Myanda Mikatampe ya mu Mukanda wa Yelemia
Mwanda wa Yehova I Mūmi
Myanda Mikatampe ya mu Mukanda wa Yelemia
LANGA’PO musanshila musapu wa byamalwa usapula Yelemia ku bantu ba muzo wabo! Tempelo ya ntumbo, kité kya mutōtelo pano ke myaka tutwa tusatu ne musubu, isa kusokwa fututu. Kibundi kya Yelusalema ne ntanda ya Yuda isa kushala masala, bekadi bayo bonso basa kuselwa bu misungi. Mānga ya bino byonso ne misapu mikwabo ya butyibi bitanwa mu mukanda wa bubidi ku bula mu Bible, ke wa Yelemia kadi. Uno mukanda usekununa myanda yātene Yelemia mu mwingilo wandi wa kikōkeji waāingile mu bula bwa myaka 67. Myanda ya uno mukanda i mīlonde mungya myanda, ke mungyapo mbadilo ya mafuku.
Mwanda waka mukanda wa Yelemia udi na kamweno kotudi? Mwanda kufikidila kwa bupolofeto bwao kukomejanga lwitabijo lwetu mudi Yehova, Yewa ufikidija milao yandi. (Isaya 55:10, 11) Mwingilo wa bupolofeto wa Yelemia ne mwādi mwitabila bantu ku musapu wandi i bidingakane na ano etu mafuku. (1 Kodinda 10:11) Pakwabo kadi, nsekununi ya mwādi mwikadile Yehova na bantu bandi ilombola patōka ngikadila yandi, ne ifwaninwe kwitutenga bininge.—Bahebelu 4:12.
“BANTU BAMI ABALONGA BIBI BIBIDI”
Yelemia wapebwa mwingilo wa bupolofeto mu mwaka wa 13 wa kubikala kwa Yoshia, mulopwe wa Yuda, myaka 40 kumeso kwa Yelusalema konakanibwa mu 607 K.K.K. (Yelemia 1:1, 2) Misapu isapulwa nakampata mu myaka 18 ya mfulo ya bubikadi bwa Yoshia ibasokola bubi bwa Yuda ne kulombola butyibi bwa Yehova pa kino kibundi. Yehova unena’mba: “Nkalonga Yelusalema ke milwi ya musala, . . . kabidi nkalonga bibundi bya Yuda ke maputu ampikwa mwikadi.” (Yelemia 9:11) Mwanda waka? “Mwanda bantu bami abalonga bibi bibidi,” i Yehova unena.—Yelemia 2:13.
Kadi musapu wa kujokejibwa kwa basheleshele’ko ba kwisāsa nao ubasapulwa. (Yelemia 3:14-18; 12:14, 15; 16:14-21) Ino uno mukendi katambwilwepo biyampe. “Muledi mukatampe mu njibo ya Yehova” wakupila Yelemia ne kumweleja mu bikulo.—Yelemia 20:1-3.
Bipangujo bya mu Bisonekwa Bilondolwelwe:
1:11, 12—Mwanda waka kufikidija kufikidije Yehova kinenwa kyandi i kudingakanibwe na “lufiku lwa lonji” nansha lwa alamode? Alamode i mutyi wādi ubadikila kushipuka ku mukadiko wa mvula. Yehova wādi pamo bwa muntu ‘ukelela bwē kutuma bapolofeto bandi’ amba badyumune bantu ku butyibi bwasaka “kufikijija.”—Yelemia 7:25.
2:10, 11—Le i bika byālengeje bilongwa bya Bene Isalela bampikwa kikōkeji byende nkuo imbi? Mizo ya bajentaila ya ku Kitimi ku mutamba wa kupona ne ya ku Kedala ku mutamba wa kutunduka yādi ibwanya kubweja baleza ba mizo ingi ku babo, ino keyādipo ibwanya nansha dimo kupingakenya bano baleza beni pa babo. Inoko Bene Isalela abo bālekele Yehova, ne kushinta ntumbo ya Leza mūmi ku bankishi bampikwa būmi.
3:11-22; 11:10-12, 17—Mwanda waka Yelemia wātwejeje bulopwe bwa bisaka dikumi bwa kungala mu misapu yandi, nansha byādi Samadia ke mupwe kala kupona mu 740 K.K.K.? I mwanda bonakani bwa Yelusalema mu 607 K.K.K. bwādi butyibi bwa Yehova butala muzo onso wa Isalela, ke’nkapo Yuda kete. (Ezekyele 9:9, 10) Kadi nansha byāponene bulopwe bwa bisaka dikumi, kujokejibwa kwabo kwādi kwimanine pa Yelusalema, ne kadi misapu ya bapolofeto ba Leza yādi itala Bene Isalela.
4:3, 4—Luno lubila lushintulula bika? Bayuda bampikwa kikōkeji bādi bafwaninwe kuteakanya, kutyimpula, ne kutōkeja nshi ya mityima yabo. Bādi bafwaninwe kufundula “mpu” ya mityima yabo, ko kunena’mba milangwe, miivwanino, ne masakila a munyanji. (Yelemia 9:25, 26; Bilongwa 7:51) Kino kyādi kilomba kushinta mwikadila wa umbūmi—kuleka kulonga bibi ne kushilula kulonga byobya bifwaninwe kwibaletela madyese a Leza.
4:10; 15:18—Yehova wādimbile bantu bandi batomboke mu buluji’ka? Mu myaka ya Yelemia, kwādi bapolofeto “bafumika na bubelabubela.” (Yelemia 5:31; 20:6; 23:16, 17, 25-28, 32) Yehova kebākankejepo kusapula misapu ya budimbidimbi.
16:16—Yehova wādi wa kutuma “biluwe bya lui bingibingi” ne “biluwe bya ntanda” mu muswelo’ka? Kino padi kifunkila pa kutuma kwaādi wa kutuma bibumbo bya balwana kwiya kufikidija butyibi bwandi pa Bayuda bampikwa kikōkeji. Shi tutale binene Yelemia 16:15, tukamona amba uno vese wisambila ne pa kukimbwa kwa Bene Isalela ba mutyima wa kwisāsa.
20:7—I muswelo’ka wāingidije Yehova “bukomo” bwandi mwanda wa kudimba Yelemia? Yelemia pa kulwa na buñumauma, kusumbulwa, ne kupangwapangwa pangala pa butyibi bwa Yehova bwaādi usapula, wēmwene amba kakidipo na bukomo bwa kwendelela kumeso. Inoko, Yehova wamupa bukomo bwa kukomena ino milangwe, ne kumukankamika amba endelele kumeso. Nanshi Yehova wādimbile Yelemia pa kumwingidija amba avuije byobya byādi bipelele mupolofeto kulonga.
Ñeni Yotuboila’ko:
1:8. Yehova ukokeja kunyongolola kyaba kimo bantu bandi bapangwapangwa—padi i na kutununa mutyibi kabidye wa mumweno moloke, pakwabo kadi ukokeja kulengeja wa lupusa mubi apingakanwe na ungi wa mutyima muyampe, nansha na kupa batōtyi bandi bukomo bwa kūminina.—1 Kodinda 10:13.
2:13, 18. Bene Isalela bampikwa kikōkeji bālongele bintu bibidi bibi. Bālekele Yehova, nsulo ya dyese, buludiki ne bulami bwabo. Kadi bekolēle abo bene tubyumbu twa kyelekejo na kukimba kupwana na Edipito ne Ashidia bipwano bya kwikūkila mu mavita. Dyalelo nadyo, kuleka Leza wa bine ne kunyemena ku mafilozofi ne milangwe ya bantu, nansha kwikuja mu mapolitike kudi pamo na kupingakanya “nsulo ya mema a būmi” na “tubyumbu tusabike.”
6:16. Yehova uzenza bantu bandi batomboke betūkije, bebandaule, ne kumona mwa kujokela ku “tushinda” twa bankambo babo ba kikōkeji. Mwene netu tufwaninwe kwibandaula kitatyi ne kitatyi ne kumona shi tukinangilanga mu dishinda ditusakila Yehova tunangile’mo?
7:1-15. Kwisumbidila tempelo ne kumona’yo bu kijimba kya kwikinga nakyo kebyāpandijepo Bayuda. Batwe netu tufwaninwe kunanga na lwitabijo ke na kumonapo na meso.—2 Kodinda 5:7.
15:16, 17. Tukokeja kunekenya kupungila kwa mutyima pamo bwa Yelemia. Ino tukanekenya’ko shi tusangela kwifunda Bible pa kasuku na mutyima umo, shi tutumbija dijina dya Yehova mu busapudi, ne shi tunyema kisense kibi.
17:1, 2. Bubi bwa bantu ba mu Yuda bwālengeje bitapwa byabo bifityije Yehova mutyima. Mwiendelejo wa munyanji nao ulengejanga bitapwa byetu bya lutendelo bileke kwitabijibwa.
17:5-8. Tukakulupila bantu ne bitango byabo enka shi bilonda kiswa-mutyima kya Leza ne misoñanya yandi. Wivwane ke mu myanda itala lupandilo, ndoe ne mutyima-ntenke, papo i kya ñeni kukulupila enka Yehova kasuku.—Mitōto 146:3.
20:8-11. Ketufwaninwepo kuleka buñumauma, kulondwalondwa, nansha kupangwapangwa bizozeje bupyasakane bwetu mu mwingilo wa kusapula Bulopwe.—Yakoba 5:10, 11.
“TWEJAI NSHINGO YENU MUNSHI MWA LUPUNGU LWA MULOPWE WA BABILONI”
Yelemia wasapula butyibi pa balopwe baná ba Yuda ne pa bapolofeto ba bubela, pa bakumbi babi, ne pa babitobo boneke. Yehova wisambila pa bashele’ko ba kikōkeji bu mukuyu muyampe amba: “Nkabika meso ami po badi pabiyampe.” (Yelemia 24:5, 6) Bupolofeto busatu budi mu shapita wa 25 bulombola mu kīpi butyibi bushintulwilwe mu mashapita a mfulo.
Babitobo ne bapolofeto abakwata nkuku ya kwipaya Yelemia. Yelemia aye wibasapwilanga amba bakekala bapika ba mulopwe wa Babiloni. Kadi wālombola Mulopwe Zedekia, amba: “Twejai nshingo yenu munshi mwa lupungu lwa mulopwe wa Babiloni.” (Yelemia 27:12) Inoko, “yewa wamukalañanya Isalela ukamubungakanya” dikwabo. (Yelemia 31:10) O mwanda mwine Bene Lekaba abapebwa mulao. Yelemia wakutwe mu “kipango kya bulami.” (Yelemia 37:21) Ino Yelusalema waonakanibwa ne bekadi bandi bavule abaselwa bu misungi. Yelemia ne Baluki, mulembi wandi, ababadilwa mu boba bashala. Inoko bantu abaenda mu Edipito nansha Yelemia byaadyumuna amba kebafwaninwepo kwenda’mo. Shapita wa 46 kutūla ku wa 51 i misapu ya Yelemia ku mizo.
Bipangujo bya mu Bisonekwa Bilondolwelwe:
22:30—Lelo luno lubila lwābudije Yesu Kidishitu mbila ya kutentama pa lupona lwa Davida? (Mateo 1:1, 11) Mhm, nansha dimo. Lubila lwādi lukankaja muntu yense wa ku lutundu lwa Yehoyakini “kushikata pa kipona kya Davida . . . mu Yuda.” Yesu aye wādi wa kubikela mūlu, ke pa lupona lwa mu Yudapo.
23:33—Lelo ‘kiselwa kya Leza’ i kiselwa’ka? Mu myaka ya Yelemia misapu ilēma yaādi usapula pangala pa konakanibwa kwa Yelusalema yādi imonwa na bekadi nandi bu kiselwa. Pa kino, bantu bapela kwivwana bāikele nabo pamo bwa kiselwa kudi Yehova, o mwanda wādi wa kwibela. Mo monka ne musapu wa mu Bisonekwa utala pa konakanibwa kwa Bipwilo bya Kine Kidishitu i kiselwa ku bino bipwilo, ne boba bapela kwiuteja nabo i kiselwa kipungija ku meso a Leza.
31:33—Kijila kya Leza i kilembwe mu mityima namani? Muntu shi wasanswa bijila bya Leza kutabuka, kakimbe na mikeketo kulonga kiswa-mutyima kya Yehova, nabya tukokeja kunena’mba kijila kya Leza i kilembwe mu mutyima wandi.
32:10-15—Mwanda waka bādi basoneka mikanda ibidi ya muswelo umo pa kwipota bintu? Mukanda wādi ushala pululu wādi wa kunyemena’ko. Ino owa mulamike kiyukeno o wādi wa kujingulula nao bubinebine bwa uno udi pululu, shi ye mobyendele. Yelemia i mwitushile kimfwa kilumbuluke pa kulonda kwaālondele bino bijila bya myanda itala kwipota bintu na mulongo nansha na mwanabo mwitabije.
33:23, 24—“Mafu abidi” atelelwe pano i mafu’ka? Difu dimo i dya bulopwe bwa musuku wa Mulopwe Davida, ne difu dikwabo i dya butobo bwa bana ba Alone. Pa konakanibwa kwa Yelusalema ne tempelo ya Yehova, bimweka amba Yehova wāpelele ano mafu abidi kadi wādi kakidipo na bulopwe pano pa ntanda ne mutōtelo wandi wingila.
46:22—Mwanda waka diwi dya Edipito i didingakanibwe pamo na dya nyoka? Mwanda padi Edipito, pa kupwa kutanwa na kyamalwa, wādi wa kwela lushiba nansha amba diwi dya muzo wandi dyādi dya kwika. Ino kuno kudingakanya kulombola kadi amba kuvwala kwādi kuvwala Bafelo ba Edipito kyelekejo kya nyoka ujila ku nkaka wabo, kyelekejo kya Uatchit, leza nyoka wa kwibalama, kwādi kwambulwa mvubu.
Ñeni Yotuboila’ko:
21:8, 9; 38:19. Nansha ke mungya kala, Yehova wāpele bekadi ba mu Yelusalema bakubulwa kwisāsa butongi, abo bādi bafwaninwe kufwa. Eyo, “byakanye byandi i bya ntanda ne miseke.”—2 Samwele 24:14; Mitōto 119:156.
31:34. I busengi kotudi pa kuyuka amba Yehova kavulukangapo bubi bwapwile kala kwitulekela ne kwitupela’bo mfuto mu mafuku a kumeso!
38:7-13; 39:15-18. Yehova kavulaminwangapo mingilo ya kikōkeji, kubadila’mo ne ‘yotwingidila bapandulwe’mo.’—Bahebelu 6:10.
45:4, 5. ‘Mafuku a mfulo’ a ino ngikadilo ya bintu eifwene na mafuku a mfulo a Yuda, o mwanda ke kitatyipo kya kukimba “bintu bikatakata,” kimfwa bupeta, ntumbo, ne bituntwa.—2 Temote 3:1; 1 Yoano 2:17.
YELUSALEMA WASŌKWA MUDILO
Mu mwaka wa 607 K.K.K. Zedekia kadi mu mwaka wa 11 wa kubikala kwandi. Nebukaneza mulopwe wa Babiloni utekele Yelusalema kasāla pano ke myeji 18. Mu difuku dya busamba-bubidi, kweji wa butano, mwaka wa 19 wa kubikala kwa Nebukaneza, Nebuzaladana mfumu wa batulama “waiya,” ko kunena’mba wafika ku Yelusalema. (2 Balopwe 25:8) Padi kitūlo kya Nebuzaladana kidi panja pa mpembwe ya Yelusalema, penepa wakute nkuku ya kukwata kibundi. Mafuku asatu pa kupita’po, mu difuku dya dikumi “waiya,” ko kunena’mba watwela mu Yelusalema. Penepa wāsōka kibundi na mudilo.—Yelemia 52:7, 12.
Yelemia ushintulula nsekununi yonso ya mwāponene Yelusalema. Bushintuludi bwandi kyo kyalwilo kya madilo, nansha lwimbo lwa madilo. Ino ñimbo ya madilo idi mu mukanda wa Bible wa Madilo.
[Kifwatulo pa paje 8]
Mu misapu ya Yelemia mudi ne butyibi bwa Yehova pa Yelusalema
[Kifwatulo pa paje 9]
Lelo Yehova ‘wāingidije bukomo bwandi’ padi Yelemia mu buluji’ka?
[Kifwatulo pa paje 10]
“Pamo’nka na ino mikuyu milumbuluke ino’i, e mo nkabangila misungi ya Yuda.”—Yelemia 24:5