‘Mwilamei ku Miswelo Yonso ya Makomwa-meso’
‘Mwilamei ku Miswelo Yonso ya Makomwa-meso’
“Muya wa muntu keudipo mu bungi bwa lupeto lwapetele, mhm.”—LUKA 12:15.
1, 2. (a) Momwena, lelo i bika bitele’ko bantu mutyima dyalelo ne kulondalonda? (b) Uno mumweno wa bintu ubwanya kwitutādila namani?
LUPETO, bituntwa, ntumbo, kaji ka mfutwa mingi, kisaka—bino byonso bibadilwa mu bintu bimonwa na bavule bu pa kuyukila muntu munekenye nansha yewa ukekala na mutyima-ntenke. Kino i kimweke patōka mu matanda mapete ne malanda mene kumo, mwanda bifwila bantu bavule ne byobalondalonda i enka byabupeta ne ntumbo. Ku mutamba mukwabo, boba bafwila bintu bya ku mushipiditu—shi badi’ko—bendanga batyepa.
2 Bintu bidi’nka na mwālaile’byo Bible. Amba: “Myaka ya malwa īkāyangako mu oa mafuku a kumfulo’a. Mwanda bantu bakēsanswa abo bene, ne bupeta kumo, . . . bakusanswa byamazua pakatampe kudi Leza mpika; kwidingakanya bu-bwine Leza e ko kwabo, ino bukomo bwa bu-bwine Leza bafutulwile’bo.” (2 Temote 3:1-5) Bene Kidishitu ba bine byobashikete na bano bantu difuku ne difuku, bine baningilwanga kitatyi kyonso kwikala na uno mulangilo ne mumweno wa būmi. Le i bika biketukwasha tukomene bukomo bulonga ino ntanda mwanda wa ‘kwitutweja mu kikombola kyayo’?—Loma 12:2, The New Testament in Modern English, na J. B. Phillips.
3. I madingi’ka āletele Yesu otusa kubandaula pano?
3 Yesu Kidishitu, “Kilongoji kya lwitabijo lwetu, wa kwilufikijija pa bubwanyinyine,” wetupele kidyumu kiyampe pa uno mwanda. (Bahebelu 12:2, MB) Dyuba dimo Yesu wādi wisamba na kibumbo myanda ya ku mushipiditu, ino mwana-mulume umo wātyiba ino mīsambo, kamulombe amba: “Abe Mufundiji, nanshi banenene mwanetu twiabile nandi byakupyana.” Yesu pa kutentulula, wāpa uno mwana-mulume—ne bonso badi bamwivwana—madingi amo makatampe. Wāletele kidyumu kikatampe kitala pa makomwa-meso ne kukoma kidyumu’kya na kyelekejo kilanguluja. I biyampe tuteje byobya byānene Yesu pantu’pa ne kutala motukokejeja kulondela ano madingi mu būmi bwetu.—Luka 12:13-21.
Kulomba Kwampikwa Kufwaninwa
4. Mwanda waka kukalakanya kobākalakenye Yesu kudi mwana-mulume’wa kwādi kwampikwa kufwaninwa?
4 Kumeso kwa mwana-mulume’wa aye kukalakanya Yesu, Yesu wālombwele bandi bana ba bwanga ne bantu bakwabo amba belame ku buzanzangi, bekale na kininga kya kwitabija patōkelela Mwanā muntu, kadi balombe bukwashi bwa mushipiditu sandu. (Luka 12:1-12) Eyo ino i myanda imoimo yotufwaninwe batwe bana ba bwanga kuta’ko mutyima. Ino Yesu ukyendelela na dino dishikulu ditenga mutyima, mwana-mulume wāmukalakanya kamulombe ebatyibile myanda ya mu kisaka itala pa kwiabila bya bupyani. Na bubine, tukokeja kuboila ñeni mikatampe ku uno mwanda wālongekele.
5. Le byālombele muntu’wa bilombola bika padi aye mwine?
5 Banenanga amba “mwikadila wa muntu divule uyukenanga ku byalanga kitatyi kyaivwana myanda ya ku mushipiditu.” Yesu wādi wisamba bintu bikatampe bya ku mushipiditu, ino mwana-mulume’wa aye padi wādi utele mutyima ku tumweno twa kapetwa. Ketuyukilepo shi wādi na nsambu mu mwanda utala bya kupyana. Padi wādi usaka kufyamina mu lupusa lwa Yesu ne byaādi’po utumbile bu mutyibi wa tunangu mu myanda ya bantu. (Isaya 11:3, 4; Mateo 22:16) Eyo, nansha bikale namino, kipangujo kyandi kilombola amba wādi na kikoleja mu wandi mutyima—kādipo usangedile myanda ya ku mushipiditu. Mwene buno bo bubinga botufwaninwe kwibandawila? Kimfwa ku kupwila kwa Bwine Kidishitu, bipēla kuleka ñeni yetu ilanga bintu bingi nansha byotukimba kukalonga. Pa kino tufwaninwe kuta mutyima ku byobya binenwa ne kulanga pa muswelo otukokeja kwingidija myanda’ya mu būmi mwa kulumbulwila kipwano kyetu na Yehova Leza, Tata wetu wa mūlu, ne na Bene Kidishitu bakwetu.—Mitōto 22:22; Mako 4:24.
6. Mwanda waka Yesu wāpelele kulonga byāmulombele mwana-mulume?
6 Ketuyukilepo kyatonwene mwana-mulume’wa alombe Yesu, ino kyotuyukile i kino: Yesu wāpelele byaālombele. Ino wāmunene amba: “Abe muntu lelo i ani waumbika ke ndi muketansambu yenu wakwimukalañanya?” (Luka 12:14) Yesu pa kunena namino, wādi unena kintu kiyukilwe na bonso, amba mungya Bijila bya Mosesa, enka batyibi ba mu bibundi bo batongelwe mwanda wa kupwija myanda ya uno muswelo. (Kupituluka 16:18-20; 21:15-17; Luta 4:1, 2) Kadi Yesu wādi ulwila kintu kya kamweno kutabuka—kusapula bukamoni bwa bubinebine bwa Bulopwe ne kufundija bantu kiswa-mutyima kya Leza. (Yoano 18:37) Mungya kimfwa kya Yesu, shi twingidije kitatyi ne bukomo bwetu mu kusapula myanda miyampe ne ‘kulonga bantu ba mizo yonso ke bana ba bwanga,’ nabya ketukalabikwapo na bimyanda bya ino ntanda.—Mateo 24:14; 28:19.
Mwilamei ku Makomwa-Meso
7. I kintu’ka kyājingulwile Yesu?
7 Yesu wādi ubwanya kujingulula bilanga muntu mu mutyima, o mwanda wayukile amba uno mwana-mulume udi na kintu kimukoleja kyamulengeja amulombe kupwija uno wandi mwanda. Pa kino, Yesu watenga pa kine kimukoleja pa kyaba kya kumupelela’tu, kanena’mba: “Dyumukaipo, mwikale kudyumuka makomwameso, mwanda muya wa muntu keudipo mu bungi bwa lupeto lwapetele, mhm.”—Luka 12:15.
8. Lelo makomwa-meso i bika, ne akokeja kutwala ku bika?
8 Makomwa-meso i mapite ne buya bwa kwikala’tu na lupeto nansha na bituntwa, bintu bikokeja kwingidijibwa senene ne na kitungo. Ao i “kilokoloko kya kufwila kupeta nansha kwikala na bituntwa nansha bintu bidi na mukwenu,” mo mushintulwila mabuku amo. Pakwabo i lwiso lwa kusaka bintu bivulevule, padi i bintu bya bene—mwanda’po ufwila nobe kwikala nabyo—pampikwa kutala shi usakilwa’byo bine ne kubanga bakwenu kwine mpika. Muntu wa makomwa-meso wimikanga milangwe ne bilongwa byandi pa kine kyafwila’kya uyuka kyaikala pamo bwa leza wandi. Vuluka amba mutumibwa Polo wānene amba muntu wa makomwa-meso udi pamo’nka bwa mutōtyi wa bankishi, kadi kakapyanapo Bulopwe bwa Leza.—Efisesa 5:5, MB; Kolose 3:5.
9. I miswelo’ka imoimo ya makomwa-meso? Tela bimfwa bimobimo.
9 Kintu kisangaja i kino: Yesu wānene kudyumuka ‘miswelo yonso ya makomwa-meso.’ Makomwa-meso adi mu miswelo mivule mine. Mbila ya mfulo mu Mbila Dikumi itela miswelo imoimo, amba: “Kokābila njibo ya mukwenu, kokābila mukaja mukwenu, nansha mupika wandi mwana-mulume nansha umpika wandi mwana-mukaji, nansha ñombe wandi, nansha kimbulu kyandi, nansha kintu kimo kine kidi ku mukwenu.” (Divilu 20:17) Bible udi na bimfwa bivule bine bya bantu bāponene mu bubi buno bwa makomwa-meso a miswelo ne miswelo. Satana wāabile kintu kya bene—ntumbo, bulēme, ne lupusa ludi na Yehova kasuku kandi. (Kusokwelwa 4:11) Eva wākomwa meso lupusa lwa kwityibila mbila, ne kuno kongolwa yo ngalwilo ya bantu kutūkila ku kashinda ka bubi ne lufu. (Ngalwilo 3:4-7) Bademona bādi bidi bamwikeulu, ino “kebalaminepo bukatampe bwine bwabo, bashīle mu kīkalo kya abo bene” pangala pa kufwila kintu ke kyabo. (Yude 6; Ngalwilo 6:2) Kadi langa’po Balame, Akana, Ngehazi, ne Yudasa. Pa kyaba kya kusangela byobādi nabyo mu būmi, abo bāikala na kilokoloko kya kusaka kupeta, mfulo mfulō bajimija byepelo byabo ne kuponena mu bufudile ne mu koneka.
10. ‘Tukadyumuka’ muswelo’ka mungya musoñanya wa Yesu?
10 Nanshi kyādi kyendele’mo Yesu ashilule kidyumu kitala pa makomwa-meso na kunena’mba “dyumukaipo”! Mwanda waka? Mwanda bipēla ku bantu kumona amba kampanda udi na lwiso nansha makomwa-meso ino i bikomo abo bene kwiyuka amba nabo badi nao. Mutumibwa Polo wālombwele amba “kusanswa kwa lupeto kyo kitako kya bubi bonso miswelo ne miswelo.” (1 Temote 6:9, 10) Mwana bwanga Yakoba washintulula amba kilokoloko kibi “pa kwimita kibutula bubi.” (Yakoba 1:15) Nanshi mungya musoñanya wa Yesu tufwaninwe ‘kudyumuka,’ pa kyaba kya kutala bakwetu shi badi na makomwa-meso, i biyampe twi bate batwe bene munda ne kumona bidi’mo, mwa ‘kudyumukila miswelo yonso ya makomwa-meso.’
Būmi Kebudipo mu Bungi bwa Lupeto
11, 12. (a) Yesu wāletele kidyumu’ka pangala pa makomwa-meso? (b) Mwanda waka i biyampe kuteja kidyumu kya Yesu?
11 Kudi bubinga bukwabo bwa kudyumukila makomwa-meso. Ivwana byānene’po Yesu monka’mba: “mwanda muya wa muntu keudipo mu bungi bwa lupeto lwapetele, mhm.” (Luka 12:15) Uno bine i mwanda ulanguluja mu ino myaka ya bantu bafwila bupeta, kamweno ne ntundubuko, pampikwa kwilwa kuloelelwa ne kunekenya. Yesu wālombwele na bino binenwa amba būmi buyampe ne botutondwa kebutambangapo ku byabupeta byotudi nabyo, nansha bivudile namani.
12 Inoko, bamo bakokeja kupatanya. Amba byabupeta byo bilengeja būmi bwikale butobala ne bulumbuluke, kadi bwa kamweno. Pa kino i bepāne mu kulondalonda byobya bibwanya kwibaletela bituntwa ne bipungwa byobabila. Balanga’mba mu bino mo mudi būmi bwine. Ino pa kulanga namino, ababulwe kwivwanija kyādi kisaka kunena Yesu.
13. I mumweno’ka mujalale otufwaninwe kumona būmi ne bituntwa?
13 Yesu pa kyaba kya kwisambila pa buya ne bubi budi mu kwikala na bintu bya ntanda ne miseke, aye wānene’tu amba būmi bwa muntu kebudipo mu “bungi bwa lupeto lwapetele, mhm,” ko kunena’mba mu bintu byadi kala nabyo. Pa kino, tuyukile batwe bonso amba pa kwikala na būmi nansha kwibukwatakanya kebilombepo kwikala na bivulevule. Bilomba’tu kwikala na ka kwela pa kyoto, ka kuvwala ne pa kuladika mutwe. Mpeta wikalanga na bino bintu mulwi, ino mulanda aye wikonda ne pa kwibisokola pene. Ino kwishila kudi pepi, mwanda shi būmi bubafule i kutupu ukidile mukwabo—bonso mu ludingo lumo. (Musapudi 9:5, 6) Nanshi pa kusaka būmi bwikale na buluji ne kitungo, kebusakilwapo nansha amba kebufwaninwepo’tu kwimanina enka pa bintu nansha pa bituntwa byotudi nabyo. Uno mulangwe i mumweke patōka shi tubandaule būmi bwādi bwisambila’po Yesu.
14. I bika byotukokeja kwifunda ku kishima “muya” kidi mu nsekununi ya mu Bible?
14 Yesu pa kunena’mba “muya wa muntu keudipo mu bungi bwa lupeto lwapetele,” wāingidije mungya Evanjile ya Luka kishima “būmi” (Kingidiki, zo·eʹ) kifunkila pa būmi abo bwine, mungya buluji bwine bwa kishima, ke na kwisambilapo pa mwikadila wa umbūmi. * Yesu wādi unena’mba mpeta nansha mulanda, twikale tudya twilemena nansha tususuka umbūmi, ketukokejapo kuyuka myaka yotukalāla mu būmi nansha shi kesha tukekala nabo. Yesu wānene mu Busapudi bwa ku Lūlu amba: “Lelo i mukwenu ka, ayūke kulungako ku kimano kyandi ponka pa kukambakanya? mhm, nansha kamukono kamo.” (Mateo 6:27) Bible ulombola patōkelela amba Yehova bunka bwandi ye “nsulo ya būmi,” kadi ye enka ubwanya kupa ba kikōkeji “būmi bulumbuluke,” “būmi bwa kulādila nyeke ne nyekeke” mūlu nansha pano pa ntanda.—Mitōto 36:9; 1 Temote 6:12, 19.
15. Mwanda waka bavule bakulupile mu byabupeta byabo?
15 Binenwa bya Yesu bilombola amba bantu bapēlelwa kwikala na mumweno munyengakane pa būmi. Bantu bonso, bampeta ne balanda, i bakubulwa kubwaninina kadi bafikilwanga na kintu kimo abo bonso. Mosesa wānene amba: “Mafuku a myaka yetu adi myaka makumi asamba-abidi, shi pa mwanda wa bukomo makumi mwanda; nanshi kwitatula kwayo i konka kuputumina mu mīngilo, ne kufītwa ku mutyima; ke-bintu bibapite bukidi, kadi tutundulukile kungi.” (Mitōto 90:10; Yoba 14:1, 2; 1 Petelo 1:24) Pa kino bantu bampikwa kupwana na Leza kipwano kilumbuluke divule bakokeja kulanga amba “tudye, tutome, ke-twi-bantu dyakesha tufwa,” na mwātelele mutumibwa Polo uno mwanda. (1 Kodinda 15:32) Bakwabo, pa kumona amba būmi i bwīpi ne bufikilwa na byaka, bakimbanga mutyima-ntenke ne makoma mu byabupeta. Padi balanga amba kwikala na bintu bya ku ngitu bimweka na meso ko kukebalamina būmi. Pa kino, baputuminanga kitatyi kyonso mu kungwija byabupeta, ne kunena bifwe amba bino bintu byo bileta mutyima-ntenke ne nsangaji.—Mitōto 49:6, 11, 12.
Kwilamina Būmi bwa Kumeso
16. Būmi bwinebwine kebwimaninepo pa bika?
16 Eyo, kwikala na būmi bulumbuluke—bidibwa bya ntanda ne miseke, bivwalwa, njibo, ne bisakibwa bikwabo—kukokeja padi kwikadija muntu mu makoma nansha kwikala na bukomo bwa ngitu ne kumubwejeja’ko myaka ya kulala umbūmi. Inoko, le ko kunena’mba būmi pano bukaikala na buluji kadi ke bwa mutyima-ntenke? Būmi bwinebwine kebwimaninepo pa buvule bwa myaka ilāla muntu nansha mu bungi bwa bituntwa byadi nabyo. Mutumibwa Polo wātelele kyaka kidi mu kukulupidila mu bintu bya uno muswelo. Wālombwele Temote amba: “Kadi bampeta ba panopantanda wibakome’mba: Kemukikala ne mutyima wa kwilemeka, ne kukulupila bupeta bwa kubulwa ne mwakukulupidila, poso konka kudi Leza wakwitupa bintu byonso bya ntanda ne miseke byakuloelelwa monka.”—1 Temote 6:17.
17, 18. (a) I bimfwa’ka bya kutendelwa bya bantu bādi na bituntwa byotufwaninwe kwiula? (b) Le i lukindi’ka lukwabo lwa Yesu lotukabandaula mu kishinte kilonda’ko?
17 Kukulupila mu bupeta i kubulwa tunangu mwanda kebudipo “ne mwakukulupidila.” Mukulutuba Yoba wādi mpeta wa byandi, ino kimpengele kyamuponene na mu kukopa kwa diso, enka ne bupeta bwandi bwine bwatunya kumupandija; kadi dyonka’dya ne kobwaya jimejime. Ino kipwano kya mpwaninine na Leza kyamulamine mu ano matompo ne byamalwa byonso. (Yoba 1:1, 3, 20-22) Ino Abalahama aye kālekelepo bituntwa bivulevule bimukankaje kwitabija mwingilo mukomo wamupele Yehova, kadi wāeselwe na Yehova wāikala “shandya mizo mingi mingi’tu.” (Ngalwilo 12:1, 4; 17:4-6) Bino bimfwa ne bikwabo’po byo byotufwaninwe kwiula. Batwe bonso, batame ne bankasampe, tufwaninwe kwibandaula tumone i bintu’ka bya mvubu mu būmi bwetu ne i pepi potutudile lukulupilo lwetu.—Efisesa 5:10; Fidipai 1:10.
18 Bine byobya bityetye’tu byānene Yesu pangala pa makomwa-meso ne pa kumona būmi mu muswelo mujalale i bya kamweno ne bipāna bufundiji. Inoko, Yesu wādi ulanga kintu kikwabo mu ñeni, o mwanda wābwejeje’ko lukindi nansha kyelekejo kilanguluja kya mpeta umo kileletwa. Le kino kyelekejo kitutala namani mu būmi bwetu bwa dyalelo, ne i ñeni’ka yotukokeja kuboila’ko? Kishinte kilonda’ko kikaleta malondololo.
[Kunshi kwa dyani]
^ Kishima kikwabo kya Kingidiki kyalamunwanga bu “būmi” i biʹos, kutambile kimfwa kishima kya mu bulungu “biologie” ne “biographie.” Mungya munenena dibuku dimo (Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words), kishima biʹos kifunkila pa “bula nansha kitatyi kya būmi,” “muswelo wa būmi,” ne “mwikadile būmi.”
Ukalondolola’po Bika?
• I ñeni’ka yotuboila ku kupela kwāpelele Yesu kulonga byāmulombele mwana-mulume wādi mu kibumbo?
• Mwanda waka tufwaninwe kwilama ku makomwa-meso, ne tukelama’ko namani?
• Mwanda waka būmi bwa muntu kebudipo mu byapetele?
• I bintu’ka bikokeja kwikadija būmi bu bwa kamweno ne mutyima-ntenke?
[Bipangujo bya Kifundwa]
[Kifwatulo pa paje 25]
Mwanda waka Yesu kābangilepo byālombele mwana-mulume’wa?
[Kifwatulo pa paje 25]
Makomwa-meso abwanya kutwala muntu kubi