Londa Mutyima Obe wa Mundamunda

“Ku boba badi ne mutyima tō, bintu byonso nabyo mo monka bidi tō; ino ku boba bakujilula bijila bampikwa kwitabija kutupu kitōka, nansha kimo.”—TETUSA 1:15.

1. Myanda ya mu bipwilo bya mu Kelete yādi itala Polo namani?

 MUTUMIBWA POLO, pa kuvuya lwendo lwandi lwa busatu lwa bumishonele, wākutyilwe ne kutwalwa ku Loma, kwaālēle myaka ibidi mu buloko. Le Polo wālongele bika pa wākutulwilwe? Kyaba kimo, wākapempwile kisanga kya Kelete na Tetusa, kupwa wāmulembela’mba: “E kyo nakushīdile mu Kelete, na’mba, ulongolole biyampe bintu byonso byakubulwa kulongolola, ne kutonga bakulumpe mu bíbundi byonso.” (Tetusa 1:5) Mwingilo wa Tetusa wādi wa kolola mityima ya mundamunda ya bantu.

2. Tetusa wādi wikonda na makambakano’ka mu kisanga kya Kelete?

² Polo wālombwele Tetusa bisakibwa bya bakulumpe pa kipwilo, ne kumudyumuna amba bamo i “bantu bampikwa kukōkela ba ntanda ne miseke, bakinenenene ne bañongojani.” Bano bādi “bantu bakuvutakanya mōbo na mōbo, pa kufundija mwakubulwa kufwaninwa.” Tetusa wādi unenwe kwibadingila “madingi a bonka bulobo.” (Tetusa 1:10-14; 1 Temote 4:7) Polo wānene amba ñeni ne mityima yabo ya mundamunda byādi bijilulwe “ne kujilulwa,” ko kunena’mba bya disubi, pamo bwa kisandi kiyampe kyaonwa na musombelo mutyite. (Tetusa 1:15) Mu bano bana-balume, bamo bādi Bayuda, o mwanda bādi balamete “ku disao.” Bipwilo bya dyalelo abyo kebitādilwepo na bana-balume ba mumweno wa uno muswelo; inoko tubwanya kuboila ñeni ku madingi a Polo kudi Tetusa atala pa mutyima wa mundamunda.

Boba Badi na Mutyima wa Mundamunda Mujilulwe

3. Polo wāsonekēle Tetusa bika pangala pa mutyima wa mundamunda?

³ Ivwana pano kine kyāfikije Polo ku kutela mutyima wa mundamunda. “Ku boba badi ne mutyima tō, bintu byonso nabyo mo monka bidi tō; ino ku boba bakujilula bijila bampikwa kwitabija kutupu kitōka, nansha kimo; nanshi ne wabo mutyima wa bitupu, ne wa mundamunda kumo, wajilulwa ne kujilulwa. Aku banena’mba: Tuyūkile Leza; kadi bamupela ku mīngilo yabo.” I kimweke patōka’mba bamo mu myaka’ya bādi bafwaninwe kushinta mwa kwikadila “bakomo bakwitabija.” (Tetusa 1:13, 15, 16) Bādi na makambakano a kusansanya kitōka ne kya disubi, o mwanda kino kyādi kitala mityima yabo ya mundamunda.

4, 5. Le i kilubo’ka kyādi na bamo mu bipwilo, ne kino kyādi na lupusa’ka pobadi?

⁴ Kintu kya myaka dikumi kunyuma, kitango kyendeji kya Bene Kidishitu papo kyādi kala ke kinene amba disao kekikidipo kisakibwa ku mutōtyi wa bine, kadi bayukija’mo ne bipwilo.  (Bilongwa 15:1, 2, 19-29) Ino bamo mu Kelete bādi ‘bakilamete ku disao byamalwa.’ O mwanda bādi bapatanya patōkelela kitango kyendeji na “kufundija mwakubulwa kufwaninwa.” (Tetusa 1:10, 11) Padi bādi banyengakanya milangwe pa kubingija mbila ya Mukanda wa bijila itala pa bidibwa ne bilongwa byampikwa disubi. Pakwabo bādi’nka babweja ne bikwabo ku Bijila, na mwādi mulongela bangi mu mafuku a Yesu, bantu bādi babingija mfumo ya Bayuda ne bijila bya bantu.—Mako 7:2, 3, 5, 15; 1 Temote 4:3.

⁵ Ino milangilo yādi ikoleja butyibi ne mutyima wabo wa mundamunda. Polo wāsonekele amba: “Ku boba bakujilula bijila bampikwa kwitabija kutupu kitōka, nansha kimo.” Mutyima wabo wa mundamunda wādi ke munyengakane ne kewādipo kadi bu kalombwe kakulupilwa mu kwibaludika mu bilongwa ne butyibi bwabo. Nansha namino, bādi batyibila banababo Bene Kidishitu mambo mu myanda keibatale, myanda ikokeja Mwine Kidishitu kutyiba mbila mishile na butongi bwa Mwine Kidishitu mukwabo. Mu uno muswelo, bano Bene Kelete bādi bamona na bubine bintu byampikwa disubi bu bya disubi. (Loma 14:17; Kolose 2:16) Nansha byobādi banena amba bayukile Leza, ino mingilo yabo yādi ilombola amba kebamuyukilepo.—Tetusa 1:16.

‘Bitōka ku Bantu Batōka’

6. Polo wātelele miswelo’ka ibidi ya bantu?

⁶ Le tukamwena namani mu bino byānene Polo kudi Tetusa? Biyampe, tala kwishila kudi mu bino binenwa: “Ku boba badi ne mutyima tō, bintu byonso nabyo mo monka bidi tō; ino ku boba bakujilula bijila bampikwa kwitabija kutupu kitōka, nansha kimo; nanshi ne wabo mutyima wa bitupu, ne wa mundamunda kumo, wajilulwa ne kujilulwa.” (Tetusa 1:15) Na bubine Polo kādipo unena amba ku Mwine Kidishitu udi na mwikadilo utōka bintu byonso i bitōka nansha ubwanya kulonga byonso, mhm. Tukulupile kino mwanda Polo wālombwele patōka mu mukanda mukwabo amba boba balonga busekese, batōta bankishi, ba majende, ne bikwabokwabo “kebakapyanapo bulopwe bwa Leza, mhm.” (Ngalatea 5:19-21) O mwanda tukokeja kunena amba Polo wādi ulombola bintu mobikadilanga ku miswelo ibidi ya bantu, ku boba batōka mu mwikadilo ne ku mushipiditu kadi ne ku boba bampikwa kutōka.

7. Le Bahebelu 13:4 upelejanga bika, ino i kipangujo’ka kiipangulwa?

⁷ Bintu bifwaninwe kwepuka Bene Kidishitu ba binebine ke enkapo byobya bitela Bible patōkelela. Kimfwa bandaula kuno kunena kwa patōkelela kwa amba: “Kusonga nako kulemekibwe ku bonsololo, ne butanda nabo bwikale senene, biyampe, tō; ino babusekese ne bampongoloki Leza ukebatyibilanga mambo abo.” (Bahebelu 13:4) Enka ne ke Bene Kidishitupo bampikwa kuyuka Bible bakokeja kunena amba uno vese upelejanga makoji. I kimweke patōka mu kino kisonekwa ne mu bikwabo bya mu Bible amba Leza upeleje kusambakena pamo na mwana-mulume musonge, na mwana-mukaji musongwe nansha na muntu ye-yense okwisongele nandi. Le buladi bwa mu kanwa bwa bantu babidi bampikwa kwisonga nabo? Bankasampe bavule banenanga’mba kino ke kibipo mwanda ke buladipo. Lelo Mwine  Kidishitu ukamona amba buladi bwa mu kanwa i butōka?

8. Pa mwanda utala buladi bwa mu kanwa, Bene Kidishitu i beshile namani na bantu bavule mu ino ntanda?

⁸ Bahebelu 13:4 ne 1 Kodinda 6:9 bilombola patōka amba Leza upeleje makoji ne busekese (mu Kingidiki, por·neiʹa). Le mu busekese mubadilwa bika ne bika? Kino kishima kya Kingidiki kifunkila pa kwingidija ngitu ya bumvu mu dishinda dyendele’mo ne dyampikwa kwendela’mo mwanda wa kwipwa kilokoloko. Kadi mubadilwa ne miswelo yonso ya kusambakena pamo kwa bantu kebesongelepo mungya Bisonekwa. Nanshi mubadilwa ne buladi bwa mu kanwa, nansha shi bankasampe ba ntanda yonso banenanga ne kubingija amba buladi bwa mu kanwa ke bubipo. Bene Kidishitu ba bine kebaludikwangapo na milangwe ne bilongwa bya mifwatakanyo ya “bakinenenene ne bañongojani.” (Tetusa 1:10) Abo balamatyidile ku misoñanya ya peulu ya mu Bisonekwa Bikola. Pa kyaba kya kubingija buladi bwa mu kanwa, abo i bemvwanije amba mungya Bisonekwa i busekese, por·neiʹa, kadi i bafundije mityima yabo ya mundamunda uno muswelo. *—Bilongwa 21:25; 1 Kodinda 6:18; Efisesa 5:3.

Mawi Meshile, Butyibi Nabo Bwishile

9. Shi bintu byonso “bidi tō,” penepa i mwingilo’ka wingila mutyima wa mundamunda?

⁹ Ino Polo wādi usaka kunena bika paānene amba “ku boba badi ne mutyima tō, bintu byonso nabyo mo monka bidi tō”? Polo wādi wisambila pa Bene Kidishitu bādi bakwatañanya milangwe yabo ne mikadila yabo na misoñanya ya Leza idi mu Kinenwa kyandi kya ku bukomo bwa mushipiditu. Bano Bene Kidishitu bajingulwile amba mu myanda keipelejibwepo patōkelela, butyibi bwa betabije bukokeja kwikala bwishileshile. Kadi pa kyaba kya kutopekatopeka bakwabo, bayukile amba bintu byampikwa kupelejibwa na Leza “bidi tō.” Kebakimbangapo bakwabo bonso balange enka mobalangila abo pa myanda ya umbūmi yampikwa kutelwa patōkelela mu Bible. Tutalei bimfwa bimobimo bilombola mobikadile.

10. Kwenda ku butundaile (nansha ku madilo) kukokeja kukoleja namani?

¹⁰ Mu bisaka bivule, mukokeja kwikala shi mulume shi mukaji ye Mwine Kidishitu. (1 Petelo 3:1; 4:3) Kino kibwanya kuleta bikoleja palapala, kimfwa shi kubaikala butundaile nansha lufu lwa mubutule. Langa shi mukaji ye Mwine Kidishitu, ino mulumyandi udi mu kipwilo kingi. Pano wa mu kisaka kya ba mulume wasonge, ino butundaile bukalongelwa mu Kipwilo kyabo kya Kine Kidishitu. (Pakwabo i mubutule nansha mbutwile wa mulume wafwa, ino lufu lukadidilwa mu njibo ya kipwilo.) Mulume ne mukaji i betwe, kadi mulume usaka bende’ko na mukajandi. Le mutyima wa mundamunda wa mukaji unena’po bika? Lelo ukenda’ko’ni nansha kakenda’kopo? Fwatakanya ino myanda ibidi.

11. Lombola muswelo ukokeja mukaji Mwine Kidishitu kulanguluka pa mwanda utala kukatanwa ku butundaile bulongelwa ku kipwilo, ne bikokeja kufula namani?

¹¹ Loisa ulangulukanga na kusumininwa pa ino mbila inena’mba, ‘Lupukai mu Babiloni Mukatampe,’ umbikalo wa ntanda wa bipwilo bya bubela. (Kusokwelwa 18:2, 4) Dibajinji bidi wādi mu kipwilo kine kisa kukalongelwa’ko butundaile kadi uyukile amba paloñwanga butundaile, bonso benda’ko banenwanga kutōta, kimfwa kulombela, kwimba, ne kulonga bisela bya mu kipwilo. O mwanda i musumininwe kuleka kwikuja mu bino bintu, wapele ne kwenda’ko, kutyina amba wakabulwa kulama bululame bwandi pa kuningilwa na bantu. Loisa ulēmekele mulumyandi ne wingidilanga nandi pamo mwanda ye mutwe wandi mungya Bisonekwa; ino koku nako kasakilepo kutuna misoñanya yandi ya mu Bisonekwa. (Bilongwa 5:29) Pa kino, washintulwila mulumyandi na bwino amba nkidipo mwa kwendela’ko nansha abe byosa kwenda. Wamulombola amba shi nkatanwe’ko, nkisapo kukalonga bilongwa bya mu kipwilo’mwa, ne kino kikakufityija mutyima, o mwanda shi nkyendelepo nabya kebikakusansapo. Butyibi bwandi bubamukwasha ashale na mutyima wandi wa mundamunda utōka.

12. Muntu mukwabo ubwanya kulanga ne kulonga namani pa mwanda utala kukatanwa ku butundaile bulongelwa ku kipwilo?

 ¹² Luta nandi udi na makambakano amo onka. Ulēmekele mulumyandi, kadi usumininwe kukōkela Leza, ne kulonda mutyima wandi wa mundamunda mufundijibwe na Bible. Ino pa kupwa kulangulukila na mwalangulukilanga Loisa, Luta walombela ne kutanga “Bipangujo bya Batangi” mu Kiteba kya Mulami kya 15 Kweji 5, 2002, Falanse. Wavuluka amba Bahebelu basatu bāitabije lwito bākatanwa kwādi kutōtelwa nkishi, ino abo balama bululame bwabo pa kupela kulonga bilongwa bya butōtyi. (Danyele 3:15-18) O mwanda aye watyibe mbila ya kwenda na wandi mulume ino kwakubulwa kwikuja mu bilongwa bya butōtyi, kadi walonda monka munenena mutyima wandi wa mundamunda. Washintulwila wandi mulume na bwino bintu bitabije kulonga wandi mutyima wa mundamunda ne byoupelele. Luta wakulupila amba wandi mulume ukamona mwishidile mutōtelo wa bine na wa bubela.—Bilongwa 24:16.

13. Shi Bene Kidishitu babidi abakwata butyibi bwishileshile, mwanda waka kebifwaninwepo kwituvutakanya ñeni?

¹³ Le byalonga bano Bene Kidishitu babidi bintu bishileshile bilombola amba kekudipo mwanda shi muntu ne muntu ulonga byasaka nansha amba pa abo babidi padi umo wa mutyima wa mundamunda muzoze? Mhm, ke amopo. Loisa wādi kala ujingulwile ñimbo ne bipitanga mu masobo a bipwilo, o mwanda padi wamone amba kukatanwa’ko kukokeja kwikala nakampata kyaka kwadi. Kadi pa kuvuluka byobesambanga na mulumyandi pangala pa bipwilo bikokeja kuvutakanya mutyima wandi wa mundamunda. O mwanda wakulupila amba butyibi bwandi i bulumbuluke.

14. Bene Kidishitu bafwaninwe kuvuluka bika mu myanda itala butyibi bwa muntu ne muntu?

¹⁴ Ino lelo butyibi bwa Luta i bubi? Ke bantupo bakwabo ba kulondolola pa kyaba kyandi. Kekudipo unenwe kumutopeka nansha kumutyibila mambo mwanda amba wakatanwa’ko ino kutōta nabo mpika. Vuluka madingi āletele Polo pa butyibi bwa muntu ne muntu mu myanda ya kudya nansha kuleka kudya bidibwa kampanda, amba: “Yewa wakudya’byo kakipunika wampikwa kudya’byo kadi wampikwa kudya’byo nandi, kakifwatakenya wakudya’byo. . . . Emane i kudi Mfumwandi wandi, ne kupona nako monka. I binebine ukēmikwa ke-muntu Yehova udi ne bukomo bwa kumwimanija.” (Loma 14:3, 4) Bine, Mwine Kidishitu wa bine kakasakepo kuningila muntu kabidye aleke kulonda binena mutyima wandi wa mundamunda mufundijibwe, mwanda kulonga namino i kupela kulonda diwi dibwanya padi kumupa musapu upandija būmi.

15. Mwanda waka mutyima wa mundamunda ne mulangilo wa bakwabo bifwaninwe kutebwa mutyima bininge?

¹⁵ Twendelelei kwisambila pa bino bimfwa, bano Bene Kidishitu bonso babidi bafwaninwe kubandaula kadi bintu bikwabo, kimfwa mukamwena’byo  bantu bakwabo. Polo wētudingile amba: “Uno mwanda fwatakanya’o’mba, kekukīkala, nansha umo, wakutūla kyakukoleja mu dishinda dya mwanabo, nansha kyakumulengeja kupona.” (Loma 14:13) Loisa padi wadi uyukile ngikadilo mikwabo yakukeje kipwilo nansha kisaka kyandi, kadi byalonga bibwanya kwikala na lupusa pa bandi bana. Ino Luta nandi padi uyukile amba butongi bwa uno muswelo kebwaletelepo kavutakanya mu kipwilo nansha ke mu kibundi mwine. Bano bana-bakaji babidi—ne batwe bene kumo—tufwaninwe kuyuka amba mutyima mufundijibwe senene i owa uta mutyima ne ku mumwena bakwabo. Yesu wānene amba: “Yewa wakakolela kamo ka totwa tutyetye twakungitabija, nabya i kimufwanine dibwe dilema, dipelwanga bukula, dimukutyilwe mwishingo mwandi ashike nadyo panshi pene pa mema.” (Mateo 18:6) Shi muntu wapele kuta mutyima ku kukukaja bakwabo, nankyo yao udi na mutyima wa mundamunda mujilulwe bwa wādi na Bene Kidishitu bamo ba mu Kelete.

16. I kushinta’ka kotukokeja kumona ku Mwine Kidishitu mwenda myaka?

¹⁶ Kutama kwa Mwine Kidishitu ku mushipiditu i kwaendaenda, monka mwikadile kwivwana ne kulonda mutyima wandi wa mundamunda. Tufwatakanyei bidi kimfwa kya Mako, wabatyijibwe panopano. Mutyima wandi wa mundamunda umulombola aleke kulonga bintu bipelejibwe mu Bisonekwa byaadi uloñanga, padi i bitala bankishi nansha mashi. (Bilongwa 21:25) Bine, pano ulondanga kamo ne kamo na kwepuka enka ne bintu bityibila ku byobya bipeleja Leza. Ku mutamba mukwabo, wavutakanibwa pa kumona bamo bapela’nka ne bintu byamona bu biyampe, kimfwa mpangiko imoimo ya ku televijo.

17. Leta kimfwa kilombola’mba kwija ne kutama ku mushipiditu bikwashanga mutyima wa mundamunda ne butyibi bwa Mwine Kidishitu.

¹⁷ Mwenda myaka, Mako watama mu buyuki ne kufwena kudi Leza. (Kolose 1:9, 10) Pano bibaikala namani? Diwi dyandi dya munda dibafundijibwa bivule. Pano Mako kateje mutyima wandi wa mundamunda ne kubandaula na katentekeji misoñanya ya mu Bisonekwa. Eyo, wayuka amba ‘bintu bimobimo bityibila’ko’ byaadi upela na bubine kebishidilepo na mulangilo wa Leza. Kadi pano Mako byakalonda misoñanya ya mu Bible ne kuteja mutyima wandi wa mundamunda mufundijibwe senene, kaepanga kwivwana mpangiko imoimo yaadi umona bu miyampe. Bine, mutyima wandi wa mundamunda pano ubalumbuluka.—Mitōto 37:31.

18. I nsangaji’ka yotudi nayo pa kumona batutu ne bakaka benda batama ku mushipiditu?

¹⁸ Mu bipwilo bivule, mudi bantu beshileshile mu kutama kwa Bwine Kidishitu. Bamo i bapya mu lwitabijo. Padi mityima yabo ya mundamunda ikyubile talala pa myanda kampanda, ino pa mikwabo, diwi dya munda mwabo dikibatopeka bikatampe. Bano banabetu basakilwa kitatyi ne bukwashi pa kusaka balonde buludiki bwa Yehova ne mutyima wabo wa mundamunda mufundijibwe. (Efisesa 4:14, 15) Ino dyese, monka mu bipwilo’mwa, mutanwa bavule badi na buyuki bwa mushike, na bwino mu kulonda misoñanya ya mu Bible, ne na mutyima wa mundamunda ukwatañene na milangwe ya Leza. Bine, ino yo nsangaji pa kwikala umbukata mwa “boba badi ne mutyima tō” bamona bintu bitabijibwe na Mfumwetu bu “bidi tō” mu mwikadilo ne ku mushipiditu! (Efisesa 5:10) Nanshi twikalei batwe bonso na kitungo kya kutama uno muswelo ne kulama mutyima wetu wa mundamunda mukwatañane na buyuki bwa bubinebine ne na bwine Leza.—Tetusa 1:1.

[Kunshi kwa dyani]

Ukalondolola Muswelo’ka?

• Mwanda waka Bene Kidishitu bamo ba mu Kelete bādi na mityima ya mundamunda mijilulwe?

• Bene Kidishitu babidi badi na mityima ya mundamunda mifundijibwe bakokeja kukwata namani butyibi bwishileshile?

• Mwenda myaka, i bika bikokeja kufikila mutyima wetu wa mundamunda?

[Bipangujo bya Kifundwa]

[Kalata pa paje 18]

(Pa kuyukila’ko bikwabo, tala dibuku)

Sishile

NGIDIKI

Kelete

AZIA MINELE

Saipusa

KALUNGA KA MEDITELANEA

[Kifwatulo pa paje 20]

Bene Kidishitu babidi badi mu ngikadilo ya muswelo umo bakokeja kukwata butyibi bwishileshile