Enda ku bidi'mo

Enda ku kifunka

Banunu—Dyese ku Bankasampe

Banunu—Dyese ku Bankasampe

Banunu—Dyese ku Bankasampe

“Eyo, i binebine, pa kununupa ne mvwi ku mutwe, abe Leza, kokandekelela; poso’mba, mpwe kusapula bidi bukomo bobe ku lukongo lukwabo lwiyako, ne bukomo bobe bukata kudi bonso bakāyako.”—MITŌTO 71:18.

1, 2. Lelo i bika bisangelanga bengidi ba Leza banunu, ne i bika byotusa kubandaula pano?

 M UKULUMPE umo Mwine Kidishitu wa Kushika kwa Afrika wakapempwile tutu umo mushingwe māni mununu wāmwipangula’mba, “Le ulangukile namani?” Tutu’wa wamulondolola’mba, “Ndi mukenke, mbwanya kunyema lubilo, kuseseketa, kukila, ne kwenda kaulu kamo” koku utompa kulonga byanena’bya. Ubweja’ko amba, “Inoko, nkikibwanyapo kutumbuka masumba.” Mulangwe waadi usaka kunena i mwivwanikwe. I uno: ‘Kyokya kyombwanya kulonga, nonga’kyo na nsangaji, ino kyokya kyonkibwanyapo kulonga, nkilonga’kyopo.’ Panenwa pano, uno mukulumpe wakamupempwile nandi kadi na myaka 80 ne musubu, uvulukanga na kisanso mizaulo ya yewa tutu ne dikōkeji dyandi.

2 Ngikadila ya bwine Leza ikalanga nayo muntu shi ke mununu ibwanya kushala mu ñeni ya bakwabo kitatyi kilampe. Kunena na bubine, ke bukulupo kete bubwanya kuletela muntu tunangu ne ngikadila ya bwine Kidishitu, mhm. (Musapudi 4:13) Bible unena’mba: “Mutwe wa mvwi i kilongo kya ntumbo, ukatanwa mu dishinda dya boloke.” (Nkindi 16:31) Shi nobe kodi mutame bininge, lelo nobe usangelanga muswelo ukokeja kumwena bakwenu mu binenwa ne bilongwa byobe? Tubandaulei bimfwa bimobimo bya mu Bible bilombola mwikadile banunu bu dyese dikatampe ku bankasampe.

Lwitabijo ne Madyese Mavule Angulwa’mo

3. Lelo kikōkeji kya Noa i kikwashe namani bantu bonso bōmi dyalelo?

3 Lwitabijo ne kwimanija kwa Noa i bilupule bipa bimweka nansha ke dyalelo dino’di. Noa wādi kasenselela ku myaka 600 pawāubakile safini, kubungakanya banyema, ne kusapwila bantu bakwabo. (Ngalwilo 7:6; 2 Petelo 2:5) Noa ne kisaka kyandi, byobādi bakaminwe Leza, bāpandile ku Dilobe dikatakata, penepo Noa wāikala ke nkambulula wa bantu bonso badi pano panshi dyalelo. Bine, Noa wāikele’ko pādi pakidi būmi bwa bantu bulampe. Inoko, nansha ke mu bununu bwandi mwine, Noa wādi nyeke na kikōkeji, ne kino kyālupwile madyese a binebine. Mwanda waka?

4. Kwimanija kwa Noa i kukwashe bengidi ba Leza muswelo’ka dyalelo?

4 Noa wādi na myaka kubwipi kwa 800 pāshilwile Nimiloda kūbaka Kiteba kya Babele mwanda wa kufutulula musoñanya wa Yehova wa ‘kuyuja pano pa ntanda.’ (Ngalwilo 9:1; 11:1-9) Noa kātwelelepo mu butomboki bwa Nimiloda. O mwanda padi ludimi lwandi kelwashintyilepo pavutakanibwe ndimi ya bantomboki. Lwitabijo lwa Noa ne kwimanija kwandi, kebyāmwekelepo enka mu bununu ino i mu būmi bwandi bonso, o mwanda i kimfwa kifwaninwe kwiula bengidi bonso ba Leza, batame ne bankasampe.

Kimfwa mu Kisaka

5, 6. (a) Yehova wānene Abalahama kulonga bika paādi na myaka 75? (b) Le Abalahama wālondolwele namani ku musoñanya wa Leza?

5 Kimfwa kya lwitabijo kya banunu kibwanya kwiulwa na bantu ba mu bisaka byabo. Kino i kimweke ne mu būmi bwa bakulutuba bāikele’ko kupwa kwa Noa. Abalahama wādi na myaka kubwipi kwa 75 pāmunene Leza amba: “Funduka mu ntanda yobe ne mu babutule bobe ne mu njibo ya shobe, wende ku ntanda yo nkakulombola. Ino nkakwalamunanga kodi muzo mukatakata, ne kwesela nkakwesela dyese.”—Ngalwilo 12:1, 2.

6 Langa’po’tu bidi shi i abe obanene kushiya yobe njibo, balunda nobe, yenu ntanda, ne buledi bwa kisaka kyenu, wende ku ntanda yokuyukilepo. Abalahama wānenwe kulonga enka namino’u. Ino aye ‘waenda, monka mwāmunenene Yehova,’ ne mu mafuku onso ashele’ko mu būmi bwandi, wāshikata mu mapema bu mweni ne bu mupityeshinda mu ntanda ya Kenani. (Ngalwilo 12:4; Bahebelu 11:8, 9) Nansha Yehova byaālaile Abalahama amba ukekala “muzo mukatakata,” ino wāfwile lutundu lwandi kelwevudije. Sala wandi mukaji wāmubutwidile mwana umo enka, Isaka, papo Abalahama ke mushikate mu ntanda ya mulao myaka 25 mituntulu. (Ngalwilo 21:2, 5) Inoko, Abalahama kākōkelepo ne kujokela ku kyabo kibundi kwaātambile. Bine, kino i kimfwa kiyampe kya lwitabijo ne kūminina!

7. Kūminina kwa Abalahama kwāshidile wandi mwana Isake kimfwa’ka, ne kino i kiletele bantu bonso bika?

7 Kūminina kwa Abalahama kyādi kimfwa kikomo ku wandi mwana Isake, wāpityije būmi bwandi bonso—myaka 180 mituntulu—bu mweni mu ntanda ya Kenani. Kūminina kwa Isake kwādi kwimanine pa lwitabijo lwaādi nalo mu milao ya Leza, ne luno lwitabijo lwākuninwe mu mutyima wandi na bambutwile bandi banunu, kupwa lwākomejibwa na kinenwa kya Yehova mwine kyaāmulombwele. (Ngalwilo 26:2-5) Kwimanija nshinkidingi kwa Isake nako kwāikele na mvubu mpata mu kufikidija mulao wa Yehova wa kunena’mba “lukunwa” lwa kuleta madyese ku muzo onso wa mwana-muntu lukatamba ku kisaka kya Abalahama. Myaka tutwa pa kupita’po, Yesu Kidishitu, kipindi kibajinji kya luno “lukunwa,” wāshitwila bonso ba kumwitabija dishinda dya kupwana na Leza ne kumona būmi bwa nyeke.—Ngalatea 3:16; Yoano 3:16.

8. I muswelo’ka wālombwele Yakoba lwitabijo lukomo, ne kino i kitushile kimfwa’ka?

8 Isake nandi wākweshe wandi mwana Yakoba atamije lwitabijo lukomo lwāmukweshe mu bununu bwandi. Yakoba wādi na myaka 97 paālwile na mwikeulu bufuku bonso butuntulu kwaādi usaka kweselwa. (Ngalwilo 32:24-28) Kumeso kwa aye kufwa na myaka 147, Yakoba wēningije mpata pa kwesela bandi bana 12 bonso umo ne umo. (Ngalwilo 47:28) Binenwa bya bupolofeto byaānene, bisonekelwe mu Ngalwilo 49:1-28, byāfikidile kadi bikyendelela kufikidila ne pano.

9. Lelo i bika byotubwanya kunena pangala pa kimfwa kileta banunu bapye ku mushipiditu mu bisaka byabo?

9 I kimweke patōka’mba, bengidi ba Leza ba dikōkeji bekalanga baleta kimfwa kiyampe mu bisaka byabo. Bufundiji bwa mu Bisonekwa bufundija banunu pamo ne myanda yobemwenine umbūmi, ne kimfwa kyabo kya kūminina, byonso bino bibwanya kuyukanya shi nkasampe ukatama na lwitabijo lukomo. (Nkindi 22:6) Banunu kebafwaninwepo nansha dimo kwityepeka amba kekudipo kiyampe kyotukokeja kulonga mu bisaka byetu.

Lupusa pa Banababo Betabije

10. Yosefa “walaīle pa mwanda wa bikupa byandi” bika, ne uno musoñanya wāikele na lupusa’ka?

10 Banunu babwanya kadi kwikala na lupusa luyampe pa banababo betabije. Yosefa mwanā Yakoba, mu bununu bwandi, wālongele’tu kilongwa kimo kityetye kilombola lwitabijo, ino kyāletele byabuyabuya pa midiyo ne midiyo ya batōtyi ba bine bāikele’ko mwenda mafuku. Aye na myaka 110, “walaīle pa mwanda wa bikupa byandi” amba Bene Isalela pa kutaluka mu Edipito, banenwe kusela bikupa byandi kwenda nabyo. (Bahebelu 11:22; Ngalwilo 50:25) Uno musoñanya wābwejeje’ko Isalela lukulupilo mu bula bwa myaka yonso ya bupika bwa malwa bobāmuninwe kupwa kwa lufu lwa Yosefa, wēbapa kikulupiji amba basa kunyongololwa.

11. Mobimwekela, Mosesa mununu wādi na lupusa’ka luyampe padi Yoshua?

11 Mosesa ubadilwa mu boba bākankamikilwe na binenwa bya lwitabijo bya Yosefa. Mosesa pa kubwanya myaka 80, wāikele na dyese dya kusela bikupa bya Yosefa kutamba mu ntanda ya Edipito. (Divilu 13:19) Mu kine kitatyi’kya, wēyukile na Yoshua, wādi ukidi nkasampe bininge. Kupwa papo, Yoshua wāikele ke mwingidi wa Mosesa mu myaka 40. (Umbadilo 11:28) Wākandile pamo na Mosesa ku Lūlu lwa Shinai, kadi wādi ponka pātūkile Mosesa ku lūlu na mabwe a Bukamoni. (Divilu 24:12-18; 32:15-17) Bine Mosesa wādi nsulo milumbuluke kashā ya madingi mapye ne tunangu kudi Yoshua!

12. Yoshua wādi na lupusa’ka luyampe pa muzo wa Isalela mu būmi bwandi bonso?

12 Yoshua nandi, wādi ukankamika muzo wa Isalela mu bula bwa būmi bwandi bonso. Batyibi 2:7 witulombola’mba: “Bantu’ba baingidila Yehova mafuku onso a Yoshua, ne mafuku onso a bakulumpe batabukile būmi bwa Yoshua, bamwene mwingilo mukatakata onso wa Yehova, wālongele kudi Isalela.” Ino Yoshua ne banunu bakwabo bana-balume pa kufwa, kwāshilula kipindi kya myaka 300 kya kulumbakana pa bukata bwa butōtyi bwa bine ne bwa bubela, kufika ne ku mafuku a mupolofeto Samwele.

Samwele Wādi ‘Ulonga Byoloke’

13. Lelo Samwele wādi ‘ulonga byoloke’ namani?

13 Bible katelelepo myaka yādi na Samwele paāfwile, inoko, mungya myanda ilombwelwe mu mukanda Umbajinji wa Samwele i milongeke mu bula bwa myaka kubwipi kwa 102, kadi Samwele wēmwenine myanda mivule itelelwe’mo. Tutanga mu Bahebelu 11:32, 33 amba batyibi boloke ne bapolofeto bādi ‘balonga byoloke.’ Bine, Samwele wālengeje bantu bamo ba mu yabo myaka’ya bepuke nansha kuleka bilongwa bibi. (1 Samwele 7:2-4) Namani? Wādi muntu wa dikōkeji kudi Yehova mu būmi bwandi bonso. (1 Samwele 12:2-5) Kādipo na moyo wa kupa muntu madingi masumininwe, nansha shi i mulopwe. (1 Samwele 15:16-29) Ne kadi, Samwele pa kwikala “mununu ne mvwi ku mutwe,” wāshile kimfwa kiyampe kya kulombela pangala pa bakwabo. Wānene amba ‘ukalonga bubi padi Yehova, shi waleka kulombelela’ banababo Bene Isalela.—1 Samwele 12:2, 23.

14, 15. I muswelo’ka banunu obakokeja kwiula Samwele mu myanda itala milombelo?

14 Byonso bino bilombola patōka muswelo mulumbuluke banunu obabwanya kwikala na lupusa luyampe pa bengidi bakwabo ba Yehova. Nansha byobakolejibwa na kusosomwa mu ngitu nansha na bikoleja bikwabo, boba ke batame bininge babwanya kulombela pangala pa bakwabo. Banwe banunu, lelo muyukile mwikadile milombelo yenu na kamweno kakatampe ku kipwilo? Byomudi na lwitabijo mu mashi āmwangile Kidishitu, mwi betabijibwe na Yehova, ne kadi mwi bamone “kutompibwa kwa kwitabija” kwenu pa mwanda wa kūminina kwenu. (Yakoba 1:3; 1 Petelo 1:7) Kemwākelwai kashā kino: “Lulombelo lwa kininga lwa moloke lo lwine lutabukile buleme.”—Yakoba 5:16.

15 Milombelo yenu idi na mvubu mu myanda ya kukwatakanya mwingilo wa Bulopwe bwa Yehova. Banabetu bamo i bakutwe mu kifungo pangala pa kwimanija kwabo kwa Bwine Kidishitu kwa kubulwa kwikuja mu bya ntanda. Bakwabo baponenwanga na bimpengele, mavita ne malwi a bana na bana ba ntanda imo. Koku nako bakwabo botudi nabo mu bipwilo byetu batanwa na matompo ne kukankajibwa. (Mateo 10:35, 36) Ne kadi mufwaninwe kulombela kitatyi ne kitatyi pangala pa boba batangidile mwingilo wa busapudi ne batadi bemanine bipwilo. (Efisesa 6:18, 19; Kolose 4:2, 3) Bine, i kintu kiyampe mpata shi mutela banabenu mu lwitabijo mu milombelo, na mwādi mulombelela Epafalasa!—Kolose 4:12.

Kufundija Lukongo Lwiya’ko

16, 17. I bika byālailwe mu Mitōto 71:18, ne kino kifikidilanga namani?

16 Kwingidila pamo na bantu ba kikōkeji ba mu “kaluombe katyetye,” ko kunena’mba boba betyilwe kwenda mūlu, i kulete bufundiji bwa mvubu ku “mikōko mikwabo,” ko kunena’mba boba badi na lukulupilo lwa kwikala na būmi bwa nyeke pano pa ntanda. (Luka 12:32; Yoano 10:16) Kino kyālailwe kala mu Mitōto 71:18, motutanga’mba: “Eyo, i binebine, pa kununupa ne mvwi ku mutwe, abe Leza, kokandekelela; poso’mba, mpwe kusapula bidi bukomo bobe ku lukongo lukwabo lwiyako, ne bukomo bobe bukata kudi bonso bakāyako.” Bashingwe māni a mushipiditu baloñanga buninge bwa kwiija bakwabo ba mu mikōko mikwabo mingilo mwa kuselela biselwa bikatampe kumeso kwa kwibashiya ne kwenda mu ntumbo pamo na Yesu Kidishitu.

17 Mungya buluji, panena Mitōto 71:18 kufundija “bonso bakāyako,” kino kitala ne mikōko mikwabo, ko kunena’mba boba batambulanga bufundiji ku bashingwe māni ba Leza. Yehova i mupe banunu madyese a kusapula myanda yandi ku boba bāya kutwela mu butōtyi bwa bine. (Yoela 1:2, 3) Mikōko mikwabo īmonanga bu ya dyese pa kufundijibwa na bashingwe māni, kadi nayo ikunkwanga mutyima ikasapwile bakwabo badi na mutyima wa kwingidila Yehova bufundiji bwa mu Bisonekwa.—Kusokwelwa 7:9, 10.

18, 19. (a) I myanda’ka ya mvubu ibwanya bengidi ba Yehova banunu bavule kusekunwina bakwabo? (b) Bene Kidishitu banunu bafwaninwe kukulupila bika?

18 Bengidi ba Yehova banunu, bekale bashingwe māni nansha ba mu mikōko mikwabo, i bivulujo byūmi bya binkumenkume bya mu mānga. Batyetye bakidi bōmi pano bāmwene sinema ya “Foto-drame ya Bupangi.” Bamobamo bayukile batutu bādi batangidile kumeso bākutyilwe mu kifungo mu 1918. Bakwabo nabo bāingile mu myanda ya kunena ku ladiyo ya Sosiete Watchtower, yādi itwa bu WBBR. Bavule babwanya ne kusekununa bisambo bya kulwila kupa Batumoni ba Yehova bwanapabo mobyādi bisambilwa mu mabilo makatampe. Kadi kukidi ne bakwabo bāimanije nshinkidingi pangala pa butōtyi bwa bine mu mabikavu a kasusu. Bine, bano banunu babwanya kusekununa muswelo wadi wenda usokolwa bubinebine. Bible witukankamika twikale kumwena ku buno buyuki bukata bobadi nabo.—Kupituluka 32:7.

19 Bene Kidishitu banunu i basoñanibwe kwikala bimfwa biyampe ku bankasampe. (Tetusa 2:2-4) Kepabulwe padi banunu kebamwenepo lupusa ludi na kwabo kūminina, yabo milombelo, ne abo madingi pa bakwabo. Padi ne ba Noa, Abalahama, Yosefa, Mosesa, ne bakwabo nabo kebādipo bayuka muswelo kikōkeji kyabo okyadi kya kukwasha bininge nkongo īya’ko. Inoko, bupyani bwa lwitabijo lwabo ne kwimanija kwabo bobāshile bwākweshe bantu bikata; ne bwenu nabo mo monka.

20. Lelo i madyese’ka atengele boba balama lukulupilo lwabo na kininga kufika ne ku mfulo?

20 Bine, langa’po bidi nsangaji yokekalanga nayo pa kumona “būmi bulumbuluke” pa kupwa kupanda ku “kyamalwa kibūke” nansha kujokejibwa ku būmi kupityila ku lusangukilo! (Mateo 24:21; 1 Temote 6:19) Langa’po mobikekadila pakatalula Yehova bununu mu Bulopwe bwa Yesu bwa Myaka Kanunu. Pa kyaba kya imbidi yetu koneka bityebitye, ino ikenda ilongoloka difuku ne difuku—na bukomo buvule mu ngitu, meso amona kulampe, matwi evwana senene shē, ngitu ya buya bwa dyangi! (Yoba 33:25; Isaya 35:5, 6) Boba bakekala na dyese dya kwikala mu ntanda impya ya Leza bakekalanga nyeke bankasampe shi tudingakanye būmi bwabo na myaka ne myakula yobakekalanga’ko nyeke. (Isaya 65:22) Nanshi, twendelelei batwe bonso kukwatyidila lukulupilo lwetu na kininga kufika ne ku mfulo, ne kwendelela kwingidila Yehova na muya wetu onso. Tukulupilei amba Yehova ukafikidija byonso byalaile ne amba byonso byakalonga bikatabuka kulampe kwine ne bine byotutengele.—Mitōto 37:4; 145:16.

Lelo Ukalondolola Namani?

• Kwimanija kwa mu bununu kwa Noa i kuletele muzo wa muntu madyese namani?

• Le lwitabijo lwa bakulutuba lwādi na lupusa’ka pa ntundu yabo?

• Ba Yosefa, Mosesa, Yoshua, ne Samwele bākankamikile batōtyi bakwabo namani mu myaka yabo ya bununu?

• I bupyani’ka banunu bobabwanya kushiya?

[Bipangujo bya Kifundwa]

[Kifwatulo pa paje 29]

Kūminina kwa Abalahama kwāikele na lupusa lukatampe padi Isake

[Kifwatulo pa paje 32]

Bankasampe bamwenanga mu kuteja banunu ba kikōkeji