1, 2. (a) Le i bika bibwanya kwikala na lupusa pa byobya byotumona? (b) Le tubwanya kukulupila’mba Bulopwe bwa Leza bukalonga bika?

 PADI monka moyukile, batumoni bemwenine kinkumenkume bavulukanga divule myanda mu miswelo mishileshile. Mu muswelo umo onka, muntu ubwanya kukomenwa kuvuluka bintu bine byanene muñanga pa kupwa kukwata misongo. Nansha padi muntu ubwanya kukimba mafungulo nansha makalashi aye ukwete’o ku makasa. Ino ngikadilo yonso iifwene na byobya bitela bakimbi bu kusabikwa meso​—kubulwa kumona kintu, nansha kwilwa kintu, mwanda wa kwela milangwe kulampe. Bino bibadilwa mu muswelo wingilanga bongolo bwetu.

² Bantu bavule dyalelo nabo ‘kebamonangapo’ kitatyi kilongeka binkumenkume bya ntanda. Babwanya kwitabija’mba ntanda yashintyile bininge tamba mu 1914, ino kebamwenepo shintulwilo minemine ya bino binkumenkume. Byotudi befundi ba Bible, tuyukile’mba mu buluji kampanda Bulopwe bwa Leza bwāile mu 1914 kitatyi kyābikikilwe Yesu bu Mulopwe momwa mūlu. Inoko, tuyukile’mba bilomba kulonga bivule pa kulondolola milombelo ya amba, “Bulopwe bobe bwiye. Kiswa-mutyima kyobe kilongeke, pamo na momwa mūlu, ne pano pa ntanda pene.” (Mat. 6:10) Na bubine, mubadilwa ne mfulo ya ngikadilo imbi ya  bintu ya dyalelo. Kiswa-mutyima kya Leza kikalongeka pano pa ntanda na mokilongekela mūlu enka shi ngikadilo ya bintu ibafule.

3. Le twimwenanga bika mu kwifunda Kinenwa kya Leza?

³ Kitatyi kyotwifunda Kinenwa kya Leza kitatyi ne kitatyi, tubwanya kumona’mba bupolofeto bufikidilanga dyalelo. Bine, twi beshile na bantu bakwabo bonso! Batele mutyima bininge ku bwabo būmi ne kwibulondalonda koku bamwene bukamoni budi padi tō bulombola’mba, Kidishitu i mubikale tamba mu 1914 ne amba usa kuleta butyibi bwa Leza panopano ponka. Ino tala kipangujo kyobwanya kwiipangula: Shi kodi mwingidile Leza mu bula bwa makumi a myaka, lelo uyukile ne kuta mutyima ku nshintulwilo ya bitatyi na mowādi wibiyukile myaka mivule kunyuma? Nansha shi waikele Kamoni panopano, le utele mutyima ku bika? Nansha shi tulondolole namani, ino tubandaulei bubinga busatu bwa mvubu botubwaninya kukulupidila amba, Mulopwe mushingwe māni wa Leza usa panopano ponka kutabula matabula makwabo mwanda wa kiswa-mutyima kya Leza kilongeke ne pa mfulo pano pa ntanda.

4, 5. (a) Le i bika byalongele Yesu tamba mu 1914? (Tala kifwatulo kidi ku ngalwilo.) (b) Le batentamine pa tubalwe basatu belekeja bika, ne bintu byapityile namani?

⁴ Mu 1914, Yesu Kidishitu​—wāmwekele utentamine pa kabalwe katōka tō​—wāpelwe kilukwa kyandi kya momwa mūlu. Wāshilwile kiponka na ponka kuvuija bushindañani bwandi bwa ngikadilo mibi ya Satana. (Tanga Kusokwelwa 6:1, 2.) Bupolofeto bulombwelwe mu Kusokwelwa shapita 6 bwitupa bubinga bwa kukulupidila’mba Bulopwe bwa Leza pa kupwa’tu kushimikwa, ngikadilo ya ntanda yādi ya koneka bukidibukidi​—divita, kipupo kya nzala, kipupo kya mbá, ne bikwabo bileta lufu. Bino bintu i bilombolwe na batentamine pa tubalwe basatu balonda Yesu Kidishitu.​—Kus. 6:3-8.

⁵ Monka mokyālailwe, ndoe ‘yātekwinwe pano pa ntanda,’ nansha byokwadi milao ya bantu ya kwingidila pamo ne kupwana kwa mizo. Divita I dya Ntanda dibwanya kumonwa bu ngalwilo’tu ya mavita makatampe, monka mokyamwekēle mu bintu byalongekele pano pa ntanda panopano. Kadi nansha byokudi lupeto luvule ne kwendelela kwa sianse tamba mu 1914, bipupo bya nzala bikyendelela kususula bantu pano pa ntanda. Pa kwabo kadi, le i ani ubwanya kupatana amba bipupo bya mba bya miswelo yonso, bimpengele bya kipangila, ne ‘bipupo bikwabo bileta lufu’ bikendelela kwipaya bantu mwaka ne mwaka? Bino binkumenkume bikatampe, bya kitatyi ne kitatyi kadi bikomo, kebyalongekele kashā mu bula bwa mānga ya muntu. Lelo utele mutyima ku shintulwilo ya bino binkumenkume?

6. Le i bāni bāyukile kufikidila kwa bupolofeto bwa Bible, ne kino kyēbatonwene balonge bika?

⁶ Bantu bavule bālabikilwe na Divita I dya Ntanda ne manzamba a mu Eshipanye. Ino, bene Kidishitu bashingwe māni babadikile kutela mwaka wa 1914 bu mfulo ya Bitatyi bya Bajentaila, nansha “bitatyi bitungwe bya mizo.” (Luka 21:24) Kebādipo bayukile ne pa mfulo bintu byādi bya kulongeka. Ino, bādi bayukile amba mwaka wa 1914 owādi wa kubikala bulopwe bwa Leza. Abo’tu pa kujingulula kufikidila kwa bupolofeto bwa Bible, basapwila bakwabo na kyanga’mba buludiki bwa Leza bubashilula. Bukomo bwabo bwa kusapula bwātwele ku kupangwapangwa kukatampe. Bino bintu byālongekele mu mizo mivule i kufikidila kukwabo kwa bupolofeto. Mu makumi a myaka yālondele’po, balwana na Bulopwe baitabija ‘kulonga bubi mu dijina dya kijila.’ Kupwa baingidija ne bupolapola bwa ku ngitu, kukutwa, enka ne kutundika, kwaswa ku masāshi, nansha kutetwa mitwe kwa banabetu.​—Ñim. 94:20; Kus. 12:15.

7. Mwanda waka bantu bavule kebayukilepo nshintulwilo ya bine ifyeme mu binkumenkume bya ntanda?

 ⁷ Na buno bukamoni buvule bulombola’mba Bulopwe bwa Leza ke bushimikwe kala momwa mūlu, mwanda waka bantu bavule kebetabijangapo nshintulwilo ya bino byonso? Mwanda waka kebabwanyapo kudingakanya biyukeno bityetye pa bukata bwa ngikadilo ya ntanda ne bupolofeto bupotoloke bwa mu Bible busapula bantu ba Leza tamba kala? Lelo bantu batele padi mutyima bininge’nka ku bintu byobabwanya kumona na meso? (2 Ko. 5:7) Le kuta mutyima ku byobya bilonga bantu i kwibasabe meso ku byobya bilonga Leza? (Mat. 24:37-39) Le bamo mu bukata mwabo i balabikwe na lunwa lwa lunsamfwakanwa lwa Satana? (2 Ko. 4:4) Pa kumona bintu bilongeka mu kīkalo kya mishipiditu bilomba kwikala na lwitabijo ne mumweno wa ku mushipiditu. Tudi’po na nsangaji kashā pa kuleka kusabwa meso na bintu bilongeka!

8-10. (a) Le kisonekwa kya 2 Temote 3:1-5 kifikidilanga namani? (b) Mwanda waka tubwanya kunena’mba bibi byendanga bibipila’ko?

⁸ Kudi bubinga bwa bubidi botuyukīle’mba, kepakapitepo kitatyi kilampe kumeso kwa Bulopwe bwa Leza kwimanina myanda ya ntanda: Bibi bidi mu bantu byendanga bibipila’ko. Ngikadilo yālailwe mu 2 Temote 3:1-5 pano ke padi kubwipi kwa myaka katwa i mimweke patōka. Kadi, yendanga itandabukila’ko bininge mu bukata, mu bula bwa kitatyi kadi kitatyi ne kitatyi. Le kumwenepo amba kufikidila kwa buno bupolofeto i kukatampe? Tubandaulei’ko bidi bimfwa bimo byelekeja uno mwanda biyampe.​—Tanga 2 Temote 3:1, 13.

⁹ Langulukila pa kwishila kudi pa bukata bwa bintu byālongekele mu myaka ya 1940 nansha ya 1950 ne byobya bilongeka dyalelo mu bifuko bya kaji, mu bifuko bya kwipwija mukose, mu makayo, ne mu muvwadilo. Bupolapola bwa malwa ne busekese kebidi konsokonso dyalelo. Bantu betāka mwanda wa bamonwe bu bakalabale bininge, ba buenda, nansha bu bampikwa lusa kupita bakwabo. Bintu byādi bimonwa bu bilobeja ku televijo mu myaka ya 1950, ye ke bintu bisangaja bisaka dyalelo. Kadi bavule bayukile’mba bantu basambakena pamo na bantu ba ngitu imo i bayukane mu bifuko bya kwipwija mukose ne mu muvwadilo, balombola mwiendelejo wabo mu bīkwe.  Bine, tufwijanga’ko pa kuyuka mumweno wa Leza!​—Tanga Yude 14, 15.

¹⁰ Nansha padi mwine Kidishitu ubwanya kulangulukila pa bintu byadi bimonwa bu mwiendelejo wa butomboki ku bankasampe mu myaka ya 1950 mu muswelo mwishile na bintu bilongeka dyalelo. Divule dine bambutwile bazumbijanga mutyima​—shi babo bana badi batoma mfwanka, kutoma malwa nansha kuja bilangula masenda. Pano myanda isansa mutyima ibazambalala dyalelo: Mwana masomo umo wa myaka 15 waashile balunda nandi ba ku masomo masāshi, 2 bafwa ne 13 nabo batapwa bilonda. Kisumpi kimo kya bankasampe batoma bintu bikolwañana baipaile nkasampe mwana-mukaji wa myaka kitema ne kukupila shandi ne mwana mwanabo na shandi. Bankasampe ba mu ntanda ya Azia balambikwanga kipindi kya mfu ya bantu bafwile myaka dikumi ishele kunyuma. Lelo kudi muntu ubwanya kupatana amba bintu kebibipile’kopo?

11. Mwanda waka bantu bavule i bakomenwe kuyuka’mba bintu byendanga bibipila’ko?

¹¹ Mutumibwa Petelo wānene bya bine amba: “Mu mafuku a mfulo bantu basepañana na kibengo bakāyanga ne kibengo kyabo, balonga mwendele bya kusakasaka byabo kebanena’mba: ‘Lelo kitatyi kya kwikala’po kwandi kyalailwe kidi pi? Mwanda tamba difuku dyālēle bakulutuba betu mu tulo twa lufu, bintu byonso byendanga muswelo umo onka na mobyādi bikadile tamba ku ngalwilo ya bupangi.’” (2 Pe. 3:3, 4) Le i bika bikokeja kushintulula kine kinenena bantu uno muswelo? Bimweka’mba shi bantu abaibidila kintu bininge, bakomenwanga kuta’kyo mutyima. Kupona kwapona ngikadilo ya bantu bonso mu kikonge, kubwanya kumonwa bu kekusansapo bininge kupita bintu bilongeka mu kitulumukila, nansha kushinta kwa mu kitulumukila kwa mwiendelejo wa bantu botwiyukile nabo. Inoko, kuno koneka kwenda koneka mwikadilo kuleta kyaka.

12, 13. (a) Mwanda waka bintu bilongeka pano pa ntanda kebifwaninwepo kwitutyumuna mutyima? (b) Le i kuyuka bika kuketukwasha tulwe na ngikadilo ‘mikomo ne mwa kulongela’?

¹² Mutumibwa Polo witudyumuna’mba “mu mafuku a mfulo,” ngikadilo ikekala ‘mikomo ne mwa kulongela.’ (2 Tm. 3:1) Ino ke mikomopo kunekenya, o mwanda ketusakilwapo kufya bubinebine. Tubwanya kunekenya kutyumukwa mutyima ko-konso nansha moyo na bukwashi bwa Yehova, mushipiditu wandi, ne kipwilo kya bwine Kidishitu. Tukokeja kwikala nyeke na kikōkeji. “Bukomo butabukile bwikalanga na bantu” i bwa Leza, ke bwetupo.​—2 Ko. 4:7-10.

¹³ I biyampe tuyuke’mba Polo wāshilwile bupolofeto butala pa mafuku a mfulo na bishima bya amba, “yuka kino.” Bino bishima bitukulupija’mba byonso bilonda’ko bikafikidila. Ne kutatana kwine mpika, bantu bakubulwa bwine Leza bakendelela kubipila’ko kufika ne pakafudija’ko Yehova. Balembi ba mānga basonekele amba dyalelo nansha mwenda mafuku bisaka bimo nansha muzo ukemwena kupona ne koneka kwa ngikadilo. Ino pano po pene, ngikadilo ya ntanda yonso yenda yoneka bininge kupita mu mānga. Bantu bavule kebabwanyapo padi kuyuka kino, ino kino kintu kya pa bula kya tamba mu 1914 kitulombola patōkelela’mba, Bulopwe bwa Leza busa panopano ponka kulonga’po kintu na kusuminwa.

14-16. Le bubinga bwa busatu botukulupidile amba Bulopwe bwa Leza busa “kwiya” panopano ponka i bubinga’ka?

¹⁴ Kukidi bubinga bwa busatu bwa kukulupidila. Byobya bilongeka mu bantu ba Leza bilombola’mba mfulo ibafwena pabwipi. Kimfwa, kumeso’tu kwa Bulopwe bwa Leza kushimikwa momwa mūlu, kisumpi kya bashingwe māni ba kikōkeji kyadi kingidila Leza na kininga. Le balongele namani kitatyi kekyafikidilepo nkulupilo yabo imo itala bintu byadi bya kulongeka mu 1914? Bavule mubukata mwabo balombwele bululame  bwabo mu matompo ne mu kupangwapangwa, kadi baendelela kwingidila Yehova. Mu bula bwa myaka, bavule​—shi ke bonsopo​—ba mu bano bashingwe māni bavuije na kikōkeji lwendo lwabo lwa pano panshi.

¹⁵ Yesu wānene mu bupolofeto bwandi butala pa kuvuika kwa ino ngikadilo ya bintu amba: “Luno lukongo kelukapitepo nansha dimo enka ne bilongeka bino byonso’bi.” (Tanga Mateo 24:33-35.) Tubaivwanija’mba, Yesu pa kutela “luno lukongo,” wādi wisambila pa bisumpi bibidi bya bene Kidishitu bashingwe māni. Kisumpi kibajinji kyādi’ko mu 1914, kadi bājingulwile lubilo lonka kiyukeno kya kwikala’po kwa Kidishitu mu uno mwaka. Boba bādi babundile kino kisumpi kebādipo’tu’nka bōmi mu 1914, ino bāshingilwe ne māni a mushipiditu bu bana ba Leza mu uno mwaka nansha kumeso kwa uno mwaka.​—Loma 8:14-17.

¹⁶ Kisumpi kya bubidi kibadilwa mu “luno lukongo” i kya bashingwe māni bāikele’ko mu kitatyi kimo na kisumpi kibajinji. Kebādipo’nka bōmi mu kitatyi kyādi’ko ba mu kisumpi kibajinji, ino bāshingilwe māni a mushipiditu sandu mu kitatyi kyādi kikidi’ko boba ba mu kisumpi kibajinji pano pa ntanda. Mu uno muswelo, ke bashingwe māni bonsopo dyalelo babadilwa mu “luno lukongo” lwēsambīle’po Yesu. Dyalelo, boba ba mu kisumpi kya bubidi ke bakulu ku myaka. Ino, binenwa bya Yesu bidi mu Mateo 24:34 bitukulupija’mba bamo ba mu ‘luno lukongo kebakapitepo’ kumeso kwa kumona kushilula kwa kya malwa kikatampe. Kino kilundila’ko kikulupiji kyotudi nakyo kya amba, kubashala’tu kitatyi kityetye kumeso kwa Bulopwe bwa Leza konakanya babi ne kushilula ntanda mipya ya boloke.​—2 Pe. 3:13.

17. Le tubwanya kufula ku kunena bika pa buno bukamoni busatu botwabandaula?

¹⁷ Le tubwanya kufula ku kunena bika pa kwikuma kwa bukamoni busatu botwabandaula? Yesu wētudyumwine amba ketukayukapo​—kadi ketuyukilepo​—difuku nansha nsá mine. (Mat. 24:36; 25:13) Ino tubwanya kadi tuyukile “bitatyi,” monka mwānenene’kyo Polo. (Tanga Loma 13:11.) Tudi mu bino bitatyi, ke mafuku a mfulo kadi. Shi tute mutyima bininge ku bupolofeto bwa Bible ne ku byobya bilonga ba Yehova Leza ne Yesu Kidishitu, ketubwanyapo kukankalwa kumona bukamoni bukulupija’mba tudi bine kubwipi na mfulo ya ino ngikadilo ya bintu.

18. Le i bika bitengele boba bapela kwitabija Bulopwe bwa Leza?

¹⁸ Boba bapela kwitabija lupusa lulenga moyo lwāpelwe Yesu Kidishitu, wakunekenya Utentamine pa kabalwe katōka, basa panopano ponka kwitabija ku bukomo kilubo kyabo. Kebakamonepo kwa kunyemena. Mu kine kitatyi’kya, bavule bakadila na luzakalo amba: “Lelo i ani ubwanya kwimana?” (Kus. 6:15-17) Ino, shapita ulonda’ko wa Kusokwelwa uleta malondololo. Bashingwe māni ne boba badi na lukulupilo lwa kwikala pano pa ntanda, ‘bakemana’ mu dino difuku dya kwitabijibwa na Leza. Kupwa “kibumbo kikatampe” kya mu ino mikōko mikwabo kikapanda pa kyamalwa kikatampe.​—Kus. 7:9, 13-15.

19. Byoyukile ne kwitabija bukamoni bupotoloke bulombola’mba mafuku a mfulo asa kufula panopano ponka, le i bika byotengele?

¹⁹ Byotutele mutyima bininge dyalelo ku kufikidila kwa bupolofeto bwa Bible mu bino bitatyi bisangaja, ketukalabikwapo na lunwa lwa ntanda ya Satana; nansha kubulwa kumona nshintulwilo mine ya binkumenkume bya ntanda. Kidishitu usa panopano ponka kuvuija bushindañani bwandi pa bano bantu ba kubulwa bwine Leza na kuleta mu boloke divita dya mfulo. (Kus. 19:11, 19-21) Bine, kulangulukila pa byobya bitukulupija Bible kubwanya kwituletela nsangaji mikatampe pano!​—Kus. 20:1-3, 6; 21:3, 4.