1. Lelo bendeji ba bipwilo bya kine Kidishitu balongele bika mu kitatyi kya divita?

LELO kiswa-mutyima kya Leza i kya amba, bene Kidishitu ba bine bende ku divita ne kwipaya bantu ba mizo mikwabo? Mu myaka 100 ishele kunyuma, bantu bavule badi betela bu bene Kidishitu balongele uno muswelo. Babitobo ba Katolika bemanine mavita badi besela bibumbo bya bulwi ne byabulwi byabo mu mavita a kulwa na bene Katolika ba mizo ya lwana. Kino kyo kyalongele ne bendeji ba bipwilo bya Mishoni. Divita II dya ntanda i divita diyukene dyatwele ku butapani.

2, 3. Lelo Batumoni ba Yehova baikele na mwimanino’ka mu Divita II dya Ntanda ne mwenda mafuku, ne mwanda waka?

² Lelo Batumoni ba Yehova balongele bika mu kino kitatyi kya divita? Nsekununi ya mānga ilombola’mba, balamine mwimanino wabo wa bwine Kidishitu wa kubulwa kwikuja mu myanda ya ntanda. Lelo mwimanino wabo wadi wimanine pa bika? Dibajinji, wadi wimanine pa kimfwa kya Yesu ne pa bufundiji bwandi. Wānene amba: “Pa kino e pakayukila bonso amba mwi bami bana ba bwanga, shi mudi na buswe umbukata mwenu.” (Yoa. 13:35) Badi batele ne mutyima ku kwingidija milangwe yālombwele mutumibwa Polo paāsonekēle bene Kidishitu ba mu Kodinda.—Tanga 2 Kodinda 10:3, 4.

³ Nanshi, bene Kidishitu ba bine badi na mutyima wa mundamunda mufundijibwe na Bible, kebefundengapo bulwi nansha kulwa  divita. Pa kulamata ku uno mwimanino wa bwine Kidishitu, tununu na tununu twa Batumoni, banuke ne batame, bana-balume ne bana-bakaji, bapangilwepangilwe. Bavule basusukile mu makomponi a twaji twa ku bukomo ne mu bifungo. Mu kitatyi kya Nazi mu Alemanye, bamo baipailwe. Nansha byobapangilwepangilwe bisansa mutyima mu Bulaya, Batumoni kebaidilwepo nansha dimo mwingilo wabo wa kusapula myanda miyampe ya Bulopwe bwa Yehova. Basapwile na kikōkeji—mu bifungo, mu makomponi a masusu, ne mu bu misungi. * Mwenda mafuku, Batumoni kebekujijepo mu divita dya kwitapa kwa mizo mu Rwanda mu 1994. Kadi kebekujijepo mu kumwangwa kwa mashi amwangilwe panopano mu kavutakanya ka mu Balkan mu bitatyi bya kwilalulula kwa mu Yugoslavi wa kala.

4. Lelo kubulwa kwikuja kwa Batumoni ba Yehova mu myanda ya ntanda kuteñanga bantu bebatala namani?

⁴ Kusumininwa kwa Batumoni ba Yehova kwa kubulwa kwikuja mu myanda ya ntanda, i kukulupije tununu ne tununu twa bantu bebatala kujokoloka ntanda yonso amba, Batumoni basenswe Leza ne bakwabo bya binebine. Mu muneneno mukwabo, i bene Kidishitu ba bine. Inoko, kudi bintu bikwabo mu butōtyi bwetu bikulupija bavule amba kitatyi kyobamona Batumoni ba Yehova, bamonanga bene Kidishitu ba bine.

5. Lelo i kushinta’ka kwēmwenine balondi babajinji ba Kidishitu?

⁵ Ku ngalwilo kwa mwingilo wandi, Yesu wālombwele mvubu idi mu kusapula myanda miyampe ya Bulopwe bwa Leza. Wātongele bana ba bwanga 12 ba kushimika kyalwilo kya mwingilo wa ntanda yonso; kupwa wāfundija kibumbo kya bana ba bwanga 70. (Luka 6:13; 10:1) Bano bantu bāteakanibwe mwanda wa kusapwila bakwabo myanda miyampe, dibajinji ku Bayuda. Ebiya kwaikala mwanda utulumukwa! Bana ba bwanga ba Yesu bādi ba kukasapwila’yo bantu ba mizo bakubulwa kutwejibwa kwisao. Kuno bine kwādi kushinta kukatampe ku bana ba bwanga Bayuda bapyasakane!—Bil. 1:8.

6. Lelo i bika byāfudije Petelo ku kujingulula’mba Yehova kadipo na mboloji?

⁶ Mutumibwa Petelo wātuminwe ku njibo ya Konilusa, Mujentaila wampikwa kutwejibwa kwisao. Ebiya Petelo wājingulula amba Leza kadipo na mboloji. Konilusa ne ba mu kipango kyandi bābatyijibwa. Bwine Kidishitu bwātandabukile mu mwaba mupya mukatampe wa busapudi; bantu ba mu mizo yonso bāivwene bubinebine ne kwibwitabija. (Bil. 10:9-48) Pano, uno mwaba wa busapudi wādi wa ntanda yonso.

7, 8. Le i mpangiko’ka yatūdile’ko bulongolodi bwa Yehova? (Tala kifwatulo kidi ku ngalwilo.)

⁷ Mu mānga ya Batumoni ba Yehova ba mu ano etu mafuku, boba batangidile mwingilo na bupyasakane bendelejanga mwingilo wa busapudi ne wa kufundija myanda miyampe kujokoloka ntanda yonso. Bine, dyalelo Batumoni bapyasakane midiyo mwanda ne musubu, baloñanga bukomo bwa kusambakanya musapu wa Kidishitu mu ndimi 600 ne kupita, kadi ndimi mivule mikwabo ikilonda’ko! Batumoni ba Yehova i bayukane biyampe kupityila ku busapudi bwa ku njibo ne njibo, bwa mu bipito kadi bengidijanga kyaba kimo mameza ne tumatempa twa mabuku.

⁸ Balamuni 2900 ne kupita bafundijibwanga mu muswelo wa pa bula mwanda wa kwalamuna Bible ne mabuku esambila pa Bible. Na bubine, kebalamunangapo’nka mu ndimi yobamona bu mikatampe. Baloñanga ne bukomo bwa kwalamuna mu  ndimi tutwa na tutwa keiyukilwepo na bantu bavule, ino isambwa na midiyo ne midiyo ya bantu. Kimfwa mu Eshipanye, midiyo ne midiyo ya bene Katalan besambanga difuku ne difuku Kikatalan, ludimi lwabo lwa kibutwila. Nakampata mu bitatyi bya panopano kwazunzwilwe ludimi lwa Kikatalan ne kwishila kwalo mu Andora, Alicante, Bisanga bya Balearic, ne mu Valencia. Pano Batumoni ba Yehova balupulanga mabuku esambila pa Bible mu Kikatalan ne kupityija kupwila kwa bwine Kidishitu mu ludimi lutenga mityima ya bene Katalan.

9, 10. Lelo i bika bilombola’mba bulongolodi bwa Yehova butele mutyima ku bisakibwa bya ku mushipiditu bya bantu bonso?

⁹ Uno mwalamwino ne mufundijijo uloñwanga mu bibidiji bivule. Meksike i ntanda isambwa’mo Kieshipanyole, ino mudi bisumpi bivule bya bene kibundi besamba ndimi mikwabo. Mu bino bisumpi mudi ne kisumpi kya bantu besamba ludimi lwa Maya. Musambo wa mu Meksike watumine kisumpi kyalamuna ludimi lwa Maya ku kifuko kya mu ino ntanda, kobabwanya kwisamba ne kwivwana luno ludimi difuku ne difuku. Kimfwa kikwabo i kya ludimi lwa Nepali, lubadilwa mu ndimi isambwa mu Nepale, ntanda idi na bantu midiyo 29 ne kupita. Mu ino ntanda mwisambwanga kintu kya ndimi 120, inoko bantu midiyo dikumi ne kupita besambanga ludimi lwa Nepali, kadi bantu bakwabo bavule besambanga’lo bu ludimi lwabo lwa bubidi. Kadi mabuku etu esambila pa Bible alupulwanga mu luno ludimi.

¹⁰ Bulongolodi bwa Yehova bukwete na mutyika mwingilo wa kusapula ntanda yonso myanda miyampe ya Bulopwe, monka mulombwela’kyo kukwatakanya kukwatakenye bisumpi bivule bya bwalamuni uno mwingilo kujokoloka ntanda yonso. Midiyo ne midiyo ya matrakte, maboloshile ne mapepala abanibwanga ku bitupu mu kampanye kalongwa kujokoloka ntanda yonso. Bifutyilwanga kupityila ku byabuntu bya kwilanga bya Batumoni ba Yehova, bene balonda bulombodi bwa Yesu bwa amba: “Mubatambula ku bitupu, nenu pānai ku bitupu.”—Mat. 10:8.

¹¹ Batumoni ba Yehova byobadi basapudi ne bafundiji bene Kidishitu bepāne, bakulupile’mba i basokole bubinebine bwine bobepānina bininge mwanda wa kusapwila bantu ba mizo ne tubila tukwabo. Bavule i bapēleje būmi bwabo, befunda ndimi mikwabo,  ne kulonda bibidiji bikwabo mwanda wa kwingila uno mwingilo wa bwine Kidishitu wa mvubu. Uno mwingilo wa ntanda yonso wa kusapula ne kufundija, i kintu kikwabo kikulupija bantu bavule amba Batumoni ba Yehova i balondi ba bine ba Kidishitu Yesu.

11, 12. Lelo mwingilo wa busapudi wa ntanda yonso wingila Batumoni ba Yehova udi na lupusa’ka luyampe pa bantu bakwabo?

¹² Batumoni baloñanga bino byonso mwanda bakulupile’mba i basokole bubinebine. Ino le i bika bikwabo bikulupijanga midiyo ne midiyo ya bantu amba, Batumoni ba Yehova badi na bubinebine?—Tanga Loma 14:17, 18.

13. Lelo Batumoni balamanga bulongolodi bwikale butōka namani?

¹³ Tubwanya kumwena mu bintu binene bene Kidishitu bepāne ba mu kino kyetu kitatyi, bene bakulupile amba badi na bubinebine. Mwingidi umo wa Yehova wa tamba kala ulombola milangwe yandi amba: “Bukomo bonso buloñwanga mwanda wa bulongolodi bwa Yehova bwikale nyeke butōka mu mwikadilo kadi bwampikwa disubi, nansha byokudi badingilwanga ne kutopekwa.” Lelo tufikilanga pa uno musoñanya wa peulu wa mu mwikadilo namani? I na kulonda misoñanya idi mu Kinenwa kya Leza ne kimfwa kyāshile Yesu ne bandi bana ba bwanga. O mwanda, mu mānga ya dyalelo ya Batumoni ba Yehova, i batyetye kete bapañwanga mu bukata mwa batōtyi-nabo bene Kidishitu mwanda wa kubulwa kulonda misoñanya ya Leza. Bavule bene—kubadila’mo ne bamo bādi beendeja pa kala mu muswelo wampikwa kwitabijibwa na Leza ino bashintyile—badi nyeke na mwiendelejo utōka kadi uleta kimfwa.—Tanga 1 Kodinda 6:9-11.

14. Le bantu bavule bapangwe baloñanga bika, ne bifulanga namani?

¹⁴ Pa mwanda utala kukōkela ku bulombodi bwa Bisonekwa, lelo tukanena namani pa boba bapangwa mu kipwilo? Bantu tununu ne tununu besāsanga bilongwa byabo bibi ne kujokela mu kipwilo. (Tanga 2 Kodinda 2:6-8.) Kulonda mbila ya peulu ya mu Bible itala pa mwiendelejo, kutwalanga ku kutōkeja Kipwilo kya bwine Kidishitu ne kuleta kikulupiji pamo ne lukulupilo. Kulamata kulamete Batumoni ba Yehova ku misoñanya ya Leza—kwishila na kilomonyeka kivudile kumweka mu bipwilo bivule—kukulupijanga bantu bavule amba i bantu ba bubinebine.

15. Le i bika byakulupije tutu umo amba wadi na bubinebine?

¹⁵ Mwanda waka Batumoni bakwabo ba bwino bakulupile amba i basokole bubinebine? Tutu umo wa myaka 50 ne musubu unena amba: “Nadi nkulupile tamba pa bwanuke amba lwitabijo lwami lwimanine pa bintu bisatu bikatampe: (1) amba Leza udi’ko; (2) amba wāsonekeje Bible ku bukomo bwa mushipiditu; ne (3) amba wingidijanga ne kwesela kipwilo kya bwine Kidishitu kya Batumoni ba Yehova dyalelo. Byonefundile myaka mivule, nadi ntompa nyeke bino bintu ne kwiipangula shi byādi na kyalwilo kya binebine. Bubinga bulombola’mba byadi na kyalwilo, bwadi bwilundila’ko mwaka  ne mwaka, buningija lwitabijo lwami ne kutamija kikulupiji kyami mu byotulonga’mba tudi na bubinebine.”

16. Le i bika byatengele kaka umo pa mwanda utala bubinebine?

¹⁶ Kaka umo musongwe wingidilanga ku kité kya ntanda mu New York, wesambīle pa bulongolodi bwa Batumoni ba Yehova amba: “I bulongolodi bumo kete busapula dijina dya Yehova kitatyi ne kitatyi. Bine, i byendele’mo tuvuluke amba dijina dya Leza ditanwa mu Bible kintu kya misunsa 7000! Nsangelanga binenwa bikankamika bidi mu 2 Bilongwa 16:9 bya amba: ‘Meso a Yehova akeñenya kusambakanya ntanda yonsololo, konsokonso pi na pi, kwilomboja mukomo wa boba ba mutyima mubwaninine kwadi.’ Ubweja’ko amba: “Bubinebine bwanombwele muswelo wa kwikala na mutyima mubwaninine amba Yehova ubwanya kunombola bukomo bwandi. Kipwano kyami na Yehova i kintu kilēme mpata kondi. Kadi nsangelanga mwingilo wingila Yesu wa kuleta buyuki bwa Leza bwine bunkomeja.”

17. Lelo muntu umo utuna kwikala’ko kwa Leza wakulupile bika, ne mwanda waka?

¹⁷ Muntu umo wa kala utuna kwikala’ko kwa Leza unena amba: “Bupangi bunkulupijanga amba Leza usakanga muzo wa muntu usangele būmi ne kadi kakalekapo masusu endelela nyeke. Kadi pano penda patokena ntanda mu bumpikwa bwine Leza, bantu ba Yehova batamijanga lwitabijo, bupyasakane ne buswe. I enka mushipiditu wa Yehova ubwanya kulonga kino kingelengele mu ano etu mafuku.”—Tanga 1 Petelo 4:1-4.

18. Le umona namani muswelo weivwene bano batutu babidi?

¹⁸ Kamoni mukwabo wa kala uleta bubinga bwa kukulupidila bubinebine botusapula amba: “Kwifunda konefundile myaka mivule i kunkulupije amba, Batumoni baloñanga bukomo bininge mwanda wa kulonda kimfwa kya bene Kidishitu ba mu myaka katwa kabajinji. Nemwenine ami mwine bumo bwa Batumoni ba Yehova ba ntanda yonso kitatyi kyonadi ñendakana ntanda yonso. Bubinebine bwa mu Bible bwaumpele kuloelelwa ne nsangaji.” Kitatyi kyobaipangwile tutu umo wa myaka 60 ne kupita kine kyaadi ukulupidile’mba wasokola bubinebine, washintulwile na kwimanina pa kimfwa kya Yesu Kidishitu amba: “Twefundile na katentekeji būmi ne mwingilo wa Yesu ne kufula ku kusangela kimfwa kyandi. Twashintyile būmi bwetu mwanda wa kufwena pabwipi na Leza kupityila kudi Kidishitu Yesu. Twajingulwile amba kitapwa kya kinkūlwa kya Kidishitu po pemanine lupandilo. Kadi tuyule amba wāsangwilwe mu bafwe. Pa uno mwanda tudi na bukamoni bwa Batumoni bakulupilwe bemwenine na meso.—Tanga 1 Kodinda 15:3-8.

19, 20. (a) Lelo i kiselwa’ka kyākomeneje Polo ku kipwilo kya mu Loma? (b) Lelo tudi na dyese’ka byotudi bene Kidishitu bepāne?

¹⁹ Byotudi bene Kidishitu basenswe bakwetu, ketukelaminapo buyuki bwetu bulēme bwa bubinebine batwe bene. Polo wālangulukile na banababo ba mu kipwilo kya mu Loma amba: “Shi unene patōkelela kyokya ‘kinenwa monka mu kyakanwa kyobe,’ amba Yesu i Mfumwami, ne kulombola lwitabijo mu mutyima obe amba Leza wamusangwile mu bafwe nabya ukapandanga. Mwanda ku mutyima ko kulombolanga muntu lwitabijo mwanda wa boloke, ino ku kyakanwa ko kunenanga muntu patōkelela mwanda wa lupandilo.”—Loma 10:9, 10.

²⁰ Byotudi Batumoni ba Yehova bepāne, tukulupile’mba tudi na bubinebine ne kadi tuyukile dyese dyotudi nadyo dya kufundija bakwetu myanda miyampe itala buludiki bwa Bulopwe bwa Leza. Kitatyi kyotwenda mu mwingilo wetu wa busapudi, bantu bakwabo kebafwaninwepo kutengwa’nka na byotwibasapwila mu Bible, ino i ne na kikulupiji kyetu kya kutendelwa.