Myanda Mikatampe ya mu Mukanda wa Isaya—I
Mwanda wa Yehova I Mūmi
Myanda Mikatampe ya mu Mukanda wa Isaya—I
“LELO o nkatuma i ani; i ani le uketwendela, a?” Isaya mwana wa Amoze waivwana luno lwito lwa Yehova Leza, walondolola’mba: “Ami uno, ntume bidi.” (Isaya 1:1; 6:8) Penepa Leza nandi wamupe mwingilo wa bu mupolofeto. Mingilo ya bupolofeto bwa Isaya i misonekwe mu mukanda wa mu Bible watelelwa.
Mukanda wa Isaya usonekelwe na mupolofeto Isaya mwine, wisambilanga pa myanda yālongekele mu myaka 46, tamba kubwipi na mwaka wa 778 K.K.K. kutūla ne pa kupwa kwa mwaka wa 732 K.K.K. Uno mukanda kewimaninepo pa butyibi nansha byomudi misapu itala Yuda, Isalela, ne mizo yādi ibajokolokele. Inoko wisambila pa ‘lupandilo lwa Yehova Leza.’ (Isaya 25:9) Ne dijina dya Isaya dine dishintulula amba “Lupandilo lwa Yehova.” Mu kino kishinte tusa kwisambila’mo pa myanda mikatampe ya Isaya 1:1–35:10.
“BASHELESHELE BAKAJOKA”
Misapu ya bupolofeto isonekelwe mu mashapita atano mabajinji a mukanda wa Isaya i minenwe kumeso nansha kunyuma kwa Isaya kutongwa bu mupolofeto, inoko Bible kanenepo kintu. (Isaya 6:6-9) Kintu kyotuyukile i kino: Ba Yuda ne Yelusalema i babemvu ku mushipiditu “kushilwila pa kinyantyilo kya kulu, kutūla ne ku mutwe kwine.” (Isaya 1:6) Butōtyi bwa bilezaleza nabo bubavula. Bendeji abaoneka. Bana-bakaji ke ba kibengo. Bantu pano abapele kwingidila Leza mwasakila. O mwanda Isaya watumwe ende akanene misunsa mivule ku boba bapela “kwivwana” nansha kutambula buyuki.
Yuda udi mu kyaka kya kutambwa na bibumbo bītyange bya Bene Isalela ne Bene Shidea. Yehova pa kutūla Isaya ne bandi bana bu “babiyukeno ne ba bingelengele” wakulupija Yuda amba kipwano kya Shidea ne Isalela kekidipo ne kyo kilonga kine. (Isaya 8:18) Ndoe yambulwa mfulo isa kuletwa enka na buludiki bwa “Mwana-mulopwe wa ndoe.” (Isaya 9:6, 7) Kadi Yehova usa kutyibila Ashidia mambo, muzo wasa kwingidija bu “kamama ka bulobo” bwandi. Nansha Yuda byasa kuselwa bu musungi, inoko “basheleshele bakajoka.” (Isaya 10:5, 21, 22) Boloke bwa bine bukaletwa na buludiki bwelekejibwe na “kamusambo [kashipuka] mu kitako kya Yese.”—Isaya 11:1.
Bipangujo bya mu Bisonekwa Bilondolwelwe:
1:8, 9—Le mwana Ziona mwana-mukaji i mushibwe namani “bwa kitanda kya mu budimi bwa mañanza, bwa kakitanda mu budimi bwa myungu”? Ko kunena’mba Yelusalema pa kutambwa na Bene Ashidia kādipo na bukomo nansha butye, wādi pamo bwa kitanda mu budimi bwa mañanza nansha bwa kakitanda mu budimi bwa myungu kapomonwa lubilo lonka. Ino Yehova wakamukwasha’ko, o mwanda kashelepo pamo bwa Sodoma ne Ngomola.
1:18—Kunena’mba: “Iyai twimuke pamo” kudi na buluji’ka? Ke kunenapo amba luno lwito lulombola amba bonso banenwe kwisambila pamo mwa kuyukila kya mfulo kya kulonga’po muntu ne muntu. Ino uno vese ufunkila pa kidye kya kwimuka kwa bantu ku meso a Yehova, Mutyibi moloke, upa Bene Isalela mukenga wa kwalamuka ne kutōkeja lwendo lwabo.
6:8a—Mwanda waka pano panena bu muntu umo amba “o nkatuma” kupwa kadi bu bavule amba “uketwendela”? Yewa unena amba “o nkatuma” i Yehova Leza. Ino muneneno wa amba “uketwendela” ulombola’mba Yehova udi na muntu mukwabo. Uno muntu ke ungipo, i wandi “Mwana wa kasuku.”—Yoano 1:14; 3:16.
6:11—Lelo Isaya wādi usaka kunena bika pa kwipangula’mba: “Mfumwami lelo i ku mwaka ka, a?” Isaya kādipo wipangula bula bwa kitatyi kyādi kimushadile’ko kya kusapwila bantu kebaso kwivwana. Ino wādi usaka kuyuka shi misongo ya ku mushipiditu ya bantu’ba ikafika ne ku mwaka’ka mu kufutulwija dijina dya Leza.
7:3, 4—Mwanda waka Yehova wāpandije Ahaza Mulopwe mubi? Balopwe ba Shidea ne Isalela bākutyile nkuku ya kubikula Mulopwe Ahaza wa Yuda ne kubikika’po muntu wabo, mwanā Tabele—kadipo nansha wa ku lukunwa lwa Davida kwine. Ino nkuku yādi iludikwa na Dyabola yādi ya kukankaja kufikidila kwa kipwano kya Bulopwe kyāsambilwe na Davida. O mwanda Yehova wāpandije Ahaza mwanda wa kulama uno musuku ukabutukila’mo “Mwana-mulopwe wa ndoe” wālailwe.—Isaya 9:6.
7:8—Lelo Efelaimi ‘wātyumwinwe bipindi’ mu myaka 65 muswelo’ka? Kuselwa kwa bantu bu misungi mu bulopwe bwa bisaka dikumi ne kutūlwa kwa beni mu ino ntanda kwāshilwile “mu mafuku a Peka mulopwe wa Isalela” kinondanonda na pānene Isaya buno bupolofeto. (2 Balopwe 15:29) Kadi kwāendelele kufika ne mu mafuku a Esala-Hadone Mulopwe wa Ashidia, mwana kadi mpyana wa Senakediba. (2 Balopwe 17:6; Ezela 4:1, 2; Isaya 37:37, 38) Kuno kutūlwa ne kuselwa kwa bantu mu Samadia na Bene Ashidia kwālele myaka 65 itelelwe mu Isaya 7:8.
11:1, 10—I muswelo’ka wikele Yesu Kidishitu bu “kamusambo mu kitako kya Yese” kadi ne bu “muji wa Yese”? (Loma 15:12) Ku ngitu, Yesu wādi bine “kamusambo mu kitako kya Yese.” Wādi lutundu lwa Yese kupityila kudi Davida mwana Yese. (Mateo 1:1-6; Luka 3:23-32) Inoko, Yesu pa kutambula lupusa lwa bulopwe kipwano kyandi na bankambo bandi kyashinta. Byakadi na lupusa ne bukomo bwa kupa bantu bonso ba kikōkeji būmi bwa nyeke pano pa ntanda, o mwanda pano Yesu waikala ke “Shandya myaka yonso nyeke.” (Isaya 9:6) Ne kadi, pa kino, ke “muji” wa bankambo wandi, kubadila’mo ne Yese mwine.
Ñeni Yotuboila’ko:
1:3. Shi tupele kulonda byobya bisaka Umpangi wetu kotudi nabya tubapitwe’ko na ñombe mulume ne kimbulu kikaji. Kadi kubulwa kufwija’ko pa byonso bitulongela Yehova kukokeja kwitutwala ku kubulwa kwivwanija ne ku kumwela.
1:11-13. Bisela bya buzazangi bya bipwilo ne milombelo ya kajilwilo bipungijanga Yehova. Bilongwa byetu ne milombelo yetu bifwaninwe kutamba ku mutyima moloke.
1:25-27; 2:2; 4:2, 3. Bupika ne masala a Yuda byādi bya kufula na kujoka kwa basheleshele’ko ba kwisāsa mu Yelusalema ne kwalujibwa kwa mutōtelo wa bine. Yehova ufwilanga banonga-bibi ba kwisāsa lusa.
2:2-4. Kupyasakena mu mwingilo wa kusapula Bulopwe ne kulonga bana ba bwanga kukwashanga bantu ba mizo mivule bayuke mashinda a ndoe ne kwikala mu ndoe na bakwabo.
4:4. Yehova ukafundula, nansha kukenda biko ne mashi amwangwa na bantu.
5:11-13. Kuleka kwikaka ne kuleka kwibeja mu bya kwipwija mukose i kupela kulonga bintu mwendele ñeni.—Loma 13:13.
5:21-23. Bakulumpe, nansha batadi Bene Kidishitu bafwaninwe kuleka kwikala “ne ñeni ya mu meso a abo bene.” Kadi bafwaninwe ‘kutoma vinyu’ pa ntomeno ne kuleka maviyo.
11:3a. Kimfwa kya Yesu ne bufundiji bwandi bilombola amba kwakamwa Yehova kuletanga nsangaji.
“YEHOVA UKASOKOLA LUSA PADI YAKOBA”
Shapita 13 kutūla ku wa 23 i misapu ya butyibi butyibilwa mizo. Inoko “Yehova ukasokola lusa padi Yakoba” na kujokeja bisaka byonso bya Isalela kwabo. (Isaya 14:1) Musapu wa kusalwa kwa Yuda udi mu shapita wa 24 kutūla ku wa 27 udi kadi ne na mulao wa kujokejibwa. Yehova ukapungulula bukalabale bwandi pa “bankolwankolwa ba Efelaimi [Isalela]” pangala pa kipwano kyabo na Shidea, ne pa “mupidishitu ne mupolofeto” mwanda bakakimbile kipwano na Ashidia. (Isaya 28:1, 7) Malwa i matelelwe “Adiele [Yelusalema]” mwanda ‘utūkila mu Edipito’ kukakimba bulami. (Isaya 29:1; 30:1, 2) Eyo, lupandilo ludi ku boba badi na lwitabijo mudi Yehova.
Yehova ukalama “lūlu lwa Ziona” pamo’nka bwa mubuluminanga “mwenze wa ntambo pa kikwatwa kyandi.” (Isaya 31:4) Kadi i mulete ne uno mulao amba: “Talapo bidi, mulopwe ukabikalanga mu boloke.” (Isaya 32:1) Nansha Ashidia byadi bu kyaka ku Yuda, udidija byamwiko’tu “mikendi ya ndoe,” Yehova ulaya amba bantu bandi bakondapwa, “bakalekelwa bukondame bwabo.” (Isaya 33:7, 22-24) “Yehova udi ne bukalabale pa mizo yonsololo, ne bulobo byamwiko pa bibumbo byayo byonso.” (Isaya 34:2) Yuda kakashalapo masala. “Muntanda mutuputupu ne panshi pōmu bikasangala, ne ntanda yampikwa bumeni ikasepelela ne kutōya buluba pamo bwa diluba diyampe.”—Isaya 35:1.
Bipangujo bya mu Bisonekwa Bilondolwelwe:
13:17—Bene Mede kebādipo ba kubanga ndalama ne kutōkelwa nsahabu mu buluji’ka? Bene Mede ne Bene Peleshia bādi bamona ntumbo itamba ku kushinda kwabo bu ya mvubu kutabuka ne bikwatwa byobakwata ku divita bine. Kino i kimweke mu byālongele Shilusa wāpele misungi yājokele bipungwa bya nsahabu ne ndalama byāselele Nebukaneza mu tempelo ya Yehova.
14:1, 2—I muswelo’ka bantu ba Yehova obādi ba kuyata “bu-misungi, boba bādi bebakwete bu misungi” ne kwikala “bakususula babo bādi bebasusula”? Kino kyāfikidile kitatyi kyāikele bantu bamo, kimfwa Danyele, mu kitenta kya mingilo mu Babiloni mu bwendeji bwa Bene Mede ne Bene Peleshia; Eseta nandi wāikala ke mukaji muntwabene wa Mulopwe wa Peleshia; Modekai nandi, wātongwa ke mpingakani umbajinji mu Umbikalo wa Peleshia.
20:2-5—Lelo Isaya wānangile bine mutaka nsensele myaka isatu? Isaya wāvudile padi mutwelo wandi wa pangala kete ne kunanga uvwele kityimbatyi, mwanda kishima kya Kihebelu kyalamwinwe bu “mutaka” kifunkila ne pa kuvwala kipindi nansha bya busekwesekwe.—2 Samwele 6:14, 20.
21:1—Le i ntanda’ka itelelwe bu “kalunga-kamema patuputupu”? Nansha Babiloni byaādi kulampe na dijiba, inoko ye aye utelelwe uno muswelo. Mwanda mema a Munonga wa Ufalete ne wa Tigele ādi alobeja ntanda’ya mwaka ne mwaka, ne kupunga ‘dijiba’ dya ntoto.
24:13-16—Bayuda baikele namani “umbukata mwa bantu’ba, pamo’nka bwa kukūkula kwa mutyi wa mpafu, ne bwa kukōkolola kwa mañanza pa kupwa mwangulo wa mañanza”? Pamo bwa bipa bishele ku mutyi wa mañanza kunyuma kwa mwangulo, enka bantu batyetye kete bo bāpandile ku bonakani bwa Yelusalema ne Yuda. Kadi konso kwāselelwe boba bāpandile, shi “ntanda ya kutunduka [kwa Babiloni]” shi ku “bisanga bya kalunga-kamema [ka Meditelanea],” bādi ba kutumbija Yehova.
24:21—“Kibumbo kya bakatampe ba kūlu” ne “balopwe ba panopanshi” i bāni? “Kibumbo kya bakatampe ba kūlu” kifunkila pa kibumbo kya mishipiditu imbi. “Balopwe ba panopanshi” nabo i baludiki ba pano pa ntanda, bendejibwa na lupusa lwa bademona.—1 Yoano 5:19.
25:7—Lelo “kiumbo kyapūtwa padi bantu bonso, ne kyakupūta kya kyalwa pa mizo yonso” i kintu’ka? Kuno kudingakanya kutala pa balwana babidi bakatampe ba bantu—bubi ne lufu.
Ñeni Yotuboila’ko:
13:20-22; 14:22, 23; 21:1-9. Kinenwa kya bupolofeto kya Yehova kifikidilanga nyeke, monka mokyāfikidile pa Babiloni.
17:7, 8. Nansha byāpelele Bene Isalela bavule kuteja, inoko bamo banyemēne kudi Yehova. Mo monka, ne bamo ba mu Bipwilo bya Kine Kidishitu nabo i betabe ku musapu wa Bulopwe.
28:1-6. Isalela ukashindwa na Ashidia, ino Leza ukata mutyima amba bantu ba kikōkeji bapande. Butyibi bwa Yehova kebubudijangapo boloke lukulupilo.
28:23-29. Yehova usendululanga boloke mungya bisakibwa ne ngikadilo ya muntu ne muntu.
30:15. Lupandilo lwa Yehova lulomba twikale na lwitabijo pa “kololokwa,” nansha kuleka kukimba lupandilo mu mpango ya bantu. Wivwane tushikate ‘talala nyā’ nansha bakubulwa moyo, nabya tubalombola amba tukulupile mu bukomo bwa Yehova bwa kwitukinga.
30:20, 21. Bishima “balombodi bobe” i biselwe pa bute pa bute mu Kihebelu kibajinji, ino bitela bantu bavule mwanda wa kulombola kalēmo padi Yehova Leza, Mufundiji Mukatakata, ke pa bantupo. Nanshi meso etu ‘amonanga’ Yehova ne matwi etu ‘evwananga’ diwi dyandi dya lupandilo potulama byanena mu Bible, Kinenwa kyandi, ne kupityila kudi “umpika wa binebine, udi na manwa.”—Mateo 24:45.
Bupolofeto bwa Isaya Bukomeja Kikulupiji Kyetu mu Kinenwa kya Leza
Bine, tufwijei’ko Leza pangala pa musapu udi mu mukanda wa Isaya! Bupolofeto bupwile kala kufikidila bukomejanga kikulupiji kyetu mu ‘kinenwa kyalupuka mu kyakanwa kya Yehova kikafikijija biyampe’tu kintu kyatumine’kyo.’—Isaya 55:11.
Le bupolofeto bwa Meshiasa nabo, pamo na bobwa budi mu Isaya 9:7 ne mu 11:1-5, 10? Mwene bukomejanga lwitabijo lwetu mu mpangiko ya Yehova ya kwitupandija? Kadi uno mukanda udi na bupolofeto bufikidile nakampata mu ano etu mafuku ne bobwa bukafikidila mu mafuku a kumeso. (Isaya 2:2-4; 11:6-9; 25:6-8; 32:1, 2) Bine, mukanda wa Isaya utuntwilanga ku bukamoni bwa amba “mwanda wa Leza i wa būmi”!—Bahebelu 4:12.
[Kifwatulo pa paje 6]
Isaya ne bandi bana bādi “babiyukeno ne ba bingelengele mu Isalela”
[Kifwatulo pa paje 7]
Yelusalema wāikele “pamo bwa kitanda kya mu budimi bwa mañanza”
[Kifwatulo pa paje 8]
Lelo bantu ba mizo bakwashibwanga namani ‘kufula bipete byabo ke nkasu”?