1, 2. (a) Lelo “Mulopwe wa nyeke ne nyekeke” i ani, ne mwanda waka kino kitenta i kimufwaninwe? (Tala kifwatulo kidi ku ngalwilo.) (b) Lelo i bika bilengejanga bulopwe bwa Yehova bwitukele kwadi?

 MULOPWE SOBHUZA II wa Swazilande wabikele kubwipi kwa myaka 61. Ino i nsekununi miyampe ku bambikavu ba dyalelo. Nansha shi Mulopwe Sobhuza wabikele myaka mivule namani, ino kudi Mulopwe wa bulopwe kebukekalapo na mfulo pa mwanda wa būmi bwīpi bwa bantu. Na bubine, Bible umutela bu “Mulopwe wa nyeke ne nyekeke.” (1 Tm. 1:17) Kaimba wa Mitōto utela dijina dya uno Mubikadi amba: “Yehova i mulopwe wa nyeke na nyeke.”​—Ñim. 10:16.

² Bula bwa umbikalo wa Leza i bulengeje Bulopwe bwandi bwikale bwishile na bwa muntu ye-yense. Inoko, muludikilo wa Yehova witukokelanga kwadi. Mulopwe wāludikile Isalela wa kala mu bula bwa myaka 40 ne musubu wātumbije Leza na bino binenwa bya amba: “Yehova i muyūle lusa, i wa buntu, ne kwija pa kufuna bulobo, kadi i wa lusa lwa ntanda ne miseke. Yehova wakankamika lupona lwandi mu madiulu; kadi bulopwe bwandi i bubikale konso.” (Ñim. 103:8, 19) Yehova kadipo’nka bu Mulopwe kete, ino kadi i Tata wetu​—Tata wetu wa buswe udi mūlu. Kino kitulengeja twiipangula bipangujo bibidi amba: Le Yehova uloñanga bintu pamo bwa Tata namani? Le Yehova wingidijanga bulopwe bwandi namani tamba pa butomboki bwa mu Edena?  Malondololo a bino bipangujo aketutonona tufwene kudi Yehova ne kumutōta na mutyima wetu onso.

3. Le muntu mubajinji mu kisaka kya Yehova kya diulu ne ntanda i ani, ne i bāni bakwabo bāpangilwe bu “bāna” ba Leza?

³ Bine, Yehova wāsangele kitatyi kyābutwilwe wandi Mwana wa bunka! Leza kādipo umwene wandi mwana umbedi bu mubikalwa wa munshi. Ino, wādi umusenswe pamo bwa Mwana ne kumwingidija pa kupanga babikalwa bakwabo babwaninine. (Kol. 1:15-17) Mu bano babikalwa mubadilwa midiyala ne midiyala ya bamwikeulu. Byobatelelwe bu “bengidi bandi balongelanga muswidile mutyima wandi,” bamwikeulu bengidilanga Leza na nsangaji, kadi nandi i mwibalēmeke na kwibeta bu bandi “bāna.” Babadilwa mu kisaka kya Yehova kya diulu ne ntanda.​—Ñim. 103:20-22; Yoba 38:7.

4. Le bantu bābadilwe mu kisaka kya Leza kya diulu ne ntanda namani?

⁴ Yehova pa kupwa kupanga diulu ne ntanda bimweka na meso, wābaije kisaka kyandi kya diulu ne ntanda. Pa kupwa kulongolola ntanda ke kīkalo kiyampe, Yehova wāfudije mingilo yandi ya pano pa ntanda na kupanga Adama muntu mubajinji mu kimfwa Kyandi. (Ngo. 1:26-28) Pamo bwa umpangi, Yehova wādi usaka Adama amukōkele. Pamo bwa Shabana, Yehova wāshintulwile bulombodi bwandi bonso na buswe ne kanye. Buno bulombodi bwandi kebwājikakenyepo nansha dimo bwanapabo bwa muntu.​—Tanga Ngalwilo 2:15-17.

5. Le i mpango’ka yākwete’ko Leza mwanda wa kuyuja ntanda na bandi bana ba pano panshi?

⁵ Kwishila na balopwe bavule ba bantu, Yehova usangelanga kupa babikalwa bandi biselwa, wibamona bu bantu ba mu kyandi kisaka bakulupilwe. Kimfwa, wāpele Adama lupusa pa bipangwa byūmi, enka ne kumupa mwingilo usangaja ao’ko mukomo wa kwinika banyema majina. (Ngo. 1:26; 2:19, 20) Leza kāpangilepo midiyo ne midiyo ya bantu babwaninine pa kudinga ntanda. Ino, wāsakile kupanga mukwashi mubwaninine wa Adama​—ke Eva mwana-mukaji kadi. (Ngo. 2:21, 22) Kupwa, wāpa bano ba mulume ne mukaji mukenga wa kuyuja ntanda na babo bana. Mu ino ngikadilo ya kubwaninina, bantu bādi bakutandabula mikalo ya Paladisa kufika ne byoisambakana ntanda yonso. Bādi babwanya kutōta Yehova nyeke mu bumo na bamwikeulu pamo bwa kisaka kyandi kya diulu ne ntanda. Bine, dino i dyese dya kutendelwa! Kadi i kilomboji kya buswe bwa Yehova bwa bu shabana!

6. (a) Le butomboki bwāshilwile mu kisaka kya Leza namani? (b) I kika kinenenwa’mba butomboki kebushintululapo’mba Leza wālekele kuludika?

⁶ I kya bulanda, mwanda ba Adama ne Eva kebāsangedilepo Yehova ekale Mubikadi wabo. Ino, bātongele kulonda Satana mwanā Leza wa ku mushipiditu mutomboke. (Ngo. 3:1-6) Kubulwa kuludikwa na Leza mu būmi kwēbaletele abo ne lutundu lwabo makambakano, masusu ne lufu. (Ngo. 3:16-19; Loma 5:12) Leza kākidipo kadi na babikalwa ba kikōkeji pano pa ntanda. Lelo kino kyādi kishintulula amba wālekele kuludika, ne kuleka bubikadi bwaādi ubikadile ntanda ne bekadi bayo? Nansha dimo! Wāingidije lupusa lwandi na kupanga ba mwana-mulume ne mwana-mukaji mu budimi bwa Edena, ne kadi pa kwibakankaja baleke kujokela’mo, wātūdile bakelubi ba kulama kwa kutwelela. (Ngo. 3:23, 24) Kadi mu kino kitatyi kimo kyonka, Leza wālombwele buswe bwandi bwa bu shabana na kulombola’mba, mpango yandi ya kwikala na kisaka kya diulu ne ntanda kya bana ba ku mushipiditu bepāne ne bana ba pano panshi ikafikidila. Wālaile ‘lutundu’ lwādi lwa konakanya Satana ne kulongolola bibi bitambile ku bubi bwa Adama.​—Tanga Ngalwilo 3:15.

7, 8. (a) Le ngikadilo mibi yāikele’ko namani mu kitatyi kya Noa? (b) Le Yehova wākwete’ko mpangiko’ka pa kutōkeja ntanda ne kulama kisaka kya muzo wa muntu?

 ⁷ Mu tutwa twa myaka yālondele’po, bantu bamo bātongele kukōkela Yehova. Mu bano bantu mwādi ba Abele ne Enoke. Inoko, bantu bavule bāpelele Yehova bu Shabo ne bu Mulopwe wabo. Mu kitatyi kya Noa, ntanda yāyudile “bya bunkuma bibi.” (Ngo. 6:11, Bisonekwa Bitokele) Lelo kino kyādi kishintulula’mba Yehova kākidipo uludika monka myanda ya ntanda? Le mānga isekunwinwe ilombola bika?

⁸ Tulangulukilei bidi pa nsekununi ya Noa. Yehova wāmupele mpangiko ne bulombodi bwa mwa kūbakila mwanda wa kūbaka safini mikatampe yādi ya kupandija Noa ne kisaka kyandi. Kadi Leza wālombwele buswe bukatampe ku bantu bonso pa kupa Noa mwingilo wa bu “musapudi wa boloke.” (2 Pe. 2:5) Na bubine, musapu wa Noa wādi wa kwita bantu besāse ne kwibadyumuna ku bonakani bwāfwenene, ino wāponena mu matwi a babitwi. Noa ne kisaka kyandi bāshikete mu ntanda ya bupolapola ne busekese mu bula bwa makumi a myaka. Ino Yehova byadi Shabana wa kilelo, wākingile ne kwesela ino myuya mwanda ya kikōkeji. Yehova wālombwele bubikadi bwandi pa bantu bantomboki ne bamwikeulu babi na kuleta dilobe dya ntanda yonso. Bine, wādi bine uludika.​—Ngo. 7:17-24.

9. Lelo Yehova wāpele muzo wa muntu mukenga’ka pa kupwa kwa Dilobe?

⁹ Noa ne kisaka kyandi pa kutūka’tu pa ntanda mitōkejibwe ne kwesa luvula luyampe, mityima yabo yāfwijije’ko Yehova bininge mwanda wa bulami bwandi ne kwibakinga kwandi. Ne kwija mpika, Noa wāshimika madabahu ne kwela bitapwa mwanda wa kutōta Yehova. Leza wāesela Noa ne kisaka kyandi ne kwibapa misoñanya amba, “butulai, mwivudijei muyujei panopantanda.” (Ngo. 8:20–9:1) Pano kadi, muzo wa muntu wādi na mukenga wa kutōta pamo ne kuyuja ntanda.

10. (a) Le i kwepi kwāendelele butomboki bwa kutombokela Yehova pa kupwa kwa Dilobe ne muswelo’ka? (b) Le Yehova wālongele’po bika mwanda wa kiswa-mutyima kyandi kilongeke?

¹⁰ Inoko, Dilobe kedyāpwilepo kubulwa kubwaninina, kadi bantu bādi balwa nyeke na lupula lwampikwa kumweka lwa Satana ne bamwikeulu bantomboki. Kino kintu kyālongekele kitatyi kityetye’tu kumeso kwa bantu kutombokela monka buludiki bwa Yehova. Kimfwa, Nimiloda munkana Noa wālwile monka bininge na buludiki bwa Yehova. Nimiloda i mutelwe bu “kiluwe kikatakata ku meso a Yehova.” Wāūbakile bibundi bikatampe, kimfwa kya Babele ne kwibikika bu mulopwe “mu ntanda ya Shinadi.” (Ngo. 10:8-12) Le Mulopwe wa nyeke wālongele bika pa uno mulopwe ntomboki ne pa bukomo bwaādi ulonga mwanda wa kukankaja mpango ya Leza ya ‘kuyuja pano pa ntanda’? Leza wāvutakenye ndimi ya bantu, mine yākambakenye babikalwa ba Nimiloda, bākusankana “konso konso ku meso a ntanda.” Bāendele na butōtyi bwabo bwa bubela ne bantu bādi bebabikadile.​—Ngo. 11:1-9.

11. Le Yehova wālombwele dikōkeji kudi Abalahama mulunda nandi namani?

¹¹ Nansha bantu bavule byobādi batōta baleza ba bubela pa kupwa kwa Dilobe, bantu bamo ba kikōkeji bāendelele kutumbija Yehova. Umo bidi i Abalahama, wāshile na kikōkeji būmi buyampe mu yabo ntanda ya Ulu ne kukashikata mu mapema mu bula bwa myaka mivule. (Ngo. 11:31; Bah. 11:8, 9) Mu būmi bwa Abalahama bwa kwendakana, wādi nyeke ujokolokelwe na bantu bādi babikele, bavule bādi mu bibundi bya nsakwa. Ino Yehova wālamine Abalahama ne kyandi kisaka. Mulembi wa mitōto wālembele pangala pa bulami bwa Yehova bwa bu mbutwile amba: “[Leza] kalekelepo muntu nansha umo kwibalonga kyakwibalonga; eyo, i binebine wadingile balopwe  pa mwanda wabo.” (Ñim. 105:13, 14) Byaādi na dikōkeji kudi mulunda nandi, Yehova wālaile Abalahama amba: “Balopwe bakatambanga mudi abe.”​—Ngo. 17:6; Yak. 2:23.

12. Le Yehova wālombwele bubikadi bwandi namani pa Edipito, ne kino kyāikele na lupusa’ka pa bantu bandi batongwe?

¹² Leza wāpitulukile kudi Izake mwana Abalahama ne kudi Yakoba wandi munkana mulao wandi wa kwibesela, mwine mwādi mubadilwa ne kutambija balopwe ku lutundu lwabo. (Ngo. 26:3-5; 35:11) Inoko, kumeso kwa kutambija bano balopwe, lutundu lwa Yakoba lwāmuninwe bupika mu Edipito. Lelo kino kyāshintulwile’mba Yehova kādipo wa kufikidija mulao wandi nansha amba wādi wa kuleka bubikadi bwandi bwa kubikēla ntanda? Nansha dimo! Yehova wālombwele bukomo bwandi bwa bu Leza ne bubikadi bwandi padi Felo wa kibengo pa kitatyi kyaādi utungile aye mwine. Bene Isalela bādi bamuninwe bupika bātūdile lukulupilo mudi Yehova, mwine wēbanyongolwele pa Dijiba Dityila mu muswelo wa kutendelwa. Bibamweka patōka’mba, Yehova wādi ukidi Mubikadi wa Diulu ne Ntanda, ne bu Shabana wa kilelo, kadi wāingidije bukomo bwandi bukatampe mwanda wa kukinga bantu bandi.​—Tanga Divilu 14:13, 14.

13, 14. (a) Lelo bene Isalela bāsapwile bika mu lwimbo pa mwanda utala bulopwe bwa Yehova? (b) Le Leza wālaile Davida mulao’ka utala pa bulopwe?

¹³ Bene Isalela pa kupwa’tu kunyongololwa mu kingelengele mu Edipito, bāimbile lwimbo lwa bushindañani lwa kutendela Yehova. Mu luno lwimbo lusonekelwe mu Divilu shapita 15, mudi bino binenwa bidi mu vese wa 18 bya amba: “Yehova ukabikalanga nyeke ne nyeke-ke.” Na bubine, Yehova wāikele Mulopwe wa muzo mupya. (Kup. 33:5) Inoko, bantu kebādipo basangedile kwikala na Yehova bu Muludiki wabo wampikwa kumweka. Kintu kya myaka 400 pa kupwa kutamba mu Edipito, bānene Leza ebape muntu wa kubikala bu mulopwe na mwādi mwikadile nandi bajentaila bādi bebajokolokele. (1 Sam. 8:5) Nansha nabya, Yehova wādi ukidi’nka bu Mulopwe, bubine bwine bwāmwekele mu bulopwe bwa Davida, muntu wa bubidi wābikele mu Isalela.

¹⁴ Davida wāselēle dikumbo dikola dya kipwano ku Yelusalema. Mu kino kitatyi kya nsangaji, bene Levi bāimbile lwimbo lwa mitendelo lwādi na binenwa bisangaja bisonekelwe mu 1 Bilongwa 16:31 amba : “Banene umbukata mwa mizo amba: Yehova ubikalanga.”  Muntu ubwanya kwiipangula’mba, ‘Yehova byadi i Mulopwe wa nyeke ne nyekeke, le wāikele bu Mulopwe namani mu kine kitatyi’kya?’ Yehova wikalanga bu Mulopwe kitatyi kyalombolanga bulopwe bwandi nansha kutūla bantu ba kumwimanina mu kitatyi kampanda mwa kunekenenya ngikadilo kamukaya. Bulopwe bwa Yehova bwa uno muswelo budi na mvubu mikatampe. Kumeso kwa Davida kufwa, Yehova wāmulaile’mba bulopwe bwandi bukendelela nyeke. Wāmunene amba : “Nkemika lukunwa lobe lukakulonda lukatamba mu mila yobe, kadi nkaningisha po-o bulopwe bwandi.” (2 Sa. 7:12, 13) Mu kufikidila kwa mfulo kwa ino myanda, luno “lukunwa” lwa Davida lwāmwekele myaka 1000 ne musubu pa kupita’po. Le luno lukunwa wādi ani, ne wādi wa kwikala bu Mulopwe kitatyi’ka?

15, 16. Le Yesu wāshingilwe māni bu Mulopwe wa mu mafuku a kumeso kitatyi’ka, ne i mpangiko’ka yātūdile’ko Yesu paādi pano pa ntanda mwanda wa bulopwe bwandi?

¹⁵ Mu mwaka wa 29 K.K., Yoano Mubatyiji wāshilwile kusapula amba “Bulopwe bwa mūlu bubafwena pabwipi.” (Mat. 3:2) Kitatyi kyābatyijibwe Yesu na Yoano, Yehova wāshingile Yesu māni bu Meshiasa wālailwe ne bu Mulopwe wa Bulopwe bwa Leza mu mafuku āya kumeso. Yehova wālombwele kisanso kya bu shabana kyaādi usenswe Yesu na kunena amba: “Uno’u i wami Mwana, muswedibwe, ondoelelwe.”​—Mat. 3:17.

¹⁶ Yesu wātumbije Shandi mu bula bwa mwingilo wandi. (Yoa. 17:4) Wālongele namino na kusapula Bulopwe bwa Leza. (Luka 4:43) Wāfundije’nka ne balondi bandi balombe buno Bulopwe bwiye. (Mat. 6:10) Yesu byaādi Mulopwe Mutongwe, wādi na bubinga bwa kunenena balwana nandi amba: “Bulopwe bwa Leza budi umbukata mwenu.” (Luka 17:21) Mwenda mafuku, ku kyolwa kumeso kwa lufu lwandi, Yesu wāsamba ‘kipwano kya bulopwe’ na balondi bandi. Mu uno muswelo, wāpele bana ba bwanga bandi ba kikōkeji kyepelo kya kukabikala nandi bu Balopwe mu Bulopwe bwa Leza.​—Tanga Luka 22:28-30.

17. Le Yesu wāshilwile kwingidija bulopwe bwandi mu myaka katwa kabajinji muswelo’ka, ino wādi unenwe kwilaija bika?

¹⁷ Le Yesu wāshilwile kuludika bu Mulopwe wa Bulopwe bwa Leza kitatyi’ka? Kādipo wa kubika kiponka na ponka. Kyolwa kya difuku dilonda’ko, Yesu wāipailwe, ebiya balondi bandi bapalakana. (Yoa. 16:32) Inoko, enka na mu bitatyi bya kala, Yehova wāendelele nyeke kuludika. Yehova wāsangwile wandi Mwana mu difuku dya busatu, kadi difuku dya Pentekosa 33 K.K., Yesu wāshimika bulopwe bwa ku mushipiditu pa kipwilo kya bwine Kidishitu kya banababo bashingwe māni. (Kol. 1:13) Ino, Yesu wādi wa kukungila kufika ne byobamupa bukomo bwa kubikēla ntanda bu “lukunwa” lwālailwe. Yehova wāsapwidile wandi Mwana amba: “Shikata kuno ku kuboko kwami kwa lundyo, poso bidi ngalamune bakushikilwe ke kitūlo-kya-maulu obe.”​—Ñim. 110:1.

18, 19. Le tutononwanga kulonga bika, ne i bika byotukefunda mu kishinte kilonda’ko?

¹⁸ Bulopwe bwa Yehova bwālwilwe momwa mūlu ne pano panshi mu bula bwa tununu twa myaka. Yehova kālekelepo nansha dimo bubikadi bwandi; wāendelele kuludika. Pamo bwa Shabana wa buswe, wākingile ne kulama babikalwa ba kikōkeji pamo bwa Noa, Abalahama ne Davida. Lelo kino kekitutononapo tukōkele Mulopwe wetu ne kumufwena?

¹⁹ Ino twiipangulei bidi amba: Le Yehova i Mulopwe wetu dyalelo namani? Le tukelombola namani’mba twi babikalwa ba dikōkeji ba Bulopwe bwa Yehova ne kwikala bana babwaninine ba mu kisaka kyandi kya diulu ne ntanda? Le kitatyi kyotulombanga Bulopwe bwa Leza bwiye, tulombanga bika? Bino bipangujo bikalondololwa mu kishinte kilonda’ko.