Le Mushikwa wa Misaka Ukapwa Namani?

MU Eshipanye, alubitele waimika matyi a futubolo. Mwanda waka? Mwanda bantu bavule batala matyi abatuke mukayi mwine Kamerune kasake’nka ne kutamba mu kiwanza mwata futu mwine. Mu Rusi, abavula kutamba Bene Afrika, Bene Azia, ne Bene Amerika wa Kunshi bulwi; mu 2004, ano malwi a kutamba ba misaka ingi elundile’ko ke malwi 55 pa katwa, afika ne pa malwi 394 mu 2005. Mu Beletanye, kipindi kimo pa bisatu kya bantu ba mu Azia ne bafita balondolwele ku bwipangudi balangile amba bajimije twaji twabo mwanda’tu i ba misaka ingi. Bino bimfwa bilombola mupityila myanda ntanda yonso.

Mushikwa wa bantu ba misaka ingi i mwishile bukata—kudi mushikwa wampikwa kulonga kibi nansha wa mutonko bitupu, ino kudi ne mushikwa wa nkuku ikwata muzo mutuntulu mwanda wa kusaka kutukija bantu ba musaka kampanda. * Le kashilushilu kene ka mushikwa wa misaka mikwabo i kepi? Le tukokeja namani kwepuka kwikala nao? Le i kyendele’mo kukulupila amba difuku dimo bisaka byonso bya bantu bikekala pamo mu ndoe? Bible uleta bujinguludi busangaja pa ino myanda.

Kasusu ne Mushikwa

Bible unena’mba: “Mifwatakanyo ya mutyima wa muntu i mibi’tu ne ku bwanuke bwandi kwine.” (Ngalwilo 8:21) O mwanda bamo baloelelwanga kususula bakwabo. Bible unena monka’mba: “Talapo bidi, mipolo ya badi namino’ba basusulwa, kadi kebadipo ne nsenga; kabidi ku mutamba wa bakususujañana babo kwadi bukomo; ino kudi abo kebadipo na nsenga.”—Musapudi 4:1.

Kadi Bible ulombola’mba mushikwa wa misaka wāshilwile tamba kalā. Kimfwa, mu myaka katwa ka 18 kumeso kwa Kino Kitatyi, Felo wa mu Edipito wāityile Yakoba Muhebelu ne kisaka kyandi kikatampe bāye bashikate mu Edipito. Ino mwenda myaka, Felo mukwabo wātuyuka kibumbo kikatampe kya beni bādi mu yandi ntanda. O mwanda nsekununi inena’mba: “Penepa kadi wanena bantu bandi amba: Talaipo bidi, bantu ba ku bāna ba Isalela betutabukilemo bungibungi ne bukomo bukata. Iyai twibakadile bunwa bwa ñeni kutyina’mba bakevudijija. . . . Po pa mwanda o bebabikīle batulala ba mingilo ya kitungo kwibasusula ku mingilo ya lupanda.” (Divilu 1:9-11) Bene Edipito bāsoñanya enka ne kwipaya bana ba lukeke bana-balume bonso babutulwa na lutundu lwa Yakoba.—Divilu 1:15, 16.

Le Kashilushilu Kene I Kepi?

Bipwilo bya ino ntanda kebikwashangapo divule bantu babyo baleke kushikwa misaka mikwabo. Eyo, bantu bamo bakandanga na lupaka lonso boba basusujana, ino bipwilo abyo byonso kikonge bīkupanga ku mutamba wa basusujañana. Ye mobyāikadile mu États-Unis, mwādi mumweshibwa bafita malwa na kujidika bijila ne na kwibepaya, ne kupeleja kwisonga nabo kufika ne mu 1967. Mo mobyaikadile ne mu Afrika wa Kunshi mwadi kitango kitwa bu apartheid, paikele bantu batyetye kutādila bakwabo na kujidika bijila, pamo bwa kupeleja bantu kwisonga na ba misaka mikwabo. Mu ano matanda onso abidi, bantu bamo bādi mu bisumpi byādi bikankamikwa mulangwe wa kushikwa misaka mikwabo bādi batōtyi bepāne ba mu bipwilo.

Inoko, Bible usokola kine kilengeja uno mushikwa wa misaka. Ushintulula mwanda waka misaka imoimo imwesha mikwabo malwa, amba: “Yewa kaswele nankyo kayūkilepo Leza, mhm; mwanda aye Leza i lusa. Shi muntu unena’mba: Nswele Leza; ne kushikwa mwanabo,  nankyo i wabubela; ke-muntu yewa wakubulwa kuswa mwanabo o bēmwene nandi, kayūkapo kuswa Leza o kebēmwene nandi.” (1 Yoano 4:8, 20) Bino binenwa bisokola kashilushilu kene ka mushikwa wa misaka. Bantu badi na uno mushikwa mwanda kebayukilepo Leza nansha kumuswa kwine mpika—bekale batōta nansha kutōta mpika.

Kuyuka Leza—Kitako kya Bumo bwa Misaka

Lelo kuyuka Leza ne kumuswa kulengejanga misaka ikale umbumo namani? Le i buyuki’ka busokolwa mu Kinenwa kya Leza bulengeja bantu baleke kusanshija boba bamweka bu beshile nabo? Bible ulombola amba Yehova ye Shandya bantu bonso. Unena’mba: “Kudi bātwe i Leza umo enka, Tata, bintu byonso i bya kudi aye konka.” (1 Kodinda 8:6) Kadi unena’mba: “Wasambakenye mizo yonso ya bantu ke mashi amo onka.” (Bilongwa 17:26) Nanshi bantu bonso i bana na bana.

Bantu ba misaka yonso bakokeja kwitemba pangala pa būmi bobatambwile kudi Leza, ino kadi bonso badi na kintu kileta mitompwe kyobapyene kudi nkambo wabo. Polo mulembi wa Bible wānene amba: ‘Bubi bwātwelele panopantanda ku muntu umo.’ O mwanda “bonso i bapye-mambo, bakadikile pa ntumbo ya Leza.” (Loma 3:23; 5:12) Yehova i Leza uswele kumona bintu bishileshile—o mwanda i kutupu bipangwa bibidi biifwane potō. Bine, kāpelepo musaka kampanda bintu bya kwiumwekeja’mba upityile mikwabo. Milangwe isambakene pi na pi ya kulanga amba musaka kampanda o muyampe kupita misaka mikwabo i mwishile kulampe kwine na myanda inenwe mu Bisonekwa. Bine, buyuki bobetuyukija kudi Leza bushinsakanyanga bumo bwa misaka.

Leza Utele Mizo Yonso Mutyima

Bamo beipangulanga shi Leza ye wākolomwene mushikwa wa misaka pa kutonga Bene Isalela ne kwibafundija amba besansanye nyeke na mizo mikwabo. (Divilu 34:12) Kitatyi kimo, Leza wātongele muzo wa Isalela wikale ke bantu bandi ba pa bula mwanda wa lwitabijo lwa kutendelwa lwādi na nkambo wabo Abalahama. Leza mwine ye wādi uludika Isalela wa kala’wa, utonga balopwe bandi ne kwibapa mukanda wa bijila. Kitatyi kyādi kitabija Isalela ino mpangiko, bantu bakwabo bādi bemwena bipa bitamba ku buludiki bwa Leza mobishidile na byobya bitamba ku buludiki bwādi buludika bantu kukwabo. Kadi Yehova wāfundije Isalela tamba yoya myaka amba kusakilwa kitapwa kya kujokeja bantu mu kipwano kilumbuluke na Leza. Nanshi kipwano kya Yehova na Isalela kyādi na kamweno ku mizo yonso. Kino i kikwatañane na byobya byaānene Abalahama amba: “Mu lukunwa lobe e mo ikeselwanga dyese mizo yonso ya  panopanshi, mwanda ubankōkela diwi dyami.”—Ngalwilo 22:18.

Pakwabo kadi Bayuda bo bāpelwe madyese a kutambula binenwa bikola bya Leza ne kwikala muzo wādi wa kubutwilwa’ko Meshiasa. Ino kino nakyo kyādi i pa mwanda wa mizo yonso imwene’ko. Bisonekwa bya Kihebelu byāpelwe Bayuda bishintulula mu muswelo utenga mutyima mukekadila bintu kitatyi kikeselwa misaka yonso madyese makatampe amba: “Mizo mingimingi ikenda ke inena’mba: Iyai tukande ku lūlu lwa Yehova, ne ku njibo ya Leza wa Yakoba; kadi uketulombola ku mashinda andi . . . muzo keukatalulapo kipete pa muzo mukwabo; ehe, nansha kulombola bulwi monka nyeke, ehe. Ino nanshi bakashikata, ense munshi mwa muñanza wandi, ense munshi mwa muñanza wandi, kadi ne ense munshi mwa mukuyu wandi, ense munshi mwa mukuyu wandi; nansha umo ukebalengejapo moyo.”—Mika 4:2-4.

Nansha Yesu Kidishitu mwine byaāsapwidile’nka Bayuda kete, ino wānene ne kunena’mba: “Kadi Myanda Miyampe ino’i ya Bulopwe ikasapulwa panopantanda ponso, amba ikale bu kiyukeno ku mizo yonso.” (Mateo 24:14, Myanda Miyampe ku Bonso) I kutupu muzo ukabulwa kwivwana myanda miyampe. Nanshi Yehova wāshile kimfwa kilumbuluke pa kwikala na misaka yonso senene shē. “Leza kalemekangapo bantu’mba: Yeu ye yeu, mhm. Nanshi mu mizo yonso enka umutyina, ulonga bilumbuluke nabya ye waitabijibwa kudi aye.”—Bilongwa 10:34, 35.

Bijila byāpene Leza ku muzo wa Isalela wa kala nabyo bilombola’mba utele mizo yonso mutyima. Tala Bijila mobyādi bilombela kwikala biyampe na bantu ke Bene Isalelapo, pa kyaba kya kuleka kwibashikwa bitupu, amba: “Mweni wikalanga nenu mafuku ukemwikadilanga pamo bwa mubutulwe mwenu, ino ukamusanswanga mo wisanshilwe abe mwine; mwanda banwe nenu mwadi beni mu ntanda ya Edipito.” (Levi 19:34) Bijila bya Leza bivule byādi bifundija Bene Isalela bekale biyampe na beni. O mwanda Boaza, nkambulula wa Yesu, pa kumona mwana-mukaji mukolelwe ino wa kungi ukōkolola bidibwa, wālongele mungya byāmufundije Leza, na kunena bangudi bashiye byangulwa bivule mwanda wa mwana-mukaji’wa akōkolole’byo.—Luta 2:1, 10, 16.

Yesu Ufundija Kwikala Biyampe na Bantu

Yesu wāsokwele buyuki bwa Leza kupita muntu ye-yense. Wālombwele balondi bandi mwa kwikadila biyampe na bantu bobeshidile nabo. Difuku dimo wāshilwile kwisamba na mwana-mukaji Mwine Samadia. Bene Samadia i musaka obādi bafutulwile kudi Bayuda, o mwanda uno lolo wātulumukile. Mu ino mīsambo, Yesu wāivwanije mwana-mukaji’wa na kanye muswelo wakokeja kwikala na būmi bwa nyeke.—Yoano 4:7-14.

Kadi Yesu wētufundije mwa kwikadila na bakwetu ba mu misaka mikwabo pa kuleta kyelekejo kya Mwine Samadia wa mutyima muyampe. Uno mwana-mulume wātene Muyuda wādi mutapwe bibi na batubwalāla. Mwine Samadia’wa wādi padi ukokeja kulanga’mba: ‘Le kyonkwashisha Muyuda i kika? Bayuda bafutululanga bantu ba muzo wetu.’  Ino Yesu wālombwele amba Mwine Samadia’wa wādi umona bantu ba muzo ungi muswelo mukwabo. Nansha shi bapityeshinda bakwabo bāpityile mutapwe’wa bitupu, aye Mwine Samadia ‘wāmukwatyilwe lusa’ ne kumukwasha wāmukwasha bikatampe. Yesu wāfudije kino kyelekejo na kunena’mba yewa yense usaka kwitabijibwa na Leza ufwaninwe kulonga uno muswelo.—Luka 10:30-37.

Mutumibwa Polo wāfundije boba basaka kusangaja Leza bashinte bumuntu bwabo ne kwiula muswelo wikalanga Leza na bantu. Polo wāsonekele amba: “Umbapu kuvula yewa muntu wa kala ne mīngilo yandi mīne kumo, ino umbavwala uno muntu mupya, wenda upangululwa kupya ku kuyūkijibwa, monka mwikadile kyelekejo kya yewa wamupangile; ko kekwendelemopo nansha umbuNgidiki, nansha umbwine Yudea, nansha mu disao, nansha umbumpikwa disao, nansha umbusenji, nansha umbuSeshia . . . Ebiya pa bino byonso tentekaipo lusa, lo lwakulamankanya lufikijije.”—Kolose 3:9-14.

Lelo Kuyuka Leza Kushintanga Bantu?

Lelo bine kuyuka Yehova Leza kushintanga muswelo wikala bantu na boba ba misaka ingi? Tala mwanda wafikīle mweni umo wa mu Azia wadi unyemēne mu Kanada mobaikele kumutonda watyumukwa mutyima. Wetene na Batumoni ba Yehova, bashilula kwifunda nandi Bible. Mwenda mafuku, walemba mukanda wa kufwija’ko amba: ‘Mwi bazungu bayampe mpata kadi ba kanye. Ponamwene amba bine mwi beshile kulampe na bazungu bakwabo, neipangwile kine kyomwishidile i kika. Nalangilelangile ne ku mfulo namona amba mwi Batumoni ba Leza. Kudi kintu kampanda kya mu Bible kimushintyile. Namwene ku kupwila kwenu bibumbo bya bazungu, bafita, batyiluluka, ne bamandyano abo’ko na mutyima wa musombelo umo—muyampe shē—mwanda abo bonso badi bana na bana, batutu ne bakaka. Pano nayuka mwine wimulongele mwikale namino. I Leza wenu.’

Kinenwa kya Leza i kilaye amba kitatyi kimo “panopanshi pakayula ne kuyukidija kwa Leza.” (Isaya 11:9) Ne dyalelo dine, kibumbo kikatampe kya midiyo ne midiyo ya bantu “batambile mu mizo yonso, ne mu bisaka byonso ne mu bantu, ne mu ndimi” i kīkutyile umbumo mu butōtyi bwa bine, kukwatañana na kufikidila kwa bupolofeto bwa mu Bible. (Kusokwelwa 7:9) Bakulupile kumona kumeso’ku mushikwa upingakanibwa na buswe mu bantu ba ntanda yonso basa kufikidija panopano ponka mpango ya Yehova yāsokwedile Abalahama amba: “Bisaka byonso bya panopantanda bikeselwa dyese.”—Bilongwa 3:25.

[Kunshi kwa dyani]

[Kifwatulo pa paje 4]

Bijila bya Leza byāfundije Bene Isalela kuswa beni

[Kifwatulo pa paje 5]

I ñeni’ka yotuboila ku kyelekejo kya Mwine Samadia wa mutyima muyampe?

[Kifwatulo pa paje 6]

Leza kapelepo musaka kampanda bubinga bwiumwekeja’mba upityile mikwabo