Lelo Wadi Uyukile Kala?

VUMIJA MU

Lelo na bubine, mu kitatyi kya kala muntu wādi ubwanya kukuna nkunwa ya biyombo bityani mu budimi bwa bene?

Uno kopi wa 1468 wa Digest wa Mbikavu Justinien ubadilwa mu mabuku mavule esambila pa bijila bya kala

MUNGYA Mateo 13:24-26, Yesu wānenene amba: “Bulopwe bwa mūlu budi pamo na muntu wakushile nkunwa milumbuluke mu budimi bwandi. Abo bantu bakilēle, walwana nandi waiya, wakusa nkunwa ya biyombo bityani mu ñano kupwa wataluka. Misele ya ñano pa kumena ne kupa miseke, biyombo bityani nabyo byamweka.” Balembi batatananga’mba kino kyelekejo kekyādipo kimanine pa mwanda mulongeke, inoko kukwatañana na bilembwa bya bijila bya kala bya Loma, mwanda na uno wādi ubwanya kulongeka.

Dikishonele dimo dimanine pa Bible dinena’mba mungya bijila bya Loma, kukuna nkunwa ya biyombo bityani mu budimi bwa bene mwanda wa kwaluja kinongo bwādi buñonaona. Bino bijila bilombola’mba uno i mwanda wādi ulongeka binebine. Alastair Kerr, mwifundi wa bijila unena’mba, mu mwaka wa 533 Kidishitu ke mwiye, Justinien Mbikavu wa Loma wālupwile yandi Digest (dibuku dya bijila). Dino dyādi dibuku dya bijila bya Loma bikongakanibwe mu kīpi mwine mwādi mutelelwe ne myanda inenenwe na bashayuka ba bijila ba mu myaka ya 100-250 Kidishitu ke mwiye. Kukwatañana na Digest, shayuka umo bidi i Ulpian, wānenene myanda yālongekele mu myaka katwa ka bubidi. Nkunwa ya biyombo bityani yādi ikunwa’nka ne mu budimi bwa bene, mfulo mfulō yaona ne nkunwa milumbuluke mine. Digest ilombola’mba mungya bijila, mwinē budimi wādi na bubinga bwendele’mo bwa kufutyija ñonaona lupeto lwa nkunwa milumbuluke yonekele.

Bino bintu byādi bilongeka mu Umbikalo wa Loma pa kala, bine bilombola’mba myanda ya mu kyelekejo kya Yesu yādi ibwanya kulongeka mu būmi.

Mu myaka katwa kabajinji, le Loma wāpele ba lupusa Bayuda bwanapabo’ka?

Mu kino kitatyi, Yudea wādi uludikwa na bene Loma, bene bādi batangidilwe na mbikavu ne basola munshi mwa lupusa lwandi. Kitungo kyandi kikatampe kyādi kya kusonkeja bitanshi bya Loma ne kulama ndoe ne ndudi. Bene Loma bādi batele mutyima bininge ku kwimika mingilo yampikwa kuyukana ku Leta ne kupa mfuto muntu ye-yense wādi uleta kavutakanya. Kadi, bene Loma bādi na kibidiji kya kushinta mingilo ya polovenshi mu bula bwa mafuku kampanda ku bendeji ba mu kibundi.

Sanhedrini ya Bayuda isambija muntu mu kidye

Sanhedrini ye kyādi kidye kikatampe kya mu Yudea kyādi kitala myanda ya bijila bya Bayuda. Kadi mu Yudea monso mwādi ne bidye bityebitye. Padi myanda mivule ya basivile ne ya babipolapola yādi ipwijibwa na bino bidye pampikwa lupusa lwa Loma. Inoko bidye bya Bayuda byādi na mikalo mu myanda imo, kimfwa kwipaya ntapañani—i enka bene Loma kete, ye bādi na lupusa lwa kulonga kino. Poso’nka mu mwanda umo uyukene, ba mu Sanhedrini bāsambije Shitevani mu kisambo ne kumwipaija na kumwasa mabwe.—Bilongwa 6:8-15; 7:54-60.

Sanhedrini ya Bayuda yādi na lupusa lukatampe. Ino, mwifundi witwa bu Emil Schürer unena’mba, “Kyādi kijila kikatampe kyādi kilomba ba lupusa ba Loma kukwata’po mulangwe ne kupwija mwanda’wa abo bene mu kitatyi kyo-kyonso, pamo na mobādi balongela shi abamone amba kudi walwana waiya kwibatamba.” Kimfwa kya myanda ya uno muswelo yālongekele mu meso a komanda wa basola witwa bu Kodusa Laisesa, wātwejeje mutumibwa Polo mwikadi mwine Loma mu kidye.—Bilongwa 23:26-30.