1, 2. Lelo i ngikadilo’ka mibajinji yādi’mo ba Adama ne Eva, ne i bipangujo’ka byaipangulwa?

KITATYI kyāpangilwe ba Adama ne Eva, kekwādipo balwana. Bādi bantu babwaninine bādi bekele mu paladisa. Bādi mu kipwano kya mpwaninine na Umpangi wabo pamo bwa bandi bana, mwana-mulume ne mwana-mukaji. (Ngo. 2:7-9; Luka 3:38) Kyepelo kya būmi bwabo kyādi kilombolwe mu mingilo yonso yēbapele Leza. (Tanga Ngalwilo 1:28.) ‘Pano panshi pādi pa kuyula ne kunekenibwa’ mu bula bwa kitatyi kampanda. Ino pa kwendelela ‘kubikala bulopwe bwa pa bipangwa byonso byūmi bilandala pano pa ntanda,’ ba Adama ne Eva bādi basakilwa kwikala’ko nyeke, ino Adama watunya kwibibikadila mwanda wāfwile.

² Ino mwanda waka pano ngikadilo i mishile? Lelo balwana bavule na nsangaji ya muntu ne lufu walwana mukatampe byāikele’ko namani? Lelo Leza ukalonga bika pa kujimankanya bano balwana fututu? Malondololo a bino bipangujo ne bikwabo bidingakene nabyo, akokeja kutanwa mu nsekununi ya mu Bible. Tubandaulei’ko bidi bipindi bimobimo bya mvubu mu ino nsekununi.

3, 4. (a) Lelo Leza wāpele ba Adama ne Eva musoñanya’ka (b) Lelo kukōkela ku uno musoñanya kwādi na kamweno’ka?

³ Nansha ba Adama ne Eva byobādi na kyepelo kya būmi bwa nyeke, bādi babwanya kufwa. Pa kwikala bōmi nyeke, bādi banenwe kwesa, kutoma, kulāla ne kudya. Kintu kya mvubu mpata i kino, būmi bwabo bwādi bwimanine pa kipwano kyobādi bapwene na mwine Webapele Būmi. (Kup. 8:3) Kwitabija kuludikwa na Leza kwādi na kamweno kobadi pa kusangela būmi nyeke. Yehova wālombwele Adama kino patōkelela kumeso kwa kupanga Eva. Namani? “Yehova Leza wasoñanya muntu amba: Ku mityi yonso ya budimi kudya udyako bitupu kekudipo mwanda. Nanshi ku mutyi wakuyukanya buya ne bubi, kokadyako i kijila; mwanda difuku dyokadyako mwiko, kufwa ukafwanga.”—Ngo. 2:16, 17.

⁴ “Mutyi wakuyukanya buya ne bubi” ulombola lupusa lwa Leza lwa kuyukanya kiyampe ne kibi. Na bubine, Adama wādi kala uyukile kiyampe ne kibi; wāpangilwe mu kimfwa kya Leza kadi wādi na mutyima wa mundamunda. Mutyi wādi ulombola ba Adama ne Eva amba, bādi basakilwa nyeke kuludikwa na Yehova. Kudya kobādile ku uno mutyi kwādi kukimba kwiludika abo bene, kwine kwādi kwa kwibaletela makambakano makatampe abo ne lutundu lobādi ba kubutula. Musoñanya wa Leza ne mfuto yao, byālombwele bukatampe bwa kubipa kwa uno mwiendelejo.

5. Lelo ba Adama ne Eva bāfudile ku kubulwa kikōkeji muswelo’ka?

⁵ Eva pa kupwa kupangibwa, Adama wāmulombwele kijila kya Leza. Eva wādi wikiyukile biyampe, kadi wābwenye kupituluka’kyo kamo pa kamo. (Ngo. 3:1-3) Wāpituluklīle’mo muntu umo wāile mu nyoka, kipangwa kitabuke kudyumuka. Uno wādi ufyeme mudi nyoka i Satana Dyabola, mwanā Leza wa ku mushipiditu wātamije mwadi mutyima wa bwanapabo ne lupusa lwa aye mwine. (Dingakanya na Yakoba 1:14, 15) Pa kufikila pa bitungo byandi bibi, wātopekele Leza amba i mbepai. Wākulupije Eva amba kwikala na bwanapabo kekukamuletelapo lufu, ino ukekala bwa Leza. (Ngo. 3:4, 5) Eva wāmukulupila, wākimba bwanapabo bwandi na kudya ku kipa, ne kunekenya Adama elunge kwadi. (Ngo. 3:6, 17) Dyabola wābepele. (Tanga 1 Temote 2:14.) Ino, Adama ‘wāivwene diwi dya wandi mukaji.’ Nansha nyoka byaādi ubwanya kumweka bu mulunda, ino Satana Dyabola wādi bine walwana ntapani wādi uyukile bipa bibi byādi bya kulupuka ku milangwe yaāpele Eva.

6, 7. Lelo Yehova wātyibīle banonga-bibi mambo namani?

⁶ Pa bubinga bwa abo bene, ba Adama ne Eva bātombokēle Muntu wēbapele būmi ne bintu byonso bikwabo byobādi nabyo. Na bubine, Yehova wādi uyukile byonso byādi bilongeka. (1 Bil. 28:9; tanga Nkindi 15:3.) Wālekele bano bantu basatu bādi batalwa na uno mwanda balombole mobādi bamumwena. Pamo bwa Shabana, Yehova wāfityilwe ku mutyima bya binebine. (Dingakanya na Ngalwilo 6:6.) Wādi unenwe kulonga bintu pamo bwa Mutyibi, na kukwatakanya ne kwingidija binenwa byandi bitala pa bipa byādi bya kulupuka’ko.

⁷ Leza wālombwele Adama amba: “Difuku dyokadyako [ku mutyi wa kuyukanya buya ne bubi] mwiko, kufwa ukafwanga.” Adama wādi padi uyukile biyampe’mba dino “difuku” i difuku dya mansá 24. Pa kupwa kujilula kijila kya Leza, wādi ukokeja  kutengela’mba Yehova ukalonga’po kintu kumeso kwa dyuba kupona. Pa “mutalela wa dyuba,” Yehova wāfwena bano ba mulume ne mukaji. (Ngo. 3:8) Wākwete butyibi pa kupwa kwivwana malondololo āletele ba Adama ne Eva. (Ngo. 3:9-13) Kupwa wātyibila banonga-bibi nsambu. (Ngo. 3:14-19) Shi wēbepaile’nka penepa, longa mpango yandi itala pa ba Adama ne Eva pamo ne lutundu lwabo keyādipo ya kufikidila. (Isa. 55:11) Nansha byaānene kwibapa mfuto ya lufu ne bubi nabo bwashilula kiponka na ponka, wālekele ba Adama ne Eva babutule bana ba kumwena mu mpangiko mikwabo Yaādi wa kutūla’ko. Nanshi, mu mumweno wa Leza, ba Adama ne Eva bāfwile’nka difuku dyobājilwile’dya, kadi bafwile na bubine mu “difuku” dimo dya myaka 1000.—2 Pe. 3:8.

8, 9. Lelo bubi bwa Adama bwātwele mu lutundu lwandi namani? (Tala kifwatulo kidi ku ngalwilo.)

⁸ Lelo bintu byālongele ba Adama ne Eva byāikele na lupusa pa babo bana? Bine. Kisonekwa kya Loma 5:12 kishintulula amba: “Monka mwātwelele bubi mu ino ntanda kupityila ku muntu umo ne lufu kupityila ku bubi, ne lufu nalo lwasambakana ku bantu bonso mwanda bonso balongele bubi.” Muntu mubajinji kufwa i Abele muntu wa kikōkeji. (Ngo. 4:8) Kupwa bana bakwabo ba Adama banunupa ne kufwa bafwa. Lelo bāpyene bubi ne lufu? Mutumibwa Polo ulondolola amba: “Monka mwālengeje kubulwa kikōkeji kwa muntu umo bavule ke babipya-mambo.” (Loma 5:19) Bubi ne lufu byāpyenwe kudi Adama, byāikele ke walwana wa binebine wa muzo wa muntu, kabwanyapo kunyemibwa na bantu ba kubulwa kubwaninina. Nansha byoketuyukilepo muswelo mwine wasambulukile bubi ne lufu ku bana ba Adama, tubwanya kumona bipa bilupukile’ko.

⁹ I byendele’mo Bible atele bubi ne lufu bipyenwe bu “kiumbo kyapūtwa padi bantu bonso, ne kyakupūta kya kyalwa pa mizo yonso.” (Isa. 25:7) Kino kya kupūta nansha kiumbo, kipūtanga bantu bonso. Nanshi bubine i buno amba, ‘bonso bafwilanga mudi Adama.’ (1 Ko. 15:22) Kipangujo kikwabo kya kwiipangula i na kyokya kyāipangwile Polo amba: “I ani le ukankūla ku ngitu imfikija ku luno lufu?” Lelo i muntu ye-yense? *—Loma 7:24.

10. (a) Le i bisonekwa’ka bya mu Bible bilombola’mba Yehova ukajimankanya fututu lufu lwātambile kudi Adama? (b) Lelo bino bisonekwa bilombola bika padi Yehova ne wandi Mwana?

¹⁰ Bine, Yehova wānyongolwele Polo. Isaya pa kupwa’tu kutela “kiumbo,” wāsonekele amba: “Wapu kumininina lufu nyeke ne nyeke; ino Mfumwetu [Yehova] Leza ukapampula mipolo ku mapala onso.” (Isa. 25:8) Pamo bwa shabana utalulanga bintu bilengeja masusu a bandi bana ne kupampula impolo mu meso abo, Yehova usangedile bininge kukajimankanya fututu lufu lwāletele Adama! Mu uno mwanda, ukekala ne bakengila nabo. Tutanga mu 1 Kodinda 15:22 amba: “Monka mufwilanga bonso mudi Adama, ne mudi Kidishitu namo mo monka, bonso bakapebwa būmi.” Mo monka ne Polo pa kupwa kwipangula’mba, “i ani le ukankūla?” wābwejeje’ko amba: “Nafwija’ko Leza kupityila kudi Yesu Kidishitu Mfumwetu!” (Loma 7:25) Na bubine, buswe bwātonwene Yehova apange muzo wa muntu kebwātalelepo pātombokele ba Adama ne Eva. Kadi ne yewa wāingile mingilo pamo na Yehova pa kwikadija’ko ba mulume ne mukaji babajinji,  kājimijepo kisanso kya pa bula kyaādi usenswe lutundu lwabo. (Nki. 8:30, 31) Ino le kuno kukūlwa kwādi kwa kufikidila namani?

11. Lelo Yehova wātūdile’ko mpangiko’ka mwanda wa kukwasha muzo wa muntu?

¹¹ Bubi bwālongele Adama ne butyibi boloke bwa Yehova byo biletele kubulwa kubwaninina ne lufu lwa bantu. (Loma 5:12, 16) Tutanga amba: “Monka mwāponejibwe bantu ba miswelo yonso pa kilubo kimo.” (Loma 5:18) Le Yehova wālongele bika pa kukwasha bantu pakubulwa kutyumuna misoñanya yandi? Tutana malondololo mu binenwa bya Yesu bya amba: “Mwanā muntu [wāile] . . . kupāna muya wandi ke kinkūlwa kya kukūla bavule bene.” (Mat. 20:28) Mwana mubajinji wa Yehova wa ku mushipiditu wālombwele kino patōkelela’mba, pa kubutulwa pano pa ntanda bu muntu mubwaninine, wāletele kinkūlwa. Lelo kino kinkūlwa kilombola boloke namani?—1 Tm. 2:5, 6.

12. Lelo kinkūlwa kyezankene kyālombwele boloke i kinkūlwa’ka?

¹² Yesu byaādi muntu mubwaninine, wādi na byepelo na byādi na Adama kumeso kwa kujilula. Mpango ya Yehova yādi ya kuyuja ntanda na lutundu lubwaninine lwa Adama. O mwanda, Yesu byaādi usenswe Shandi ne lutundu lwa Adama bininge, wāelele būmi bwandi bwa bu muntu bu kitapwa. Bine, Yesu wāpēne būmi bwandi bwa bu muntu bubwaninine bwādi bwēnzankene na bobwa bwājimije Adama. Kupwa Yehova wāsangwila wandi Mwana ku būmi bwa ku mushipiditu. (1 Pe. 3:18) Yehova wāitabije kitapwa kya Yesu muntu mubwaninine bu kinkūlwa, nansha lupoto, lwa kupota kisaka kya Adama ne kwikipa kyepelo kya būmi bwajimije Adama. Mu uno muswelo, Yesu wāpingakene Adama. Polo ushintulula amba: “Monka mokilembelwe amba: ‘Muntu umbajinji Adama wāikele ke muya mūmi.’ Adama wa mfulo waikala ke mushipiditu upāna būmi.”—1 Ko. 15:45.

¹³ Kitatyi kikafika kya “Adama wa mfulo” kulonga bintu pamo bwa “mushipiditu upāna būmi” ku bantu bonso mu kikonge. Bantu bavule ba ku lutundu lwa Adama bakasangulwa. Mwanda waka? Mwanda bādi’ko kala bōmi kupwa bafwa. Bakasakilwa lusangukilo, kujokejibwa ku būmi pano pa ntanda.—Yoa. 5:28, 29.

14. Le i mpangiko’ka yātūdile’ko Yehova ikakwasha pa kutalula kubulwa kubwaninina kwāsambulwidile Adama lutundu lwandi?

¹⁴ Lelo muzo wa muntu ukanyongololwa namani mu kwikonda kowikonda na kubulwa kubwaninina kowāpyene? Yehova wāletele umbikalo wa Bulopwe ubundilwe na “Adama wa mfulo” ne bapwani nandi batongelwe mu muzo wa muntu. (Tanga Kusokwelwa 5:9, 10.) Boba bakekala na Yesu momwa mūlu bakayuka mushintulwila kwikala wampikwa kubwaninina. Mu myaka kanunu yonso mituntulu, bano bakabikala nabo bakakwasha boba bakekala pano panshi, kwibakwasha banekenye kubulwa kubwaninina kokebakabwanyapo kunekenya abo bene.—Kus. 20:6.

15, 16. (a) Lelo “walwana wa mfulo” i ani, ne i kitatyi’ka kyakajimankanibwa? (b) Kukwatañana na 1 Kodinda 15:28, le Yesu ukalonga bika?

¹⁵ Ku mfulo kwa myaka kanunu ya buludiki bwa Bulopwe, bantu ba kikōkeji bakanyongololwa ku balwana bonso bātwelele kupityila ku kubulwa kikōkeji kwa Adama. Bible unena amba: “Monka mufwilanga bonso mudi Adama, ne mudi Kidishitu namo mo monka, bonso bakapebwa būmi. Ino muntu ne muntu mu kyaba kyandi kifwaninwe: Kidishitu kyangulwa kibajinji, kupwa ke boba ba Kidishitu mu kitatyi kya kwikala’po kwandi. Ebiya ke ku mfulo, aye pakajokeja Bulopwe kudi Leza wandi kadi  Shandi, pa kupwa kujimankanya maludiki onsololo ne lupusa ne bukomo bonsololo. Mwanda aye ufwaninwe kubikala bulopwe enka ne bikatūla Leza balwana nandi bonso munshi mwa maulu andi. Lufu, walwana wa mfulo, lukajimankanibwa fututu.” (1 Ko. 15:22-26) Bine, lufu lupyenwe kudi Adama lukatalulwa’ko lonso. “Kiumbo” kipūtyile kisaka kyonso kya muntu kikatalulwa lonso.—Isa. 25:7, 8.

¹⁶ Mutumibwa Polo wāvuije binenwa byandi bīpi bya ku bukomo bwa mushipiditu na kunena amba: “Pakatūlwa bintu byonso munshi mwandi, penepo Mwana nandi uketūla munshi mwa Yewa watūdile bintu byonso munshi mwandi, amba Leza ekale bintu byonso ku muntu ense.” (1 Ko. 15:28) Mpango ya buludiki bwa Mwana ikafikidila. Kupwa, ukaluja na nsangaji yonso lupusa lwandi kudi Yehova ne kumupa kisaka kya bantu babwaninine.

17. Lelo Satana ukalongwa namani ku mfulo?

¹⁷ Lelo tunena bika padi Satana, mwine kalenga byanzwe mubajinji wa masusu atana bantu? Kusokwelwa 20:7-15 uleta malondololo. Mu ditompo dya mfulo dikatompibwa bantu bonso babwaninine, Satana ukalekelelwa mwanda wa kwibongola. Kupwa Dyabola ne boba bakalonda bwendeji bwandi bakatalulwa’ko lonso pa “lufu lwa bubidi.” (Kus. 21:8) Boba bakekala mu luno lufu byokebakela’kopo lonso, bano bafwe bakajimankanibwa fututu. Inoko “lufu lwa bubidi,” ke walwanapo wa bantu basenswe Umpangi wabo ne kumwingidila.

18. Lelo mwingilo wāpelwe Adama na Leza ukavuijibwa namani?

¹⁸ Penepa bantu babwaninine bakemana kumeso a Yehova bu betabijijwe kupebwa būmi bwa nyeke, kwakubulwa walwana nansha umo. Mwingilo wāpelwe Adama ukavuijibwa aye kutupu’ye. Ntanda ikayula lutundu lwandi, lwine lukasangela kwiilama ne kusangela būmi bwa miswelo mivule bukekala’mo. Nanshi ketwakajimijai kusangela kotusangedile muswelo ukajimankanya Yehova na buswe lufu walwana wa mfulo!