Enda ku bidi'mo

Enda ku kifunka

Amakedona—Divita dya Leza Dikapwa Mavita Onso

Amakedona—Divita dya Leza Dikapwa Mavita Onso

Amakedona—Divita dya Leza Dikapwa Mavita Onso

“Kwabo i bibi mpata kwipaya muntu; o mwanda bamonanga divita bu kintu kilenga nzuba ne kyamunyanji, kintu kekidipo ne na kishima kine mu lwabo ludimi.” —BUSHINTULUDI BWA MU 1888 BWA FRIDTJOF NANSEN, MUSOKODI MWINE NORVEJE PANGALA PA BAINUITE BA MU GROELANDE.

LELO i ani kasenswepo kwikala mu kibundi mobamona divita bu “kintu kilenga nzuba ne kyamunyanji”? Le i ani kabilangapo kwikala mu ntanda kemwaikele divita ne kishima kine kwikiyuka mpika? Ntanda ya uno muswelo imweka bu keibwanikapo, nakampata shi tutūdile lukulupilo mu bantu.

Inoko mu bupolofeto bwa Isaya, Leza ulaije kuleta ntanda ya uno muswelo, amba: “Penepa ukatyibanga umbukata mwa mizo, ne kudingila bantu bangibangi; ebiyampe bakabunda bipete byabo ke makasu, ne mikobe yabo ke mpete ya kukukula mityi; muzo keukatalulapo kipete pa muzo mukwabo, nansha kwilombolapo bulwi monka, ehe.”—Isaya 2:4.

I kimweke patōka amba i bikomo uno mulao kufikidila’o, mwanda dyalelo ntanda idi na basola midiyo 20 balwa kadi ne mavita kubwipi kwa 20 akilwibwa. O mwanda ke kya kutulumukapo shi bupolofeto bunenwe kungala bunena amba Yehova, Leza mwine bukomo bonso, “ukatyibanga” “ne kudingila bantu” mwanda wa kufikidija mpango yandi. Mu muneneno mukwabo, Leza ukekuja mu myanda ya bantu. Kuno kwikuja’mo kwa Yehova kukanana pa kitatyi kitelwa na Bible bu Amakedona.—Kusokwelwa 16:14, 16.

Nansha kishima “Amakedona” byokitelwa ino myaka bu i kusokwa kwa ntanda yonso na bulwi bwa nyukilia, inoko dibuku dimo dishintulula bishima dinena’po dibajinji amba: “Kifuko kya bulwi bwa mfulo kadi bukatampe bukalwa bibumbo bya biyampe ne bya bibi.” Lelo biyampe bikanekenya bibi, nansha buno bulwi i bwa kufwatakanya bitupu?

Tukankamanei mwanda Bible wisambilanga divule pa mfulo ya babi. Mulembi wa mitōto wālembele amba: “Babipya-mambo balotejibwe panopantanda, kadi babi nabo kutānwapo dikwabo mpika.” (Mitōto 104:35) Mukanda wa Nkindi nao unena’mba: “Mwanda babuluji bakekalanga mu ntanda’ya, kadi babwaninine bakekadidilanga monka; ino nanshi bapupakane bakatyibibwa ku ntanda’ya, kadi banzazangi bakatukunwamo.”—Nkindi 2:21, 22.

Kadi Bible ulombola patōka amba babi kebakalekapo bulwi bwabo ku kusaka; o mwanda bifwaninwe Leza āye afundule bibi byonso, kubadila’mo ne divita dibi. (Mitōto 2:2) Dijina Amakedona, ditelele Bible, didi na nshintulwilo ya pa bula.

Mavita Ālwilwe Kubwipi na Mekido

Kishima “Amakedona” kishintulula “Lūlu lwa Mekido,” ne mu kibundi kya kala kya Mekido, pamo ne mu Musanza wa Yezelele wādi wikijokolokele, momwādi mulwibwa tamba kala mavita a kanshinyenshinye. Banena amba Napoléon Bonaparte paāmwene Musanza wa Yezelele wānene amba: “Kino kyo kifuko kitabuke buya kulwila’po pano pa ntanda ponso. [Ino] yo nshi milongolwelwe bulwi pano pa ntanda.” Bakwabo nabo bānene’nka namino. Eric H. Cline, mulembi umo wa mānga, wānene mu dibuku The Battles of Armageddon (Mavita a Amakedona) amba: “Mekido ne Dilungu dya Yezelele yo yādi nsambakeno ya kulwila’po mavita a kukimba kuyuka muzo mukomo i wepi mu mānga yonso.”

Monka munenena Cline, mavita ādi alwilwa kubwipi na Mekido divule ādi a kanshinyenshinye. Basola Bene Mongoli, bādi banekenya mu Azia monso mu myaka ya katwa ka 13, bāshindilwe musunsa wabo umbajinji mu uno musanza’u. Kadi kubwipi na Mekido, Bene Beletanye badi bendejibwa na Mudyavita Edmund Allenby banekenye Bene Tirki mu divita dibajinji dya ntanda. Mulembi umo wa mānga ya basola unena’mba bushindañani bwa Allenby “kwadi kunekenya kwa kanshinyenshinye ne kwa bukidibukidi kadi dyadi divita dya kamfula-nkonko mu mavita onso a mu mānga.”

Mavita makatampe anenwe mu Bible nao ālwilwe kubwipi na Mekido. Mutyibi Balake wānekenye’ko bibumbo bya Shisela Mwine Kenani. (Batyibi 4:14-16; 5:19-21) Ngideoni, na bana-balume 300, bānekenye bibumbo bya Bene Midyana dya kubwipi. (Batyibi 7:19-22) Mulopwe Solo ne wandi mwana Yonafane bāfwile kubwipi na Lūlu lwa Ngidiboa pānekenibwe Bene Isalela na bibumbo bya Bene Fidishitia.—1 Samwele 31:1-7.

Mekido byaādi pantu payampe, mujokolokwe na musanza, wālwidilwe’po mavita mavule mu bula bwa kintu kya myaka 4 000. Mulembi umo wa mānga wābadile’o kintu kya 34!

Na bubine, mānga ya Mekido ne kifuko kyandi i bifwaninwe kwelekejibwa na kishima “Amakedona.” Kino kishima i kitelwe musunsa umo kete mu Bible, ino nansha namino kutelwa kokitelelwe mu mukanda wa Kusokwelwa kulombola patōka amba ikakuma byūmi byonso bya pano pa ntanda.

Amakedona Mungya Bible

Nansha mavita ādi alwibwa ku Mekido byoādi a kanshinyenshinye, ino keāpwilepo bubi. Kekudipo wāshindile bukomo bwa bibi na bukomo bwa biyampe lonsololo. Buno bushindañani bufwaninwe poso kutamba’nka kudi Leza. Monka mwānenene’kyo Yesu, “muyampe mutupu’ye poso enka Leza.” (Luka 18:19) Kadi Bible utela senene amba Amakedona i divita dya Leza.

Mu Bible, mukanda wa Kusokwelwa unena’mba “balopwe ba panopantanda ponsololo,” bakakongakanibwa ku “divita dya difuku dikatakata dya Leza, Mwinebukomobonso.” (Kusokwelwa 16:14) Buno bupolofeto bubweja’ko amba: “Kadi byēbakongakaninye pamo kuntu kwa kutelwa mu ki-Hebelu, dya bu-Amakedona.” (Kusokwelwa 16:16) Kupwa kadi Kusokwelwa ushintulula amba “balopwe ba panopanshi, ne mavita abo” bakabungakena “pamo kumutamba divita yewa wadi ushikete pa kabalwe’wa, ne divita dyandi dīne kumo.” (Kusokwelwa 19:19) Uno ushikete pa kabalwe ke ungipo i Yesu Kidishitu.—1 Temote 6:14, 15; Kusokwelwa 19:11, 12, 16.

Lelo tukanena bika pa ano mavese? Tukanena amba Amakedona i divita dikalwa Leza na bibumbo bya bantu bampikwa kukōkela. Mwanda’ka Yehova ne wandi Mwana Yesu Kidishitu bakalwa dino divita? Kintu kimo bidi, Amakedona ‘ukonakanya boba bonakanya panopanshi.’ (Kusokwelwa 11:18) Kikwabo, Amakedona ukaleta ndoe pano pa ntanda, ke “ntanda īngi mipya” kadi yotutengele “mwendele mwanda-wamulao” wa Leza, momwa “mwikalanga boloke.”—2 Petelo 3:13.

Mwanda Waka Amakedona Ifwaninwe’nka Kufika?

Molangila i bikomo kwitabija amba Yehova “Leza wa kisanso” ubwanya kusoñanya wandi Mwana, “Mwana-mulopwe wa ndoe” alwe divita? (2 Kodinda 13:11, Myanda Miyampe ku Bonso; Isaya 9:6) Kwivwanija kine kyobasaka, kuketukwasha tuyuke kine kyobakalwila. Ñimbo ya Mitōto nayo itulombola amba Yesu i kalala ka mavita. Le ulwila bika? Mulembi wa mitōto ushintulula amba Kidishitu utentamine pa kabalwe “pa mwanda wa bu-binebine, ne kikōkeji ne boloke.” Ulwanga divita mwanda uswele boloke ne kushikwa bibi.—Mitōto 45:4, 7.

Bible nandi ulombola mumwena Leza bukondame budi’ko dyalelo pano pa ntanda. Mupolofeto Isaya usoneka amba: “Yehova wamona’kyo, kyamufityija kyekyadipo kidye kyoloke nansha patyetye. Byobiya wavwala boloke’nka bwa kilama-kyadi, ne kilama-mutwe kya lupandilo pa mutwe wandi; ino wavwala mitwelo ya kulubula kinongo, ke bivwalwa kadi.”—Isaya 59:15, 17.

Boloke kebakekalapo mu ndoe ne mutyima-ntenke ponso pendelela kwikala’ko babi. (Nkindi 29:2; Musapudi 8:9) Kunena na bubine, ketubwanyapo kulamuna bantu boneke balonga bibi ku bubi bwabo. O mwanda pa kumona ndoe ne boloke bwa nyeke bilomba kulonga’po kintu kampanda—kufundula babi. Solomone usoneka amba: “Mubi i kikūlwa kya moloke.”—Nkindi 21:18.

Leza ye Mutyibi, o mwanda tukulupile amba butyibi bonso bwakatyibila babi i boloke. Abalahama wāipangwile amba: “Lelo mutyibi mwine wa panopantanda abulwe kadi kulonga molokele?” Ponka’pa wāyuka amba Yehova i moloke nyeke swā! (Ngalwilo 18:25) Pakwabo kadi, Bible witukulupija amba Yehova kaloelelwepo nansha dimo babi boneke; shi ke boneka i mfudilwa.—Ezekyele 18:32; 2 Petelo 3:9.

Tukulupilei Amba Amakedona Ikafika

Lelo pakafika dino divita dya kanshinyenshinye batwe tukekala ku mutamba’ka? Batwe bavule tukanena bukidi bonka amba tudi ku mutamba wa bukomo bwa biyampe. Ino tukakulupila’kyo namani? Mupolofeto Zefenia witunena’mba: “Kimbai boloke, kimbai kwiubija.” (Zefenia 2:3) Mutumibwa Polo unena amba Leza usakila “bantu bonso kupanda, bafike ne pa kuyūkidija kwa binebine.”—1 Temote 2:4.

Kwifunda bubinebine bwa Yehova ne mpango yandi ya konakanya babi pano pa ntanda dyo ditabula dibajinji ditwala ku lupandilo. Kulonga boloke dyo ditabula dya bubidi ditutwala ku kwitabijibwa na Leza ne ku kukingwa na aye.

Shi tutabule ano matabula a kamweno, nabya tukatengela pambulwa moyo Amakedona, divita dikapwa na bubine mavita a bantu. Pakapwa dino divita, bantu ba pi na pi bakamona amba divita i kintu kilenga nzuba ne kyamunyanji. ‘Kebakelombolapo monka bulwi, ehe.’—Isaya 2:4.

[Bushintuludi pa paje 3]

Kwikuja kukekuja Leza mu myanda ya bantu kutelwanga bu Amakedona

[Kifwatulo pa paje 4]

Ngideoni ne bantu bandi bānekenye divita dya kanshinyenshinye kubwipi na Mekido

[Kifwatulo pa paje 5]

Pakapwa divita dya Amakedona, bantu ba pi na pi bakamona amba divita i kintu kilenga nzuba ne kyamunyanji

[Kifwatulo pa pa paje 6]

Kwifunda bubinebine bwa Yehova ne mpango yandi dyo ditabula dibajinji ditwala ku lupandilo