“Byasonekelwe Mwanda wa Kwitufundija”

“KULEMBA mikanda kutupu mfulo.” (Musapudi 12:12) Kuvula kwavula bilembwa bitampilwe dyalelo kubingijanga bino binenwa pamo’nka na mu myaka yobyālembelwe. Penepo i muswelo’ka ukokeja mutangi muyuke kusansanya kutonga byobya byafwaninwe kuta’ko mutyima?

Batangi bavule pobabandaula dibuku dya kutanga, bekalanga bidi basaka kuyuka myanda itala mwine ulembele’dyo. Boba balupula’dyo babwanya kutweja’mo misango mityetye ilombola kwa ba mulembi i kwepi, masomo afundile, ne mulongo wa byakadi kala mwingile. Kuyuka mulembi i kuyampe, kino kyāmwekele mu myaka katwa kabajinji mwādi balembi bana-bakaji basoneka myanda mu dijina dya mwana-mulume, mwanda wa batangi baleke kupēleka dibuku mwanda’po’tu i dilembwe na mwana-mukaji.

Ino i kya bulanda, monka mokinenenwe mu kishinte kibadikile, bavule i basūle Bisonekwa bya Kihebelu mwanda bakulupile amba Leza unenenwe’mo i kilezaleza kintapañani kyādi kipaya balwana nakyo kwampikwa lusa. * Ino tubandaulei bidi byobya binena Bisonekwa bya Kihebelu ne Bisonekwa bya Kingidiki bya Bwine Kidishitu pa mwanda utala Mwine wālembeje Bible.

Myanda Itala Mwine Wālembeje’ye

Bisonekwa bya Kihebelu binena’mba, Leza wānene muzo wa Isalela amba: “Amiwa Yehova nkyalamukangapo.” (Malaki 3:6) Kintu kya myaka 500 pa kupita’po, Yakoba, mulembi wa Bible wālembele amba: Aye i “wampikwa kuyūka kwalamuka, nansha patyetye pene, nansha bu-mujiñininya wa kumweka pa kupūluka.” (Yakoba 1:17) Penepo nanshi, mwanda waka bamo balañanga’mba Leza unenenwe mu Bisonekwa bya Kihebelu i mwishile na Leza wa mu Bisonekwa bya Kingidiki?

Kilondololwa i kino: ngikadila palapala ya bumuntu bwa Leza i misokolwe mu bipindi palapala bya mu Bible. Enka’tu mu mukanda wa Ngalwilo bidi, i mulombolwe bu muntu ‘wāfityijibwa ku mutyima,’ bu “mupangi mwine wa diulu ne ntanda mine,” ne bu “mutyibi mwine wa panopantanda.” (Ngalwilo 6:6; 14:22; 18:25) Lelo ino ngikadila yonso i ya Leza umo yenka? Eyo, i yandi.

Tulete kimfwa: Mutyibi wa  mu kibundi ukokeja kuyukana biyampe ku boba bamutene mu kidye amba i muntu musumininwe mu kulonda bijila. Bana nabo amba i mbutwile wa buswe ne buntu. Balunda nandi amba i muntu ulumbwa uzaula ne na bakwabo. Mutyibi, mbutwile, kadi mulunda i enka yao muntu umo’ye. Byonso bino i bipindi’tu palapala bya ngikadila yandi bimwekanga mu bitatyi bishileshile.

Monka na monka, Bisonekwa bya Kihebelu bilombola’mba Yehova i Leza “muyule lusa ne buntu, wija pakufuna bulobo, kadi i wa kanye ka ntanda ne ntanda, ne binebinepo.” Ino i betulombole kadi amba “kakatombolapo bapone.” (Divilu 34:6, 7) Ino ngikadila ibidi imwekejanga nshintulwilo ya dijina dya Leza. Dijina “Yehova” dishintulula pa bute pa bute amba i “Yewa Wikadija ke.” Ko kunena’mba Leza wiikadijanga monso mwasakila kwikala mwanda wa kufikidija milao yandi. (Divilu 3:13-15) Inoko aye wikele enka aye Leza umo’wa. Yesu wānene amba: “Yehova Leza wetu i Yehova umo enka.”—Mako 12:29.

Lelo Bisonekwa bya Kihebelu i Bipingakanibwe?

Dyalelo tumonanga pavule pene bitabo bipingakanibwa shi bantu abalongela’ko bukimbi nansha shi mulangilo wa bavule ubashinta. Lelo Bisonekwa bya Kingidiki i bipingakene pa Bisonekwa bya Kihebelu mu uno muswelo? Mhm.

Shi Yesu wādi usaka’mba lusango lwa mwingilo wandi ne bilembwa bya bana bandi ba bwanga bipingakene pa Bisonekwa bya Kihebelu, longa kābudilwepo kunena’kyo. Inoko, Luka wānene pa bitala Yesu kumeso’tu kwa Yesu kukanda’ye mūlu amba: “Kushilwila kudi Mosesa, ne ku bapolofeto bonso [mu Bisonekwa bya Kihebelu], wadi wibashintulwila [bandi bana ba bwanga babidi] monso mo byandi bisonekelwe byakulemenena kudi aye mwine.” Kupwa, Yesu wākamwekela batumibwa bandi ba kikōkeji ne bantu bakwabo. Lusango lwendelela’mba: “Ebiya webanena’mba: Ke yo myanda yami īno’ī yo nemunenene po nakidi nenu amba: Poso’nka bifike bidi byonso byo nsonekelwe mu  mukanda wa Mosesa, ne mu bapolofeto, ne mu wa Ñimbo-yamitōto.” (Luka 24:27, 44) Shi Bisonekwa bya Kihebelu byādi ke bipwe kala kupita, mwanda waka Yesu wādi kadi ukibingidija ne ku mfulo kwa mwingilo wandi pano panshi?

Pāpwile kushimikwa kipwilo kya Bene Kidishitu, balondi ba Yesu bāendelele kwingidija Bisonekwa bya Kihebelu mwanda wa kushintulula bupolofeto bwadi kebwafikidile, misoñanya ya mvubu ya mu Bijila bya Mosesa yādi iboilwa’ko ñeni miyampe, ne nsango ya bengidi ba Leza bāletele kimfwa kiyampe kikankamika Bene Kidishitu bekale nyeke na kikōkeji. (Bilongwa 2:16-21; 1 Kodinda 9:9, 10; Bahebelu 11:1–12:1) O mwanda mutumibwa Polo wālembele amba: “Bisonekwa byonsololo bisonekeja Leza shi bika, shi bika, byo bimwenwamo.” * (2 Temote 3:16) Lelo Bisonekwa bya Kihebelu bidi na kamweno namani dyalelo?

Madingi a mu Būmi bwa Difuku ne Difuku

Tala myanda ya kwisañuna kwa tubila idi’ko dyalelo. Nsongwalume umo Mwine Efiopya wa myaka 21, ushikatanga mu kibundi kya Bulaya bwa Kutunduka, wanene amba: “Shi ketusake kwenda kuntu kampanda, twibuñanga mu kakisumpi. Mwanda mu bungi kebakokejapo padi kwitutamba bulwi.” Ubweja’ko kadi amba: “Ketwikalangapo twenda shi kitatyi kibapite pa nsaa 6 ya kyolwa, nakampata mu dishinda dya kudiye wa panshi. Shi bantu abetumone, batalanga enka lukoba lwetu kubapu.” Lelo uno mwanda mukatampe namino unenenwe’po mu Bisonekwa bya Kihebelu?

Bene Isalela ba pa kala bānenwe amba: “Mweni nandi shi wikala nobe mafuku mu ntanda yenu, nankyo kemukamulongapo kyabubi. Kabidi mweni wikalanga nenu mafuku ukemwikadilanga pamo bwa mubutulwe mwenu, ino ukamusanswanga mo wisanshilwe abe mwine; mwanda banwe nenu mwadi beni mu ntanda ya Edipito; amiwa uno ne Yehova Leza wenu.” (Levi 19:33, 34) I bine, mu Isalela wa kala bijila byādi binena kulēmeka bantu banyemena’mo, nansha’mba ‘beni,’ kadi ne kine kijila’ki i kilamwe mu Bisonekwa bya Kihebelu. Mwene ubamone amba misoñanya ilaminwe mu bino bijila ikokeja kupwija kwilalulula kwa misaka kudi’ko dyalelo?

 Bisonekwa bya Kihebelu, nansha byokebisasawilepo kamo ne kamo katala pa lupeto, ino bidi na madingi a mvubu a mwa kwingidijija lupeto. Kimfwa, tutanga mu Nkindi 22:7 amba: “Mpeta ulela balanda, kadi mwapudi i mupika wa mwapulwa.” Badingidi bavule ba myanda ya lupeto i betabije amba kupota bintu ku nkongole pampikwa ñeni kufikijanga bantu ku bufudile.

Kadi, kulondalonda bupeta kwibeja mpika—mulondelalondela’bo bantu mu ntanda ya dyalelo—kwānenwe kala na mpeta mukatakata mu mānga, ke Mulopwe Solomone kadi. Wāsonekele amba: “Yewa usanshilwe ndalama kakekutapo ku ayo, ehe, nansha wa kusanswa bungibungi ne ntundubuko; kine kino’ki nakyo i kyabitupu.” (Musapudi 5:10) Kino bine i kidyumu kya ñeni!

Lukulupilo mu Būmi bwa Kumeso

Bible yense mutuntulu udi’tu na mutwe wa mwanda umo wa’mba: Bulopwe bubikele Yesu Kidishitu kyo kingidilwa kikabwanya kubingija bubikadi bwa Leza ne kupandula dijina Dyandi.—Danyele 2:44; Kusokwelwa 11:15.

Twifunda mu Bisonekwa bya Kihebelu myanda mivule ya mukekadila būmi mu Bulopwe bwa Leza ne bitukankamikanga ne kwitufwenya pabwīpi na Yehova, Nsulo Mine ya buno bukankamane. Kimfwa, mupolofeto Isaya wālaile amba bantu ne banyema bakekala mu ndoe pa kunena’mba: “Mpumpi ukekalanga ne kana-kamukōko pamo, ngé nandi ukalāla ne kana-kambuji pamo; kadi mwana-ñombe ne ntambo-mwana ne nyema munune bikekalanga pamo; ino kāna katyetye kakebyendejanga.” (Isaya 11:6-8) Luno shalo lo lukulupilo lutendelwa kashā!

Le boba basusulwa na mfwatakani ya misaka ne tubila, na misongo mikomokomo, nansha na kukoma kwa misokwe nabo le? Bisonekwa bya Kihebelu bileta bupolofeto padi Kidishitu Yesu amba: “Aye ukanyongolola mupando pa kwita; ne balanda ba kubulwa wakwibakwasha. Ukebafwila lusa balanda ne badi makasa, kadi ne myuya ya badi makasa ukeīpandijanga.” (Mitōto 72:12, 13) Ino milao i ya bine ke-pantu itononanga boba beitabija bakungile būmi bwa kumeso na kikulupiji kadi na mutyima umo.—Bahebelu 11:6.

Nanshi ke kya kutulumukapo shi mutumibwa Polo wāpelwe bukomo bwa kulemba’mba: “Byonsololo byasonekelwe kala byasonekelwe mwanda wa kwitufundija’mba, pa kutūkija mutyima, ne pa kusengibwa na bisonekwa, twikale ne kukulupila”! (Loma 15:4) Bine, Bisonekwa bya Kihebelu bibadilwa ne pano mu Kinenwa kya ku bukomo bwa mushipiditu wa Leza, ke Bible kadi. Bidi na mvubu ya binebine kotudi dyalelo. Tukulupile amba usa kwielela’ko kwifunda byobya bine bifundija Bible yense mutuntulu ne kufwena kudi Yehova Leza, Mwine ulembeje’ye.—Mitōto 119:111, 112.

[Kunshi kwa dyani]

[Kapango pa paje 6]

LE I KIPWANINO KYA KALA’NI NANSHA I BISONEKWA BYA KIHEBELU?

Bishima “kipwanino kya kala” bitanwa mu 2 Kodinda 3:14. Kishima “kipwanino” kifunkila pa kishima kya Kingidiki di·a·theʹke. Inoko, malamuni mavule a panopano, kimfwa Myanda Miyampe ku Bonso, alamwine kishima di·a·theʹke bu “kipwano” pa kyaba kya “kipwanino.” Mwanda waka?

Mulembi wa mabuku ashintulula bishima witwa bu Edward Robinson walembele amba: “Kipwano kibajinji byokitanwa mu mikanda ya Mosesa, [kishima di·a·theʹke] kifunkila pa dibuku dya kipwano, bilembwa bya Mosesa, kimfwa mukanda wa bijila.” Mu 2 Kodinda 3:14, mutumibwa Polo wādi wela milafwe ku Bijila bya Mosesa, kipindi kya ku Bisonekwa byālembelwe kumeso kwa Bwine Kidishitu.

Penepo nanshi i mutelelo’ka mufwaninwe otufwaninwe kutela mikanda 39 mibajinji ya mu Mukanda Ukola? Yesu Kidishitu ne balondi bandi, pa kyaba kya kufwatakanya’mba kino kipindi kya Bible ke kipite nansha’mba i kya kala, abo bādi bebitela bu “Bilembwa” ne bu “Bisonekwa bikola.” (Mateo 21:42; Loma 1:2) O mwanda nanshi, kukwatañana na ino mitelelo ya ku bukomo bwa mushipiditu, Batumoni ba Yehova batelanga Kipwanino kya Kala bu Bisonekwa bya Kihebelu mwanda kino kipindi kya mu Bible kyāsonekelwe kungalwilongalwilō mu ludimi lwa Kihebelu. Mo monka kadi batelanga kyokya kitelwa bu Kipwanino Kipya amba i Bisonekwa bya Kingidiki, mwanda bantu bāingidijibwe na Leza kusoneka kino kipindi kya mu Bible ku bukomo bwa mushipiditu sandu bāingidije ludimi lwa Kingidiki.

[Kifwatulo pa paje 4]

Muntu umo ukokeja kwikala mutyibi musumininwe, mbutwile wa buswe, ne bu mulunda

[Kifwatulo pa paje 5]

Yesu wāingidije Bisonekwa bya Kihebelu mu mwingilo wandi

[Kifwatulo pa paje 7]

Lelo i misoñanya’ka ya mu Bible ikokeja kukwasha muntu atyibe butyibi buyampe?