Enda ku bidi'mo

Enda ku kifunka

Kukimbakimba Kitōkeji

Kukimbakimba Kitōkeji

Kukimbakimba Kitōkeji

LAURA FERMI, mukaja Enrico Fermi mwifundi wa fizike mutumbe, wānenene amba: “Kubulwa kuyuka kekwaikele kashā kuyampe kupita buyuki.” Bamo bakokeja kupela uno mulangwe na kupatanya’mba bintu byokuyukile kebibwanyapo kukusansa. Ino ku bavule, mulangwe wa Fermi i wa bine, ke’nkapo mu bukimbi bwa myanda ya sianse, ino i ne mu myanda mikwabo ya umbūmi mine. Kubulwa kuyuka bubinebine i kulengeje bavule bekale bapupukuta mu fukutu mu myanda ya bwifundi, ya mu mwikadilo, ne ya ku mushipiditu mu bula bwa tutwa twa myaka.—Efisesa 4:18.

O mwanda bantu ba milangwe bakimbanga kitōkeji. Bakimbanga kuyuka kine kyotwikadile’ko i kika ne kwine kotwenda i kwepi. Kukimbakimba kwabo i kwibafikije ku kulonda tushinda tuvulevule. Tubandaulei’ko bidi tumotumo.

Le Kitanwa mu Kashinda ka Bipwilo?

Kishi kya Bene Buddha kinena’mba Siddhārtha Gautama, mwine wābundile kipwilo kya Bene Buddha, wādi utapwa ku mutyima mpata pa kumona mususukila bantu ne mobafwila. Penepo wānena bafundiji ba kipwilo kya Bene Hindu bamukwashe atane “dishinda dya bubinebine.” Bafundiji bamo bamunena alonge yoga (kwitamuna ngitu koku ulanguluka) ne kwisusula bya mwiko. Ino ku mfulo Gautama wātonga kulonda bisela bya kulanguluka bipitepite amba dyo dishinda dya kusokola kitōkeji kya binebine.

Bakwabo betondanga bintu bijinya ñeni mobakimba kitōkeji. Kimfwa dyalelo, bantu ba mu Kipwilo kya Kishīla kya Bene Amerika banenanga amba kilongolongo kya kwabo—kibwa kidi na bulembe buvutakanya ñeni—kyo “kisokola buyuki bufyame.”

Jean-Jacques Rousseau, filozofe Mwine France wa mu myaka katwa ka mwanda, wādi ukulupile amba muntu yense ulombela na mutyima umo ukokeja kusokwelwa myanda ya ku mushipiditu na Leza. Namani? I na “kwivwana byobya binena Leza ku mutyima obe.” Kupwa, mowitelekela pangala pa bintu kampanda—byobya bikulombola malango ne mutyima obe wa mundamunda—ko “kalombwe kakulupilwa mu ino milangwe ya bantu mityompakane,” mo munenena Rousseau.—Histoire de la philosophie occidentale.

Le Kitanwa mu Bukomo bwa Kulanga?

Bavule mu kitatyi kya Rousseau bāpatenye na bukomo bonso mulangilo wandi mu myanda ya bipwilo. Kimfwa Voltaire, Mwine Franse yenka, wālangile amba bipwilo, pa kyaba kya bimunikile bantu, abyo byo bine bikujije Bulaya bonso mu tutwa na tutwa twa myaka ya kubulwa kuyuka, ya kabutyibutyi, ne ya kubulwa lusa mu kyokya kyaba kitelwa na balembi ba mānga bavule bu Myaka ya Fukutu.

Pa kino, Voltaire wātwelele mu katango ka ba ñeni ka mu Bulaya kayukene bu Kitōkeji. Balondi bako bājokēle ku milangwe ya Bangidiki ba pa kala—ya kunena’mba kulanga kwa bantu ne kukimba kobakimbakimba bya sianse ko kashilushilu ka kitōkeji kya bine. Muntu mukwabo wa katango ka ba ñeni, Bernard de Fontenelle, unena’mba, milangwe ya bantu’tu yonkayonka, ikokeja kwibafikija ku “myaka katwa ya kitōkeji kya endaenda, bikamweka amba tutwa twa myaka tonso tupityile, pa kudingakanya nayo, twadi twa fukutu.”—Encyclopædia Britannica.

Ino i milangwe ibala-inga’tu ipatanyapatanya pa mwanda utala mwa kusokwela kitōkeji. Lelo bine kudi “kalombwe ukulupilwa” otukokeja kunyemena’ko potukimba bubinebine? Tala binena kishinte kilonda’ko pangala pa nsulo ikulupilwa ya kitōkeji.

[Bifwatulo pa paje 3]

Gautama (Buddha), Rousseau, ne Voltaire bāendele mu tushinda twishileshile pa kukimba kitōkeji