Bankasampe—Londalondai Bitungo Bipeja Leza Bulēme
Bankasampe—Londalondai Bitungo Bipeja Leza Bulēme
“Ino wikale kwitompa bu-mwine Leza.”—1 TEMOTE 4:7.
1, 2. (a) Mwanda waka Polo wāanyinye Temote? (b) Lelo bankasampe dyalelo betungilanga namani kitungo kya “kwitompa bu-mwine Leza”?
“NKIDIPO ne mukwabo wa mutyima pamo na wandi wakwimubanga binebine bilumbuluke pa myanda yenu, mhm. . . . Byādi pamo bwa mwana ne shamuntu mu kwingila nami pa kwendeja myanda-miyampe.” (Fidipai 2:20, 22) Mutumibwa Polo wākujije luno luñanyañanya lukunka mutyima mu mukanda waātumīne Bene Kidishitu ba mu Fidipai. Lelo mwine waādi unenena’po i ani? I mwendi-nandi nkasampe Temote. Langa’po bidi muneneno wa Polo mowādi ukokeja kusangeja mutyima wa Temote pa kuyuka’mba umusenswe ne amba umukulupile!
2 Bankasampe bakaminwe Leza pamo bwa Temote i tutyi tutūlwa ku lūbako mu bantu ba Yehova. (Mitōto 110:3) Dyalelo, mu bulongolodi bwa Yehova mudi bankasampe bavule bengila bu bapania, bamishonele, bengidi ba kwituma ku lūbako, ne ku Betele. Kadi ne boba bonso bengila na bukankamane mu mingilo ya kipwilo koku baselele biselwa bya kisaka, bine bafwaninwe kufwijibwa’ko. Bano bankasampe basepelelanga pobalondalonda bitungo bipēja Yehova Tata wetu wa mūlu bulēme. Bine ne bine ponka, i ‘betompe bu bene Leza mu bitungo byabo.’—1 Temote 4:7, 8.
3. Lelo i bipangujo’ka byotusa kubandaula mu kino kishinte?
3 Nobe byodi nkasampe, le utompanga kufikila pa bitungo bipotoloke bya ku mushipiditu? Lelo i kwepi kokatana bukwashi ne kininga kya kufikila’po? I muswelo’ka okokeja kukomena lupusa lwa ino ntanda iswile bupeta? Le i madyese’ka okokeja kutengela shi ulondelonde bitungo biletela Leza bulēme? Leka tumone mwa kulondolwela bino bipangujo na kubandaula būmi ne mwingilo wa Temote.
Mwātamīne Temote
4. Sekununa mu kīpi būmi bwa Bwine Kidishitu bwa Temote.
4 Temote wātamīne mu Lesetala, kizungu kityetye kya Ngalatea, polovenshi ya Loma. Bimweka’mba wāfundijibwe myanda ya Kidishitu paākidi nkasampe, kitatyi kyāendele Polo kusapula mu Lesetala mu 47 K.K. Temote kāijijepo kutendelwa na banababo Bene Kidishitu ba mwabo. Polo pa kujokela dikwabo ku Lesetala kupwa kwa myaka ibidi, wāimvwana kwendelela kwa Temote, ko kumutonga wāmutongelela bu mupwani nandi mu mwingilo wa bu mishonele. (Bilongwa 14:5-20; 16:1-3) Pādi penda patama Temote, wāpelwe biselwa bikatampe, kwela’mo ne mingilo ya mvubu ya kukankamika banababo. Polo paādi mu buloko mu Loma mu 65 K.K. wātumina Temote mukanda, papo Temote wādi kaingila kala bu mukulumpe Mwine Kidishitu mu Efisesa.
5. Kukwatañana na 2 Temote 3:14, 15, i bintu’ka bibidi byālengeje Temote atonge kulondalonda bitungo bya ku mushipiditu?
5 Mobimwekela, Temote wātongele kulondalonda bitungo bya ku mushipiditu. Ino le i bika byāmutonwene atonge’byo? Polo utela bintu bibidi bine byāmutonwene mu mukanda wandi wa bubidi kudi Temote. Wālembele amba: “Uminina’tu mu bino bintu byo wafundijibwa, ne mo wasumininwa namo, pa kuyūka boba bakukufundija’byo, kadi, ne byo wayūkile kala pa bwanuke bisonekwa bikola.” (2 Temote 3:14, 15) Lekai bidi tubandaule bukwashi bwa Bene Kidishitu bakwabo mu butongi bwa Temote.
Mwena mu Bukwashi bwa Bakwabo
6. Lelo i bufundiji’ka bwāfundijibwe Temote, ne wālongele’po namani?
6 Temote wālelelwe mu kisaka kyampikwa kulonda kipwilo kimo. Shandi wādi Mungidiki, ino inandi Yunisa ne nkambo wandi Loisa bādi Bayuda. (Bilongwa 16:1) Ba Yunisa ne Loisa bāfundije Temote bubinebine bwa mu Bisonekwa bya Kihebelu tamba’tu ku bwanuke bwandi. Abo pa kwalamuka ke Bene Kidishitu, kebābudilwepo bine kumunekenya nandi etabije lufundijo lwa Bwine Kidishitu. Kibamweka patōka amba Temote wāmwenine mu kuno kufundijibwa kulumbuluke. Polo wāsonekele amba: “Pa kwivulula kwitabija kulumbuluke kudi mobe; kwabadikile kalā kudi nkambo obe, Loisa, ne kudi inobe mwine kumo Yunisa; kadi ne pano pēne ndyūkile udi nako, ne abe mwine kumo.”—2 Temote 1:5.
7. Lelo i dyese’ka didi na bankasampe bavule dyalelo, ne bakokeja kumwena’mo namani?
7 Dyalelo nadyo bankasampe bavule badi na dyese dya kwikala na bambutwile ne bankambo babo bakaminwe Leza ne bamwene mvubu ya bitungo bya ku mushipiditu pamo bwa ba Loisa ne Yunisa. Kimfwa bidi Samira uvuluka mīsambo milampe yobadi besamba na bambutwile bandi paadi ukidi nkasampe. Unena’mba: “Ba Tata ne Mama bamfundije kumona bintu mwibimwena Yehova ne kutūla pa kifuko kibajinji mwingilo wa busapudi. Badi nyeke bankankamika kulondalonda mwingilo wa kitatyi kyonso.” Samira waitabije kukankamikwa kwamukankamikile bambutwile bandi; dyalelo dino udi na dyese dya kwingila mu kisaka kya Betele mu yabo ntanda. Shi bambutwile bobe bakukankamikanga kwitungila bitungo bya ku mushipiditu, nankyo tá mutyima bya binebine ku madingi abo. Bakusakilanga biyampe.—Nkindi 1:5.
8. Lelo Temote wāmwenine namani mu kipwano kiyampe kya na balunda nandi Bene Kidishitu?
8 Kadi i kiyampe ukimbe bapwani mu banabenu Bene Kidishitu bakokeja kukūbaka. Temote wādi uyukilwe senene na bakulumpe Bene Kidishitu ba mu kipwilo kyabo ne boba bādi mu Ikoniuma ku kintu kya makilometele 30. (Bilongwa 16:1, 2) Wāpwene bininge na Polo, muntu mukankamane. (Fidipai 3:14) Mikanda yātumine Polo ilombola amba Temote wādi witabija madingi kadi wādi na kampeja-bukidi ka kulondela bimfwa bya lwitabijo. (1 Kodinda 4:17; 1 Temote 4:6, 12-16) Polo wāsonekele amba: “Abe nobe walondele monka mu lufundijo lwami, ne mungikadilo mwami, ne molokele mutyima wami, ne mu kwitabija, ne mu kwifula, ne mu lusa, ne mu kwitūkija mutyima.” (2 Temote 3:10) I bine, Temote wālondele kimfwa kya Polo mu kamo ne kamo. Mo monka nobe shi ulamate bantu bakomo ku mushipiditu mu kipwilo, nankyo ukakwashibwa kutamija bitungo biyampe bya ku mushipiditu.—2 Temote 2:20-22.
Wifunde “Bisonekwa Bikola”
9. Kutentekela pa kutonga bapwani bayampe, i kika kyofwaninwe kulonga mwanda wa kwitungila kitungo kya “kwitompa bu-mwine Leza”?
9 Le kutonga bapwani bayampe ko konka kwitukwasha tufikile pa bitungo bya ku mushipiditu? Mhm. Ufwaninwe ne kubandaula “bisonekwa bikola” na katentekeji, na mwābandawidile’byo Temote. Padi kwifunda i kukukomene, ino vuluka’mba Temote wādi na kitungo kya “kwitompa bu-mwine Leza.” Bakayi divule betompanga bininge makweji mavule mwanda wa kufikila pa kitungo kyabo. Ne kufikila pa bitungo bya ku mushipiditu nako mo monka, kulombanga kwipāna ne kwielela’ko bya binebine. (1 Temote 4:7, 8, 10) Padi ukokeja kwiipangula’mba, ‘Le pano kwifunda Bible kubwanya nkukwasha namani mfikile pa bitungo byami?’ Tubandaulei’ko bidi miswelo isatu.
10, 11. Mwanda waka Bisonekwa bibwanya kukukunka ufikile pa bitungo bya ku mushipiditu? Leta kimfwa.
10 Muswelo umbajinji, Bisonekwa bikakulengeja wikale kukunkwa mutyima mobifwaninwe. Bisokolanga bumuntu bwa kutendelwa bwa Tata wetu wa mūlu, kilongwa kyandi kikatakata kya buswe kyāetulongele, ne madyese a nyeke abikīle bengidi bandi ba kikōkeji. (Amose 3:7; Yoano 3:16; Loma 15:4) Penda pavudila’ko buyuki boyukile Yehova, buswe bomuswele ne kusaka kobe kwa kwipāna kwadi nabyo bikenda bivudila’ko.
11 Bene Kidishitu bavule bankasampe banenanga’mba kwifunda Bible pa kasuku kyo kintu kikatampe kyebakweshe bakwatyije bubinebine. Kimfwa Adele, walelelwe mu kisaka kya Bene Kidishitu ino kadipo na kitungo nansha kimo kya ku mushipiditu. Unena’mba: “Bambutwile badi bansela kwenda ku Njibo ya Bulopwe, ino ami nkyadipo nefunda kifundwa kya kasuku nansha kwimvwana binenwa ku kupwila.” Kaka wa Adele pa kubatyijibwa, ebiya nandi wakwata bubinebine na kusumininwa. Amba: “Nekwata’ko na kutanga Bible yense mutuntulu. Nadi ntanga bityetye kupwa nasoneka nshintulwilo ya byonatanga’bya. Ne pano nakidi nayo. Napwile kutanga Bible mu mwaka umo.” Ku mfulo, Adele wakunkwa mutyima wa kupāna būmi bwandi kudi Yehova. Nansha byadi na mwiba mu ngitu, pano potunena aye i pania, mwingidi wa kitatyi kyonso.
12, 13. (a) Lelo i kushinta’ka kubwanya kushinta bankasampe na bukwashi bwa Bible, ne muswelo’ka? (b) Leta bimfwa bya ñeni ya binebine idi mu Kinenwa kya Leza.
12 Muswelo wa bubidi, Bible ukakukwasha ushinte byobya bikusakila kushinta mu bumuntu bobe. Polo wānene Temote amba “bisonekwa bikola” byo “bimwenwamo pa kufundija, ne kukwasha, ne kudingila madingi, ne kulombola ñeni ya umboloke; amba muntu wa Leza ēkale umbwanye byonso, ne kulongololwa biyampe senene, shē, mu mīngilo yonso milumbuluke.” (2 Temote 3:16, 17) Ukaleka mushipiditu wa Leza ulumbulule bumuntu bobe shi ulangulukila kitatyi kyonso pa byobya binena Kinenwa kya Leza, ne shi ulonda misoñanya ya Bible mu būmi bobe. Mushipiditu’wa ukakuludika utamije ngikadilo ya mvubu pamo bwa kwityepeja, kutakamana, kininga, ne buswe bwa kusanswa banabenu Bene Kidishitu bya binebine. (1 Temote 4:15) Ino ngikadilo yo yādi nayo Temote, yāmulengeje ekale katyi katūlwa ku lūbako ku meso a Polo ne a kipwilo kine kyaādi’mo.—Fidipai 2:20-22.
13 Muswelo wa busatu, Kinenwa kya Leza kyo kibīko mudi ñeni ya binebine. (Mitōto 1:1-3; 19:7; 2 Temote 2:7; 3:15) Kikakukwasha utonge balunda na ñeni, usañune kwipwija mukose kulumbuluke, ne kukupa muswelo wa kunekenya bikoleja bikwabo. (Ngalwilo 34:1, 2; Mitōto 119:37; 1 Kodinda 7:36) Nanshi kutyiba butyibi na ñeni pano kudi na mvubu pa kufikila pa bitungo bya ku mushipiditu.
“Lwa Divita Dilumbuluke”
14. Mwanda waka kulondalonda bitungo bya ku mushipiditu kekupēlangapo?
14 Kubadikija kumeso bitungo biletela Yehova bulēme i kintu kya tunangu ino kekipēlangapo. Kimfwa, babutule, balunda, ne bantu bafunde bakulangila, bakulupile amba masomo a peulu ne kaji ka lupeto yo nsulo ya nsangaji ne katōkwe ka bine, o mwanda babwanya kukutonona mu myanda ya kutonga kaji. (Loma 12:2) Bikakulomba pano kulwa “divita dilumbuluke dya mukwitabija,” pamo bwa Temote, amba ukwatyije “ku būmi bwa kulādila nyeke ne nyekeke” bukulaile Yehova.—1 Temote 6:12; 2 Temote 3:12.
15. I lwana’ka padi lwālwile nalo Temote?
15 Matompo akokeja kwikala makomo nakampata shi babutule bampikwa kwitabija abapele butongi botongele. Bimweka’mba Temote nandi wālwile na luno lwana. Kukwatañana na dibuku dimo, bimweka’mba ba mu kisaka kya Temote “bādi bafunde masomo malampe kadi bādi bampeta.” Padi shandi ye uno wādi umulangila kufunda masomo malamala ne kwendelela mu bya busunga. * Langa’po bidi mwādi mwa kulongela shandi pa kwimvwana’mba Temote watonge’ko mwingilo wa bu mishonele, mwingilo wa kyaka ne wampikwa lupeto wādi wingila Polo!
16. Lelo nkasampe umo wālwile namani na lwana lwa mbutwile?
16 Ne dyalelo nadyo bankasampe Bene Kidishitu balwanga na bikoleja bya muswelo umo. Kimfwa, Matthew, wingilanga pano ku bilo ya musambo wa Batumoni ba Yehova, uvuluka’mba: “Ponashilwile kwingila bu pania, tata wakalabele byamwiko. Wadi umona’mba ‘naone’ masomo ami na kwingila kaji ka kukundwila ba mobo ne bintu mwa kumwena twa kunkwasha mu mwingilo wami. Wādi unsepa, ne kunombola monadi wa kumwena lupeto shi naingile kaji ka bulēme.” Lelo Matthew wālongele namani pa luno lwana? Unena’mba: “Naningile na mpangiko yami ya kwifunda Bible ne kulombela kitatyi ne kitatyi, nakampata ponadi ntyepwa bukomo bwa kulama mwikadilo wami.” Kusumininwa kwasumininwe Matthew kwamupadilwe mpalo. Mwenda mafuku, kipwano kyandi na shandi kyaikala biyampe. Kadi kipwano kya Matthew na Yehova nakyo kyaninga. Unena aye mwine amba: “Namwene amba Yehova waundama, umpa bukomo, kadi unkinga kutyina nakatyiba butyibi butyani. Nkyadipo wa kwimwena byonso bino shi nkyafikidijepo bitungo byami bya ku mushipiditu.”
Lama Bitungo bya ku Mushipiditu mu Ñeni
17. Lelo i muswelo’ka ukokeja bamo abo kuyuka mpika kutyumuna mityima ya boba basaka kwingila mwingilo wa kitatyi kyonso? (Mateo 16:22)
17 Lwana lwa munshimunshi lulwa na bitungo byobe bya ku mushipiditu lukokeja ne kulupuka ku banabenu betabije. Bamo babwanya kukwipangula’mba, ‘Kyoikadila bu pania i kika? Ukokeja kwikala na būmi na budi na bonso koku abe usapula. Kimba kaji kayampe wilongolwele būmi bwa kumeso.’ Ano madingi akokeja kumweka bu mayampe, ino le, ukabwanya bine kwitungila kitungo kya kwitompa bu bwine Leza bobe shi ubalonda’o?
18, 19. (a) I muswelo’ka okokeja kulama bitungo bya ku mushipiditu mu ñeni? (b) Byodi nkasampe, shintulula mowipānine pa mwanda wa Bulopwe.
18 Bene Kidishitu bamo mu mafuku a ba Temote bādi na ino milangwe. (1 Temote 6:17) Polo, pa kusaka kukwasha Temote alaminine mu ñeni bitungo bya ku mushipiditu wāmukankamikile amba: “Kutupu nansha umo wa mu bushidikale wakwikobakanya ku bintu bitupu bya panopantanda, aye udi na onka mutyima wandi wa kusangaja umusonekele pa mukanda wa bushidikale.” (2 Temote 2:4) Sola mwipāne mu mwingilo kakokejapo kulabikwa na bintu bilonga bantu. Būmi bwandi ne bwa bakwabo bwimanine pa muswelo wadi mwiteakanye kulonga byonso bimusoñanya komanda wandi. Nobe byodi sola wendejibwa na Kidishitu, ufwaninwe kusumininwa ne kupela kukokwa na bya bulondelonde bya ku ngitu bikokeja kukukalakanya ukomenwe kuvuija mwingilo obe wa lupandilo.—Mateo 6:24; 1 Temote 4:16; 2 Temote 4:2, 5.
19 Pa kyaba kulonda bitungo bya kukimba kuneñenya būmi, abe’ko tamija mushipiditu wa kwipāna. “Mona malwa pamo na ami bwa mushidika mulumbuluke wa Kidishitu Yesu.” (2 Temote 2:3) Temote byaādi wenda na Polo, wēfundile kuloelelwa nansha ke mu bitatyi bikomo namani. (Fidipai 4:11, 12; 1 Temote 6:6-8) Nobe ukokeja kulongela monka. Lelo udi na mutyima wa kwipāna pa mwanda wa Bulopwe?
Madyese a Dyalelo ne a Kumeso
20, 21. (a) Sekununa madyese amo atamba mu kulondalonda bitungo bya ku mushipiditu. (b) Le ubasumininwa kulonga bika?
20 Temote wāingile pamo na Polo umbula bwa myaka 15. Wēmwenine dibajinji mwādi mubundilwa bipwilo pādi penda pasambakana myanda miyampe dya kungala konso kwa Meditelanea. Būmi bwandi bwāikele bwa nsangaji ne kuloelelwa kupita’ko bwaādi wa kwikala nabo shi wātongele būmi na budi na “bantu bonso.” Shi nobe ulondelonde bitungo bya ku mushipiditu, ukamona madyese a ku mushipiditu a ntanda ne miseke. Ukafwena Yehova kadi ukaswibwa ne kulēmekibwa na banabenu Bene Kidishitu. Pa kyaba kya kwitapatapa ku misongo ne kwisanshija bitupu na kulondalonda bya bupeta, abe’ko ukamona dyese didi mu kupāna kwampikwa kakama. Kutabukidila byonso, ‘ukakwatyija ku būmi, nabo i būmi bulumbuluke’—būmi bwa nyeke mu paladisa pano pa ntanda.—1 Temote 6:9, 10, 17-19; Bilongwa 20:35.
21 Shi kwashilwile kulonga namino, nankyo tubakukankamika, pelakana enka pano kwitungila kitungo kya kwitompa bu mwine Leza bobe. Lamata mu kipwilo boba babwanya kukukwasha ufikile pa bitungo byobe bya ku mushipiditu, wibalomba ne madingi. Tangidija kumeso kifundwa kyobe kya kasuku kya Kinenwa kya Leza. Sumininwa kukomena mushipiditu wa kukimba bupeta udi mu ino ntanda. Kadi vuluka nyeke amba Leza “wakwitupa bintu byonso bya ntanda ne miseke byakuloelelwa monka” i mukulaye kukwesela madyese a ntanda ne miseke kushilwila enka pano ne mu mafuku āya kumeso shi utonge kulondalonda bitungo bipēja Leza bulēme.—1 Temote 6:17.
[Kunshi kwa dyani]
^ Bangidiki bādi bamwene masomo a peulu na mvubu mpata. Plutarch, wādi’ko mu mafuku amo na Temote, wālembele amba: “Kufunda masomo a peulu yo nsulo ne ngalwilo ya biyampe byonso. . . . Mwanda, nanena’mba ko kulengeja ne kukwasha muntu ekale na mwikadilo mulumbuluke ne katōkwe. . . . Byobi bikwabo byonso i bya bungitu, kadi bya bitupu, ne ke bya kuta’kopo mutyima bininge.”—Moralia, I, “The Education of Children.”
Lelo Ubavuluka?
• I kwepi kukokeja kutana bankasampe bukwashi bwa kufikila pa bitungo byabo bya ku mushipiditu?
• Mwanda waka kwifunda Bible na kusumininwa kudi na mvubu?
• Le bankasampe babwanya namani kukomena lupusa lwa kuswa bupeta lwa ino ntanda?
• Lelo i madyese’ka amwenwa mu kulondalonda bitungo bya ku mushipiditu?
[Bipangujo bya Kifundwa]
[Kifwatulo pa paje 28]
Temote wālondelelondele bitungo bilumbuluke
[Kifwatulo pa paje 29]
Temote wāmwenine namani mu bukwashi bwa bakwabo?
[Kifwatulo pa paje 31]
Lelo ufikilanga pa bitungo bya ku mushipiditu?