Myanda Mikatampe ya mu Mukanda wa Ezekyele—I
Mwanda wa Yehova I Mūmi
Myanda Mikatampe ya mu Mukanda wa Ezekyele—I
TUDI mu mwaka wa 613 K.K.K. Mupolofeto Yelemia udi mu Yuda, usapula pampikwa moyo konakanibwa kwa Yelusalema kwafwena ne kusalwa kwa ntanda ya Yuda. Nebukaneza Mulopwe wa Babiloni ke musele kala Bayuda bavule bu misungi. Mu baselelwe mudi ne Danyele ne bakwabo basatu bengidila mu kipango kya Bene Kaladea. Bayuda bavule baselelwe bu misungi badi dya ku munonga wa Kebale mu “ntanda ya bene Kaladea.” (Ezekyele 1:1-3) Yehova kalekelepo bano bamisungi bitupu pampikwa kwibasapwila musapu. Watonge Ezekyele wa myaka 30 bu mupolofeto.
Mukanda wa Ezekyele, uvuikile mu 591 K.K.K., wisambila myanda ipityile mu myaka 22. Ezekyele i mulembe na katentekeji kakatampe. I mutele mafuku a kweji a bupolofeto bwandi, ulombola’nka ne difuku ne kweji, ne mwaka mwine kumo. Kipindi kibajinji kya musapu wa Ezekyele kimanine pa kupona ne konakanibwa kwa Yelusalema. Kipindi kya bubidi kidi na binenwa bya butyibi bwa kuponena mizo mikwabo, ne kipindi kya mfulo kisambila pa kujokejibwa kwa butōtyi bwa Yehova. Kino kishinte kisambila pa myanda mikatampe ya mu Ezekyele 1:1–24:27, idi’mo bimonwa, bupolofeto, ne kwengelekeja bintu byadi bya kuponena Yelusalema.
“NAKUTŪLA KODI KALAMA”
Ezekyele pa kupwa’tu kulombolwa kimonwa kilenga nzuba kya lupona lwa Yehova, wapebwa mwingilo wandi. Yehova wamusapwila’mba: “Nakutūla kodi kalama ka njibo ya Isalela; penepo ivwana kinenwa kya pa kyakanwa kyami; kabidi wibadyumune bya ko ndi.” (Ezekyele 3:17) Pa kunena bupolofeto bwa kutekelwa kwa Yelusalema kasāla, Ezekyele wasoñanibwa kwengelekeja mobikapityila. Yehova pa kwisambila pa ntanda ya Yuda, wanena kupityila kudi Ezekyele amba: “Ami, ke amiwa kadi, nkaleta kipete po mudi, kabidi nkōnakanya mitenta yenu.” (Ezekyele 6:3) Wanena bantu ba mu ntanda’ya amba: “Kitūngo kya kuponejibwa kobe kyaiya kodi.”—Ezekyele 7:7.
Mu 612 K.K.K., Ezekyele wamone kimonwa kimutwala ku Yelusalema. Bine, wamone bintu bya munyanji mpata bilongeka mu tempelo ya Leza! Yehova pa kutuma bibumbo bya mūlu (bimaninwe na “bantu basamba”) bya kwiya kufikidija butyibi amba bīye bifikidije bukalabale bwandi pa batupondo, poso’nka boba batūdilwe “kiyukeno pa mapala” bo bakanyongololwa. (Ezekyele 9:2-6) Ino dibajinji bidi, “makala a mudilo”—musapu wa Leza munane wa bonakani—afwaninwe kukusankanibwa peulu pa kibundi. (Ezekyele 10:2) Nansha Yehova byasa ‘kuleta dishinda dya babi pa mitwe ya abo bene,’ walaya kukongakanya boba bapalankanibwe ba Isalela.—Ezekyele 11:17-21.
Kadi mushipiditu wa Leza ubajokejeja Ezekyele ku Kaladea. Kupwa kubaengelekejibwa kunyema kusa kunyema Mulopwe Zedekia ne bantu mu Yelusalema. Bapolofeto ba bubela, bana-balume ne bana-bakaji, abatulujibwa. Batōtyi ba bankishi abaelwa. Yuda waelekejibwa na budimi bwa mañanza bwampikwa mvubu. Lukoyo lwa mukebo ne muñanza lulombola bipa bilula bisa kwangula Yelusalema pa kwabija Edipito. Lukoyo lufula na mulao amba ‘Yehova ukakuna kamutombo kanekena biyampe pa lūlu lulalula.’ (Ezekyele 17:22) Ino mu Yuda kemukekalapo ‘kibango kya buledi.’—Ezekyele 19:14.
Bipangujo bya mu Bisonekwa Bilondolwelwe:
1:4-28—Lelo dikalo dya mūlu dyelekeja bika? Dikalo dyelekeja kipindi kya mūlu kya bulongolodi bwa Yehova kibundilwe na bipangwa bya kikōkeji bya ku mushipiditu. Bukomo bwadyo butamba ku mushipiditu sandu wa Yehova. Mwine ukende pa dikalo, welekeja Yehova, udi na ntumbo ya kashā. Kutalala kwandi kwelekejibwe na nkongolo muneñene mpata.
1:5-11—Le bipangwa biná byūmi i bāni? Mu kimonwa kyandi kya bubidi kya dikalo, Ezekyele utela’mo bipangwa biná amba i bakelubi. (Ezekyele 10:1-11; 11:22) Mu bushintuludi bwa mfulo, utela’mo mpala ya ñombe amba i “mpala ya kelubi.” (Ezekyele 10:14) Kino i kifwaninwe mwanda ñombe i kyelekejo kya lupusa ne bukomo, ne bakelubi nabo i bipangwa bikomo bya ku mushipiditu.
2:6—Mwanda waka Ezekyele witwa divule bu “mwana muntu”? Yehova utela Ezekyele uno muswelo mwanda wa kuvuluja mupolofeto amba i mupangwe na misunya ne mashi, pa kino ulombola patōka kwishila kukatampe kwishidile muntu utumwa bu mukendi ne Nsulo ya buleza itamba’ko musapu. Kishima mwanā muntu i kitwe ne Yesu Kidishitu kintu kya misunsa 80 mu Maevanjile, mwanda wa kulombola patōka’mba Mwanā Leza wāile bu muntu wa mashi ne mema, ke bu mushipiditupo ufyamīne mu muntu, mhm.
2:9–3:3—Mwanda waka muvungo wa madilo ne kuyoyokota wātobele mu kya kanwa kya Ezekyele? Kyālengeje Ezekyele evwane butobaji bwa muvungo’wa i mumweno waādi umona mwingilo wāmupelwe. Ezekyele wādi na mutyima wa kufwija’ko Yehova pa kumwingidila bu mupolofeto.
4:1-17—Lelo bine Ezekyele wālongele kya kumwena’ko kya muswelo wādi wa kutēkelwa Yelusalema kasāla? Kulomba kwālombele Ezekyele bashinte bya kutekela’po ne kwitabija kwāitabije’ko Yehova kulombola’mba mupolofeto wālongele kya kumwena’ko. Kulādila pa lubavu lwa ku lunkuso kwādi kwa myaka 390 ya bukondame bwa bulopwe bwa bisaka dikumi—tamba bushilula mu 997 K.K.K. kufika ku konakanibwa kwa Yelusalema mu 607 K.K.K. Kulādila ku lubavu lwa ku lundyo kwādi kwa myaka 40 ya bubi bwa Yuda, bwa tamba kitatyi kyātongelwe Yelemia bu mupolofeto mu 647 K.K.K. kutūla ku 607 K.K.K. Ezekyele wādi wifita nzala mu bula bwa mafuku 430, kino kilombola mu bupolofeto amba kwādi kwa kwikala nzala kitatyi kikatēkelwa Yelusalema kasāla.
5:1-3—Le kusela kwāselele Ezekyele nywene imo ku yoya yaādi usaka kwela mu luvula, kupwa wēikuta ku mutwelo wandi kudi na buluji’ka? Kino kyādi kilombola’mba bashele’ko bādi ba kujokela mu Yuda ne kushilula butōtyi bwa bine kupwa kwa myaka 70 ya kasāla.—Ezekyele 11:17-20.
17:1-24—Lelo mikebo ibidi mikatampe i bāni, le tumisambo twa kūlukūlu twa mutondo twatyumwinwe namani, ne lelo kamusambo “kanekena biyampe” kakunwa na Yehova i ani? Mikebo ibidi yelekeja mulopwe wa Babiloni ne wa Edipito. Mukebo umbajinji ubaiya kūlu kwa nsongo ya mutondo, ko kunena’mba kwa mulopwe wa umbikalo wa ku musuku wa bulopwe wa Davida. Uno mukebo ubatyumuna tumisambo twa kūlukūlu pa kupingakanya Yehoyakini Mulopwe wa Yuda na Zedekia. Ino nansha Zedekia byatyipa mutyipo wa kukōkela, aye waabija mukebo mukwabo, mulopwe wa Edipito, ino mu bitupu. Waselwa bu musungi ne kufwila wakafwila mu Babiloni. Kupwa Yehova nandi watukuna kamusambo “kanekena biyampe,” ko kunena’mba Mulopwe Meshiasa. Uno i mukunwe pa “lūlu lulalula lumweka to-o,” pa Lūlu lwa Ziona wa mūlu, pasa kwikala ke “mutondo muyampe,” nsulo ya madyese a binebine akeselwa ntanda.—Kusokwelwa 14:1.
Ñeni Yotuboila’ko:
2:6-8; 3:8, 9, 18-21. Ketufwaninwepo kuzakajibwa nansha dimo na babi nansha kuleka’byo kusapula musapu wa Leza udi’mo ne kidyumu kya kwibadyumuna. Shi bantu badi na bujundu nansha betulondalonda, tufwaninwe kwikala bakomo pamo bwa dibwe ditabukile kukoma (dyama). Ino tufwaninwe kutadija kutyina’mba twakekala na mityima myumu, ba kasumalomo, nansha bampikwa lusa. Yesu wādi ukwatyilwa lusa bantu baādi usapwila, netu tufwaninwe kutononwa na lusa potusapwila bakwetu.—Mateo 9:36.
3:15. Kupwa kupebwa wandi mwingilo, Ezekyele wāshikete mu Tela-bibi, ‘mafuku asamba-abidi wana ne kwana,’ utentekela musapu wasa kusapula. Mwene netu tufwaninwe kwitūdila’ko kitatyi kya kwifunda na kininga ne kya kulanguluka mwa kwivwanijija senene bubinebine bwa mushike bwa ku mushipiditu?
4:1–5:4. Byādi bilomba Ezekyele ekale na kwityepeja ne kininga pa kwengelekeja myanda ibidi ya bupolofeto. Netu tufwaninwe kwityepeja ne kwikala na kininga pa kuvuija mwingilo o-onso witupele Leza.
7:4, 9; 8:18; 9:5, 10. Ketunenwepo kuleka diso dyetu kwivwanina bulanda boba batambula butyibi bunane bwa Leza nansha kwibakwatyilwa lusa.
7:19. Pasa kufikijija Yehova butyibi bwandi pa ino ngikadilo ya bintu, lupeto kelukekalapo na mvubu nansha imo.
8:5-18. Bupondo buletanga lufu ku mushipiditu. “Wampikwa bu-Leza ukonakanya mwikadi nandi ne kyakanwa kyandi.” (Nkindi 11:9) I kipite buya kuvundamina enka ne mulangwe wa kusaka kuta matwi kudi batupondo mwine.
9:3-6. Kwikala na kiyukeno—kilomboji kilombola amba twi bengidi ba Leza bepāne kadi babatyijibwe ne amba tudi na bumuntu bwa Bwine Kidishitu—kudi na mvubu pa kupanda ku “kyamalwa kibūke.” (Mateo 24:21) Bene Kidishitu bashingwe māni, belekejibwe na muntu wa kibīko kya mwino wa mulembi, bo batangidile mwingilo wa kutūla biyukeno, ko kunena’mba mwingilo wa kusapula Bulopwe ne kulonga bana ba bwanga. Shi tusaka kulama kiyukeno kyetu, tufwaninwe kwibakwasha na bupyasakane mu uno mwingilo.
12:26-28. Ezekyele wādi unena ne boba bādi bafutulula musapu wandi bene amba: “Kekukejepo monka binenwa [bya Yehova] nansha kimo kine.” Netu tufwaninwe kulonga bukomo bwetu bonso bwa kukwasha bakwetu bakulupile mudi Yehova pano pakafudije ino ngikadilo ya bintu.
14:12-23. Kupanda i kiselwa kitutala muntu ne muntu. I kutupu ukokeja kwituselela’kyo.—Loma 14:12.
18:1-29. Batwe bene bo beletelela biya nansha bibi bilupuka ku bilongwa byetu.
“NKAFULAMIKA’KYO, FULAMIKA, FULAMIKE-E”
Mu mwaka wa busamba-bubidi wa bu misungi, wa 611 K.K.K, bakulumpe ba Isalela baiya kudi Ezekyele “kwipangula Yehova.” Bateja lusango lonso lwa butomboki bwa Isalela ne kidyumu kya amba ‘Yehova ukasomona kipete kyandi mu kikwa’ pobadi. (Ezekyele 20:1; 21:3) Yehova walombola mfumu wa Isalela (Zedekia) amba: “Fundula nkaka, uvūle kilongo’kyo; kine kino’ki kekikalapopo monka, ehe; zunzula kyoki kidi panshi, tūkija kyoki kidi kūlu; ami nkafulamika’kyo, fulamika, fulamike-e; kine kino’ki nakyo kekikalangapo monka, ehe, poso’nka aye mwine’kyo [Yesu Kidishitu] wafika; ino nkamupa’kyo.”—Ezekyele 21:26, 27.
Yelusalema i mupye mambo. Bubi bwa Ohola (Isalela) ne bwa Ohodiba (Yuda) i busokolwe patōka. Ohola ke mupānwe kala “mu dikasa dya baswe bandi, ke mu dikasa dya bene Ashidia basanshilwe kadi.” (Ezekyele 23:9) Musala wa Ohodiba pano keudi pabwipi. Mu 609 K.K.K., kasāla ka myeji 18 ka Yelusalema kabashilula. Ku mfulo kibundi pa kupona, Bayuda abashala mu kanwa pululu, abakomenwa ne kumwekeja njia yabo kwine. Ezekyele unenwe’nka kusapwila misungi musapu wa Leza kutūla ne pasa kutambula lapolo wa konakanibwa kwa kibundi kudi “yewa upanda.”—Ezekyele 24:26, 27.
Bipangujo bya mu Bisonekwa Bilondolwelwe:
21:3—Lelo “kipete” kisomwenwe na Yehova mu kikwa kyakyo i kipete’ka? Kino “kipete” kyāingidije Yehova pa kupa Yelusalema ne Yuda mfuto i Nebukaneza Mulopwe wa Babiloni ne kibumbo kyandi kya bulwi. Kadi kibwanya ne kwikala kipindi kya bulongolodi bwandi bwa mūlu kibundilwe na bipangwa bya bukomo bya ku mushipiditu.
24:6-14—Kisuku kibunde mundila kyelekeja bika? Yelusalema utekelwe kasāla ye udingakanibwe na kisuku kibunde mundila. Mundila yakyo i bibi bya kibundi—bilongwa bya disubi, mwiendelejo wa munyanji, ne kumwanga mashi kulambikwa kibundi. Bilongwa byakyo bya disubi i bivule mpata bikoma kufunduka’mo pamo bwa mu kisuku kyampikwa’mo bintu kitūlwe pa makala ino mundila yakyo kufunduka’mo mpika.
Ñeni Yotuboila’ko:
20:1, 49. Byālongele bakulumpe ba Isalela bilombola amba bāpatenye byānene Ezekyele. Ketwakikalai na mutyima wa kupatanya bidyumu bitupa Leza.
21:18-22. Nansha Nebukaneza byaābukile lubuko, inoko Yehova ye wālengeje uno mulopwe Mujentaila āye atambe Yelusalema. Kino kilombola amba nansha ke bademona bene kebabwanyapo kukalakanya kufikidila kwa mpango ya Yehova ya kuleta butyibi.
22:6-16. Yehova ushikilwe lubabo, bya bulongelonge, kwingidija lupusa bibi, ne kuyata bya majika-kanwa. Tufwaninwe kwepuka bino bilongwa bibi na kusumininwa.
23:5-49. Kupwana na mapolitike kwāfikije Isalela ku kwiula mutōtelo wa bubela wa bano bapwani nandi. Twilamei nanshi ku kupwana na ino ntanda mwanda kubwanya konakanya lwitabijo lwetu.—Yakoba 4:4
Musapu Mūmi ne wa Bukomo
Tubaboila ñeni milumbuluke ku mashapita 24 mabajinji a mukanda wa mu Bible wa Ezekyele! Misoñanya idi’mo ilombola bintu bifikija muntu ku kupelwa na Leza, ne muswelo wakokeja kwitufwila lusa, ne mwanda waka tufwaninwe kwepuka babi. Bupolofeto bwa konakanibwa kwa Yelusalema bulombola patōka amba Yehova i Leza ‘usapwila bantu bandi bintu bipya; abyo kebyashilwile kufika.’—Isaya 42:9.
Bupolofeto pamo bwa bobwa busonekelwe mu Ezekyele 17:22-24 ne 21:26, 27 bulombola kushimikwa kwa Bulopwe bwa Meshiasa momwa mūlu. Panopano ponka buno buludiki busa kulongeja kiswa-mutyima kya Leza pano panshi. (Mateo 6:9, 10) Tutengelei ano madyese a Bulopwe na lwitabijo ne na kusumininwa konso. Bine, “mwanda wa Leza i wa būmi ne bukomo.”—Bahebelu 4:12.
[Kifwatulo pa paje 12]
Lelo dikalo dya mūlu dyelekeja bika?
[Kifwatulo pa paje 14]
Kutambila mu mwingilo wa busapudi kwitukwasha tulame “kiyukeno” kyetu