Twi ‘Bipangwa bya Kutendelwa’

“Ami ne kipangwa kya malwa, kya kutendelwa.”—MITŌTO 139:14.

1. Mwanda waka bantu bavule ba ñeni banenanga’mba Leza ye ulongele bintu bya kwanwa?

 NTANDA itujokolokele i miyule bipangwa bya kutendelwa. Le byāikele’ko namani? Bamo bakulupile amba malondololo a kino kipangujo akokeja kutanwa pampikwa bidi kunena’mba i Umpangi ulongele’byo. Bakwabo nabo amba kuleka’tu kunena’mba i Umpangi ulongele’byo i kwikadila mikalo ya kwivwanija bintu bitujokolokele. Bamona’mba bipangwa bidi mu ino ntanda i bidyambakane mpata, bya misaka na misaka, ne kadi padi nobe ukokeja kunena’mba i bya kutendelwa mpata kebibwanyapo kwitambila abyo bine mu kitulumukila. Mungya munenena bantu bavule, kubadila’mo ne befundi ba bya ñeni, diulu ne ntanda i bilongwe na Mulongi wa tunangu, wa bukomo, kadi wa mutyima muyampe. *

2. I bika byālengeje Davida atendele Yehova?

² Davida, Mulopwe wa Isalela wa kala, wādi ukulupile na mutyima umo amba Mulongi ufwaninwe kutendelwa pangala pa bipangwa byandi bya kutendelwa. Nansha Davida byāikele’ko pa kala kene kumeso kwa kino kyetu kitatyi kya bwifundi bwa bya ñeni, wājingulwile amba ujokolokelwe na bintu bya kutendelwa byāpangilwe na Leza. Davida wāsakile’tu bidi kubandaula bupunga bwa umbidi bu kintu kya kwanwa kipangilwe ku bukomo bwa Leza. Wālembele amba: “Nkakufwijangako; mwanda ami ne kipangwa kya malwa, kya kutendelwa, mīngilo yobe i mitendelwe; kadi kino namino muya wami uyūkile’kyo, senene, shē.”—Mitōto 139:14.

3, 4. Mwanda waka i kipite buya umo ne umo alanguluke bya binebine pangala pa bintu bilongele Yehova?

³ Davida wāikele na kino kikulupiji kikatampe mwanda wādi ulanguluka bya binebine. Dyalelo bifundwa bya ku masomo ne bisanji bya mīsambo i biyule’mo milangwe izozeja lwitabijo pa bitala kwine kulupukile muntu. Pa kusaka’mba netu twikale na lwitabijo pamo bwa lwa Davida, tufwaninwe kulanguluka bya binebine. Ketufwaninwepo kuleka milangwe yetu iludikwe na ya bakwetu, kupityidila mu myanda mikatampe bwa ino ya kwikala’ko kwa bintu ne mwingilo wa Umpangi.

⁴ Ne kadi, kubandila bintu bilongele Yehova kukokeja kuningija mutyima wetu wa kumufwija’ko kadi kuketupa kikulupiji mu milao yandi ya bintu byakalonga kumeso. Kino nakyo kiketutonona tuyuke Yehova biyampe shē ne kumwingidila. Shi ke pano, tutalei bwifundi bwa ino myaka mobubingijija milangwe ya Davida ya kunena’mba twi ‘bipangwa bya kutendelwa.’

Muswelo wa Kutendelwa Utama Ngitu Yetu

5, 6. (a) Lelo batwe bonso twashilwile kwikala’ko namani? (b) Lelo mfyo yetu ingilanga mwingilo’ka?

⁵ “I abe wapangile yami mfyo, wamfya munda mwa lolo.” (Mitōto 139:13, Bisonekwa Bitokele)  Batwe bonso twāshilwile kwikala’ko munda mwa lolo pamo bwa kaseke kamo katyetye kupita ne kano katonye kotufudija nako uno musemwa’ka. Kano kaseke katyuñunuñunu i kadyambakane bya mwiko, bine i tshapu mityetyetyetye ipunga bintu! Katamanga lubilo. Abe upwa’tu kweji wa bubidi mu ndá ya lolo, bipindi bikatampe bya ku umbidi obe kebipwe kala kupungwa. Mu bino bipindi mudi ne mfyo. Abe’tu ubutulwa, mfyo nayo keitengēle kala kusāsa mashi obe—ifundula busala ne mema asubuka, ino ilama byobya bya mvubu. Mfyo yobe ibidi, shi ingila biyampe, isāsanga mema mu mashi obe—kintu kya matyupa mwanda mu ngitu ya mutame—kupwa kwa minite 45 yonso!

⁶ Kadi mfyo yobe yo ikontololanga musungusungu wa tubweyele udi mu mashi obe pamo ne bintu bya busoswe bidi’mo ne mupumino wao. Kadi ingilanga mingilo mikwabo mivule ya kamweno, kimfwa kwalamuna vitamine D ke bintu bya mvubu bitamija mikupa biyampe ne kulupula lwima lwitwa bu érythropoïétine, lwine lulengeja miseke ityila ya mashi īvudije mu mikupa yobe. Ke kya kutulumuka’po nanshi shi mfyo itwanga bu “shalupwa wa bipungwapungwa bya mu ngitu.” *

7, 8. (a) Shintulula mutaminanga mwana munda mwa inandi. (b) Lelo mwana ukivunguluka munda udi bwa aye mufibwe “munshi mwine mwa panshi” namani?

⁷ “Ngitu yami keyakufīlwepo, popa po napangilwe pafīta; ne kulongelwa bingi bingi munshi mwine mwa panshi.” (Mitōto 139:15) Kaseke kabajinjibajinji keabanyanga mu tuseke, tuno nato twaendelela na kwiabanya. Na pano kala tuseke’twa twaanza kwishiyañanya, nansha kwibunga mungya miswelo yato, tumo twaikala ke twa bongolo, tukwabo twa misunya, tungi nato twa kikoba, ne bikwabokwabo. Tuseke twa muswelo umo twibunga pamo twaikala ke bilenda kupwa ke bikunki bya ku ngitu. Kimfwa, mu yenga wa busatu tamba kwimitwa kobe, biungo bikekala bikupakupa bya ngitu yobe byashilwile kwipunga. Abe ubwanya mayenga asamba-abidi, papo ukidi na bula bwa masantimetele abidi ne kipindi kete, bukukutu bwa mikupa 206 yonso yokekala nayo ku bukulu bwapwa kwipunga, nansha byobwadi kebwaumine, nansha kwipunga bu mikupa mikomo.

⁸ Kuno kuvunguluka kwa ngitu kutulumukwa kwadi kupita mu ndá ya inobe, kutupu muntu wadi wikumona, kudi enka bwa ako kwadi kufibwe munshi mwine mwa panshi. Na bubine, bintu bivule bya motuvungulukilanga mu ndá kebiyukilwepo na muntu nansha umo. Kimfwa, lelo i bika byalengeje nsange kampanda ya mu tuseke ishilule kushiyañanya tuseke tumo na tukwabo? Eyo, padi bwifundi bwa bya ñeni bukenda busokola’byo bityebitye, ino pamo na mwānenene’kyo Davida, Yehova—Mulongi wetu—upotolwele byonso’bi ne pa mfulo.

9, 10. Lelo kwipunga kwa bipindi bya kabale ‘i kulembwe’ “umukanda” wa Leza namani?

⁹ “Meso obe amwene ngitu yami po yadi keyabwanininepo, kadi umukanda obe byonso byakungitu byami byasonekelwe, byobya byapangilwe mo bukila, mo bukila, popa padi kepaīkēlepo kintu nansha kimo.” (Mitōto 139:16) Kaseke kobe kabajinji kadi kaselele mwadijo wa umbidi obe onso. Uno mwadijo o wadi uludika bintu pa kutama kwa umbidi obe mu myeji kitema mu ndá kumeso kwa kubutulwa ne kupwa kwa myaka makumi abidi ne musubu ya butame. Mu kino kyaba kyonso, umbidi obe wadi upita mu matabula mavule, onso alonda myanda yadi kala milembwe mu kaseke kabajinjibajinji.

¹⁰ Davida kādipo uyukile myanda ya tuseke ne nsange, mwanda kādipo nansha na mikoloshikope mine. Inoko wajingulwile bya bine amba kuvunguluka kwa umbidi wandi kulombola amba kwādi kutandikwe kala. Padi Davida wādi uyukile bityetye mutaminanga kabale munda, o mwanda wālangile amba ditabula ne ditabula dyādi dilonda bupunga bulongolwelwe kala kadi mu kitatyi kyobeditungīle. Wānene usāsula bino byonso amba “byasonekelwe” “umukanda” wa Leza.

11. Le twaselele kimfwa kya umbidi wetu kwepi?

¹¹ Dyalelo, bantu bayukile amba ngikadila yopyene ku bambutwile bobe ne bankambo bobe—kimfwa bula, mpala, meso ne bufityi bwa nywene, ne mikwabo mivulevule yowibefwene—byadi kala bilembwe mu nsange. Kaseke ne kaseke kobe kadi na nsange tununu ne tununu, kadi lusange ne lusange lubadilwa mu lukamba  lwa nsange lubundilwe na kyokya kyobeta bu ADN (Acide désoxyribonucléique). Misoñanya ya mubundilo wa umbidi obe i ‘milembwe’ ku yobe nkungilo ya bipungwa bya yoya yobeta bu ADN. Kyaba kyonso kiabanya tuseke tobe—pa kupunga tuseke tupya nansha kupingakanya tuseke tukulu—obe ADN upyanikanga tuseke tupya’twa ino misoñanya mwa kukulamina mūmi ne kulama kilungi kyobe kinekine. Bine, kino i kimfwa kya kutendelwa kya bukomo ne tunangu twa Mulongi wetu wa momwa mūlu!

Ñeni Yetu ya pa Bula

12. I bika bishiyañanyanga nakampata bantu na banyema?

¹² “Ē! keyo! mifwatakanyo yobe kulema’yo buleme kudi ami abe Leza! Ē! keyo bukata mbadi yayo! Shi mbale’yo, nankyo ītabukile mu kubala kwa musenga.” (Mitōto 139:17, 18a) Banyema nabo i balongwe mu muswelo wa kutendelwa, ne bamo badi na byumvwanino ne bwino bupityile ne bwa bantu bwine. Inoko Leza wāpele bantu ñeni ipityile ya banyema kulampe kwine. Dibuku dimo dya bwifundi bwa bya ñeni dinena’mba: “Nansha batwe bantu byotwiifwene mu bintu bivule na misaka mikwabo ya bipangwa byūmi, ino twi beshile na bintu bikwabo byonso byūmi bidi pano pa ntanda ku bwino bwetu bwa kwingidija ludimi ne milangwe.” Kupwa dibweja’ko amba: “Kadi twi ba pa bula mwanda tudi na mityima iyokayoka ya kusaka kwiyuka batwe bene: Le umbidi wetu i mupungwe namani? Le twi balongwe namani?” Bino i bipangujo byādi bilangulukila’po ne Davida.

13. (a) Le Davida wālangulukīle pa milangwe ya Leza namani? (b) Le netu tukokeja kulonda kimfwa kya Davida namani?

¹³ Kupityidila, twi beshile na banyema mwanda tudi na bwino bwa kunañuna milangwe ya Leza. * Kino kyabuntu kya pa bula i muswelo ungi nao otupangilwe mu “kyelekejo kya Leza.” (Ngalwilo 1:27) Davida wāingidije biyampe kino kyabuntu. Wālangulukile pa bubinga bwa kwikala’ko kwa Leza ne pa ngikadila yandi miyampe imweka mu ntanda imujokolokele. Kadi Davida wādi na mikanda imbajinjibajinji ya Bisonekwa Bikola, yādi’mo myanda yāsokwelwe na Leza imutala aye mwine ne mingilo yandi. Bino bilembwa bya ku bukomo bwa mushipiditu byākweshe Davida emvwanije milangwe ya Leza, bumuntu bwandi, ne mpango yandi. Kulangulukila kwālangukile Davida pa Bisonekwa, pa bupangi, ne pa bilongwa byāmulongēle Leza kwāmulengeje atendele Mulongi wandi.

Bilombwa pa Kwikala na Lwitabijo

14. Mwanda waka ketunenwepo kuyuka bidi kintu ne kintu kitala padi Leza pa kusaka kumwitabija?

¹⁴ Ponso pādi penda pabandaula Davida bupangi ne Bisonekwa, wādi wenda ujingulula’mba kabwanyapo nansha dimo kwivwanija bukatampe bwa buyuki ne bwino bwa Leza bonso ne pa mfulo. (Mitōto 139:6) Ne batwe netu mo monka. Ketukevwanijapo nansha dimo kintu ne kintu kyonso kya mu bipangwa bya Leza. (Musapudi 3:11; 8:17) Ino Leza i ‘mumweshe’ buyuki bubwanine kupityila ku Bisonekwa ne mu bipangwa mwanda wa boba bakimba bubinebine badi mu kitatyi  kyo-kyonso bekale na lwitabijo lwimanine pa bintu bimweke.—Loma 1:19, 20; Bahebelu 11:1, 3.

15. Lombola mukwatañenine lwitabijo na kipwano kyotupwene na Leza.

¹⁵ Kwikala na lwitabijo kekulombepo’tu enka kuyuka amba būmi pamo ne diulu ne ntanda kebibulwepo’tu kwikala na Muntu wa ñeni wēbilongele. Ino bilomba ne kukulupila mudi Yehova Leza amba i muntu udi’ko bine—usaka tumuyuke ne kupwana nandi biyampe. (Yakoba 4:8) Tukokeja kwela milafwe ku lwitabijo ne kikulupiji kikalanga na mwana mudi shandi wa buswe. Shi muntu wa lupata waiya kwalakana shobe amba kabwanyapo bine kukukwasha mu makambakano, padi ukakomenwa kumutuluja amba shobe i muntu ukulupilwa bine. Ino shi mungya byowimwena ubaungwija bubinga bulombola’mba shobe udi na ngikadila miyampe, ukekala na mukanka amba shobe kakakufwijapo bumvu. Ne kuyuka Yehova nako mo monka, ponso potwifunda Bisonekwa, tubandila bupangi, ne kwimwena bukwashi bwandi palondololanga milombelo yetu, bitutononanga tumukulupile. Twikalanga na mutyima wa kusaka kuyuka myanda mivule imutala ne kumutendela nyeke ne nyekeke na buswe ne bupyasakane. Kino kyo kitungo kipityile byonso bikokeja kwitungila muntu.—Efisesa 5:1, 2.

Tukimbei Buludiki bwa Mulongi Wetu!

16. I ñeni’ka yotuboila ku kipwano kiloe kyādi kipwene Davida na Yehova?

¹⁶ “Mandaule, abe Leza, uyūkile mutyima wami, untompe, uyūke mifwatakanyo yami. Kadi umone shi kudi dishinda dya bubi mudi ami, kadi unkunkuje mu dishinda dya nyeke.” (Mitōto 139:23, 24) Davida wādi uyukile amba Yehova umuyukile kala biyampe shē—amba bintu byonso byaādi ulanga, unena, nansha kulonga, Mulongi wandi wādi ukokeja kwibiyuka. (Mitōto 139:1-12; Bahebelu 4:13) Kuno kupotolola kwādi kumupotolwele Leza kwādi kulengeja Davida ekale na mutyima-ntenke, pamo’nka bwa mwikadilanga nao mwana mutyetye mu maboko a bambutwile bandi ba buswe. Davida wādi usepelele kipwano kiloe kyaādi upwene na Yehova ne wādi ulonga buninge bwa kulama’kyo na kulangulukila mpata pa mingilo ya Yehova ne mu kulombela. O mwanda, mitōto mivule ya Davida—kubadila’mo ne Mutōto wa 139—i milombelo imbwa mu ñimbo. Netu shi tulanguluka ne kulombela, tukokeja kufwena kudi Yehova.

17. (a) Mwanda waka Davida wāsakile Yehova abandaule mutyima wandi? (b) Lelo muswelo otwingidija bwanapabo bwetu bwa kwitongela walamunanga būmi bwetu namani?

¹⁷ Byotupangilwe mu kyelekejo kya Leza, tudi na bwanapabo bwa kwitongela. Tukokeja kutonga kulonga biyampe nansha bibi. Ino buno bwanapabo i bwitutwike ne mambo a kwimuka. Davida kādipo usaka kubadilwa mu babi. (Mitōto 139:19-22) Ino wādi usaka kwiepeja ku kulonga bilubo bisansa mutyima. O mwanda, pa kupwa’tu kujingulula buyuki bwa Yehova bwa ntanda ne miseke, Davida wālombela Leza na kwityepeja amba abandaule bumuntu bwandi bwa munda ne kumukunkuja mu dishinda ditwala ku būmi. Misoñanya ya Leza ya mu mwikadilo itala bantu bonso; o mwanda netu tufwaninwe kutonga butongi buyampe. Yehova witusoñanya batwe bonso tumukōkele. Kumukōkela ko kumulengeja etutōkelwe mutyima kadi kudi na byabuyabuya bivule kotudi. (Yoano 12:50; 1 Temote 4:8) Kunanga na Yehova difuku ne difuku kwitukwashanga tutamije ndoe ya mutyima, nansha shi tubatanwa na myanda mikomo namani.—Fidipai 4:6, 7.

Tulondei Mulongi Wetu wa Kutendelwa!

18. Le Davida wāfudile ku kunena bika pa kupwa kubandila bupangi?

¹⁸ Davida paākidi nkasampe, wādi wikala divule panja, ukumba luombe. Shi mikōko ibabandamija mitwe keidi biyombo, aye wādi wela meso mūlu. Shi ke kabufuku, Davida wādi ulangulukila pa kutandabuka kutandabukile diulu ne ntanda ne byonso byobifile. O mwanda wāsonekele amba: “Madiulu  ēlanga lubila lwa ntumbo ya Leza; kadi diulu nadyo dilombolanga mīngilo ya makasa andi. Mo bukila, mo bukila, mwisambanga mīsambo, kadi mo bwidila, mo bwidila, namo mulombolanga ñeni.” (Mitōto 19:1, 2) Davida wājingulwile amba wādi usakilwa kukimba ne kulonda Yewa wālongele bintu byonso bya kutendelwa mpata. Netu tufwaninwe kulongela monka.

19. Bakulu ne bankasa bakokeja kuboila ñeni’ka ku kwikala kotwikele ‘bipangwa bya kutendelwa’?

¹⁹ Davida wāshile kimfwa kya kulonda madingi āikele Solomone wandi mwana kudingila bankasampe mwenda mafuku, amba: “Vuluka Umpangi obe mu mafuku obe pokidi nkasampe, . . . akamwa Leza ne kulama bijila byandi, mwanda yo mingilo mituntulu ya muntu.” (Musapudi 12:1, 13) Davida wājingulwile aye ukidi nkasampe amba ‘i kipangwa kya kutendelwa.’ Kukwatañanya būmi bwandi na buno bujinguludi kwāmuletēle byabuyabuya bivule umbūmi. Shi batwe bonso, bakulu ne bankasa, tutendelanga ne kwingidila Umpangi wetu Mukatampe, nabya būmi bwetu bwa dyalelo ne bwa kumeso bukekala bwa nsangaji. Bible ulaya boba balamete nyeke kudi Yehova, balonda mashinda andi moloke, amba: “Bakapanga bipa ne mu bununu; bakayūlanga mema ne bubishi. Pa mwanda wa kulombola’mba, Yehova i moloke swā!” (Mitōto 92:14, 15) Kadi tukekala na lukulupilo lwa kuloelelwa mingilo ya kutendelwa ya Mulongi wetu nyeke ne nyeke.

[Kunshi kwa dyani]

Le Ukokeja Kushintulula?

• Le muswelo uvungulukanga kabale munda ulombola namani amba twi ‘bipangwa bya kutendelwa’?

• Mwanda waka tufwaninwe kulangulukila pa milangwe ya Yehova?

• Lelo lwitabijo i lukwatañane namani na kipwano kyetu na Yehova?

[Bipangujo bya Kifundwa]

[Kifwatulo pa paje 17]

Kutama kwa mwana mu ndá ya lolo kulondanga bupunga bulongolwelwe kala

ADN

[Kutambile Kifwatulo]

Kabale ka mwana: Lennart Nilsson