a bakulumpe batabukile būmi bwa Yoshua, bamwene mwingilo mukatakata onso wa Yehova, wālongele kudi Isalela.” Ino kitatyi kityetye kupwa kwa Yoshua kufwa, “pataluka lukongo lukwabo lwa kwibalonda, lo kelwayukilepo Yehova, nansha mwingilo mwine wālongele kudi Isalela, mhm. Ebiya kadi bāna ba Isalela balonga kyokya kibi ku mpala ya Yehova.” (Batyibi 2:7, 10, 11) Mobimwekela, lukongo lupya, lwampikwa kujingulula bintu senene kelwākwetepo na bulēme bupyani bwabo bwa kubadilwa mu bantu bepāne, bene bālongēlwe pa kala bilongwa bya kwanwa na Yehova Leza wabo.—Mitōto 78:3-7, 10, 11.

Bāikele na Būmi Mungya Kwipāna Kwabo

8, 9. (a) I mpangiko’ka yādi ikwasha Bene Isalela bamwekeje kwipāna kobepēne kudi Yehova? (b) Lelo boba bādi bela byakwela bya kusaka abo bene bādi bamwena’mo bika?

⁸ Yehova wāpele bantu bandi mukenga wa kwikala na būmi bukwatañene na kwipāna kwa muzo wabo. Kimfwa, Bijila byandi byādi na mwingilo wa kulambula bitapwa, nansha byakwela, bimo bya kuningilwa, bikwabo nabyo  bya muntu mwine kusaka. (Bahebelu 8:3) Mu bino bitapwa mwādi byakwela bisōkwe pa mudilo, byakwela bya miseke, ne byakwela bya kipwanyo bya muntu mwine kusaka—byabuntu bipebwa Yehova mwanda wa kumulomba ebatōkelwe mutyima ne mwanda wa kumufwija’ko.—Levi 7:11-13.

⁹ Bino bitapwa bipānwa na mutyima tō byādi bisangaja Yehova. O mwanda kyakwela kisōkwe pa mudilo ne kya miseke kyādi kitelwa’mba i “kya luvumba lwa mwenye kudi Yehova.” (Levi 1:9; 2:2) Mu byakwela bya kipwanyo nansha bya kufwija, mashi ne māni a banyema byādi bilambulwa Yehova, ino bidyoma bya mwita abyo byadya babitobo ne yewa ulambula’wa. Nanshi bino byādi bidibwa bya kyelekejo bilombola kipwano kya ndoe kyobapwene na Yehova. Bijila byādi binena’mba: “Po mwela kitapwa kya byakwela bya kufwija kudi Yehova, ponkapo mwela’byo amba mutambulwepo.” (Levi 19:5) Eyo, Bene Isalela bonso bādi bepāne kudi Yehova tamba kubutulwa ña, ino boba bādi balombola buluji bwa kwipāna kwabo na kuleta bya mulambu bādi ‘batambulwa’ nansha kutōkelwa mutyima ne kadi bādi beselwa madyese a ntanda ne miseke.—Malaki 3:10.

10. Le Yehova wālombwele namani kufītwa kwandi kwa mutyima mu mafuku a Isaya ne a Malaki?

¹⁰ Ino divule, muzo mwipāne wa Isalela kewādipo ukōkela Yehova. Yehova wēbalombwele kupityila kudi mupolofeto wandi Isaya amba: “Kwandetelepo bimunanwa bityetye bya byakwelwa bisōkwe byobe, nansha kundēmeka na bitapwa byobe. Nkyakwingijepo ne byakwela.” (Isaya 43:23) Inoko, byakwela byādi byelwa pampikwa kusaka ne kwakubulwa buswe kebyādipo na mvubu ku meso a Yehova. Kimfwa, myaka tutwa tusatu kupwa kwa Isaya, mu mafuku a mupolofeto Malaki, Bene Isalela bādi balambula ne banyema bampikwa kufwaninwa. O mwanda Malaki wānene amba: “Nkitokēlwemopo mudi banwe; i Yehova wa bibumbo unena; nansha kuketabijapo kyakwela kya ku dikasa dyenu. . . . Mwaleta kyokya kisasamunwe, ne kisunkuta, ne kibela; i enka nenki mo muletela kyakwela; lelo ntambule kyakyo ku kuboko kwenu’ni, a? i Yehova unena.”—Malaki 1:10, 13.

 Muzo Mwipāne Ubapelwe

11. I mukenga’ka wāpelwe Isalela?

¹¹ Kitatyi kyāikele Bene Isalela bu muzo mwipāne kudi Yehova, wēbalaile amba: “Shi mukōkele dyami diwi binebine ne kulama kipwano kyami, nankyo mukangikadila kileme kyami amiwa mwine mubukata mwa bantu bonsololo; mwanda panopantanda ponso i pami. Kadi banwe mukangikadilanga bulopwe bwa bapidishitu, muzo wa bu-ujila.” (Divilu 19:5, 6) Meshiasa wālailwe wādi wa kumwekela umbukata mwabo ne kwibapa mukenga umbajinji wa kwikala baludiki ba Bulopwe bwa Leza. (Ngalwilo 22:17, 18; 49:10; 2 Samwele 7:12, 16; Luka 1:31-33; Loma 9:4, 5) Ino bantu bavule ba mu muzo wa Isalela kebālongēlepo mungya kwipāna kwabo. (Mateo 22:14) Bāpelele Meshiasa ne mwenda mafuku bāmwipaya.—Bilongwa 7:51-53.

12. I binenwa’ka byānene Yesu bilombola’mba muzo wa Isalela onso kikonge wāpelelwe na Yehova?

¹² Yesu wālombwele bendeji ba bipwilo bya Bwine Yuda mafuku matyetye kumeso kwa lufu lwandi amba: “Lelo kemwatangile mu bilembwa’mba: Dibwe dya kupelwa ku bashimika dyo dīne dyalamuka ke mutwe wa difinko. I Yehova walonga kino namino kadi i kyakutendelwa mu meso etu. Po pa mwanda o nemunena’mba: Bulopwe bwa Leza bukemunyongolwa bukapebwa ku muzo [wa] bantu bakupana bipa byabo.” (Mateo 21:42, 43) Kupwa Yesu wēbalombola mwapelela Yehova nandi muzo onso kikonge, amba: “Yō! Yō! Yō! abe Yelusalema! abe Yelusalema! abe wakubija bapolofeto, na kwipaya ne kwasa mabwe bo bakutuminanga kōdi; yō! yō! dingi dine dyo nadi nsaka na’mba nkubungakenye pamo bāna bobe, bwa nzolo wa bāna wibabungakenya mu mapapa, nanshi bānwe byobya kemuswele’byo. Monaipo bidi, njibo yenu byo yemushīlwa masala.”—Mateo 23:37, 38.

Muzo Mupya Mwipāne

13. Le i binenwa’ka bya bupolofeto byānene Yehova mu mafuku a Yelemia?

¹³ Mu kitatyi kya mupolofeto Yelemia, Yehova wāilaile kintu kipya kitala bantu bandi. Tutanga’mba: “Talapo bidi, mafuku āyako’a nkasamba kipwano kipya na njibo ya Isalela, ne na njibo ya Yuda; i Yehova unena; kemwendele kipwano’kya kyo nasambile ne bashabo mu dyodya difuku’dya dyo nebayatyile pa kuboko kwibalupuja mu ntanda ya Edipito, kipwano kyami kyo batyumwine, nansha nadi bu-mulume ko badi, i Yehova unena. Ino nanshi kine kino’ki kyo kipwano kyo nkasamba ne njibo ya Isalela, oa mafuku pa kupwa; i Yehova unena; amba: nkatūla mukanda wa bijila wami munda mwabo; kabidi nkalemba’o umutyima wabo; penepo nkekalanga Leza wabo, nabo bakekalanga bami bantu.”—Yelemia 31:31-33.

14. I kitatyi’ka ne i buluji’ka bwāikadile’ko muzo mupya mwipāne kudi Yehova? Wiutele ne kwiutela.

¹⁴ Kyalwilo kya kino kipwano kipya kyāshimikilwe pāfwile Yesu ne mwenda mafuku paākayukije Shandi mvubu ya mashi andi aāmwangile, mu mwaka wa 33 K.K. (Luka 22:20; Bahebelu 9:15, 24-26) O mwanda, kitatyi kyāpungulwilwe mushipiditu sandu mu Pentekosa wa 33 K.K. ne muzo mupya nao wābutulwa, kyo kyāshilwile kwingila kipwano kipya. (Ngalatea 6:16; Loma 2:28, 29; 9:6; 11:25, 26) Mutumibwa Petelo wālembēle Bene Kidishitu bashingwe māni amba: “Bānwe’bo mwi lukongo lutongibwe, bupidishitu bwa bulopwe,  muzo wa bu-ujila, bantu bakumunwa na Leza enka, amba musapule byobya byabuya byandi bitabukilemo kunengela aye wemwityile mu fukutu ku mwinya wandi wakutendelwa; bānwe badi pa kala bampikwa bu-bantu, ino pano ke mwi bantu ba Leza.” (1 Petelo 2:9, 10) Kipwano kya pa bula kyādi kipwene Yehova na Isalela wa ku mashi kyātyibikile. Mu 33 K.K., Yehova kādipo kadi ukitabije Isalela wa pa ntanda, ino wāitabije Isalela wa ku mushipiditu, kipwilo kya Bwine Kidishitu, ‘muzo upa bipa’ bya Bulopwe bwa Meshiasa.—Mateo 21:43.

Kwipāna kwa Umo ne Umo

15. Mu difuku dya Pentekosa wa 33 K.K., i lubatyijo’ka lwādi lunena Petelo bemvwaniki bandi amba babatyijibwe’lo?

¹⁵ Kupwa kwa Pentekosa wa 33 K.K., muntu ne muntu, ekale Muyuda nansha Mujentaila, wādi unenwe kwipāna aye mwine kudi Leza ne kubatyijibwa “mu dijina dya Tata, ne dya Mwana, ne dya Mushipiditu Sandu.” * (Mateo 28:19) Mu Pentekosa, mutumibwa Petelo wānene Bayuda ba nteja ne boba baketūtyile’mo amba: “Alamukai pa mutyima mubatyijibwe bonso mu dijina dya Yesu Kidishitu, nankyo ko kulekelwa kwa myanda, ebiya mukatambula kyabuntu kya Mushipiditu Sandu.” (Bilongwa 2:38) Bano Bayuda ne baketūtyile’mo bādi bafwaninwe kulombola na lubatyijo lwabo amba ke’nkapo kwipāna kete kobepāna kudi Yehova ino abaitabija ne kwitabija amba Yesu dyo dishinda dingidija Yehova pa kwibalekela bubi bwabo. Bādi bafwaninwe kwitabija Yesu bu Kitobo Mukatampe wa Yehova ne bu Mwendeji wabo, Mutwe wa kipwilo kya Bwine Kidishitu.—Kolose 1:13, 14, 18.

16. Mu mafuku a Polo, lelo bantu bafwaninwe—Bayuda ne Bajentaila—bātwelele namani mu Isalela wa ku mushipiditu?

¹⁶ Myaka pa kupita’po, mutumibwa Polo wānene amba: “Nabadikila kusapwila bene Damakasa, ne ba mu Yelusalema, ne ba monso monso mu ntanda ya Yudea, ne ku baJentaila bēne kumo, na’mba: Alamukai ku mityima muvundamukile kudi Leza, mumwingidilei mīngilo ya kufwaninwa kwalamuka pa mutyima.” (Bilongwa 26:20) Polo pa kupwa kunekenya bantu—Bayuda ne Bajentaila bene kumo—amba Yesu ye Kidishitu, Meshiasa, wēbakweshe bekale kwipāna ne kubatyijibwa. (Bilongwa 16:14, 15, 31-33; 17:3, 4; 18:8) Bano basapudi bapya bāvundamukīle kudi Leza, penepo nabo bātwela mu Isalela wa ku mushipiditu.

17. I mwingilo’ka wa kutūla biyukeno keusa kufula, ne i mwingilo’ka mukwabo wingilwa bukidibukidi?

¹⁷ Dyalelo, kutūlwa biyukeno kwa mfulo kwa Bene Isalela ba ku mushipiditu bashele’ko kubafwena. Shi kubapu, “bamwikeulu baná” bakwete mvula ya bonakani bwa “malwa makatakata” bakapebwa lupusa lwa kwiilekelela. Ino pano’ko bidi, kukingilwa bukidi mwingilo wa kubungakanya “kibumbo kikatampe” kya bantu bakulupile kwikala nyeke pano pa ntanda. Ino “mikōko mikwabo” i mitonge na mutyima umo kwitabija mu “mashi a Kāna-ka-mukōko,” o mwanda babatyijibwa bu kyelekejo kya kwipāna kwabo kudi Yehova. (Kusokwelwa 7:1-4, 9-15; 22:17; Yoano 10:16; Mateo 28:19, 20) Mu bano mudi ne bankasampe balelelwe na bambutwile Bene Kidishitu. Shi wi nkasampe wa uno muswelo, nabya usa kusangela kutanga kishinte kilonda’ko.

[Kunshi kwa dyani]

Tupitulukei’mo

• Mwanda waka bana ba Bene Isalela kebādipo basakilwa umo ne umo kwipāna kudi Yehova?

• Le Bene Isalela bādi bakulombola namani amba būmi bwabo bukwatañene na kwipāna kwabo?

• Mwanda waka Yehova wāpelele Isalela bu muzo mwipāne, ne wāpingakenwe namani?

• Tamba pa Pentekosa wa 33 K.K., le Bayuda ne Bajentaila bene bādi banenwe kulonga bika pa kutwela mu Isalela wa ku mushipiditu?

[Bipangujo bya Kifundwa]

[Kifwatulo pa paje 23]

Bankasampe Bene Isalela bābutwidilwe mu muzo mutongwe na Leza

[Bifwatulo pa paje 25]

Mwine Isalela umo ne umo wādi unenwe kutyiba aye mwine mbila ya kwingidila Leza

Byakwela bya na mutyima tō byādi bipa Bene Isalela mukenga wa kulombola’mba baswele Yehova

[Kifwatulo pa paje 27]

Kupwa kwa Pentekosa wa 33 K.K., balondi ba Kidishitu bādi bafwaninwe umo ne umo kwipāna kudi Leza ne kulombola’ko na kubatyijibwa