Enda ku bidi'mo

Enda ku kifunka

Bintu Byotufwaninwe Kunyema

Bintu Byotufwaninwe Kunyema

Bintu Byotufwaninwe Kunyema

“Bānwe mbutwilo īdi bwa banyoka, le i ani wemulombola kunyema bulobo bwiya?”—MAT. 3:7.

1. I bimfwa’ka bimobimo bya bantu bānyemene bitelelwe mu Bible?

 LELO i bika byolañanga shi ubaivwana batela kishima “kunyema”? Bamo bakokeja kuvuluka Yosefa nsongwalume mupopoke wānyemene pāmushipile mukaja Potifela wādi usaka kulāla nandi. (Ngal. 39:7-12) Bakwabo nabo bakokeja kwela milafwe ku Bene Kidishitu bānyemene mu Yelusalema mu mwaka wa 66 K.K. pa kulonda kidyumu kya Yesu wānene amba: “Kadi po mukamonapo ku Yelusalema vita, ibajokolola konso konso. . . . Penepo ba mu Yudea bakanyemene ku ngulu, ne badi mubukata bafundukemo, ne ba mu masokeja a tubibundi kebakatwelamopo, mhm.”—Luka 21:20, 21.

2, 3. (a) Mwanda waka Yoano Umbatyiji wātopekele bendeji ba bipwilo? (b) I muswelo’ka wāningije Yesu kidyumu kyāletele Yoano?

2 Bimfwa byatelwa kūlu’ku bisambilanga pa kunyema kumwekelele. Dyalelo Bene Kidishitu ba bine kubwipi kwa mu matanda onso bafwaninwe kunyema na kampeja-bukidi lubilo lwa kyelekejo. Yoano Umbatyiji wāingidije kishima “kunyema” na buno buluji bwa kyelekejo. Mu boba bādi bāya kumona Yoano, mwādi ne Bayuda bendeji ba bipwilo bādi bemona bu boloke, ino kusaka kwisāsa mpika. Bādi bapēlula bantu bitupu bādi bāya kubatyijibwa mwanda wa kulombola kwalamuka pa mutyima. Yoano wājingulwile pampikwa moyo bano bendeji banzazangi, amba: “Bānwe mbutwilo īdi bwa banyoka, le i ani wemulombola kunyema bulobo bwiya? Mupei bidi bipa bifwaninwe kwalamuka pa mutyima.”—Mat. 3:7, 8.

3 Yoano kādipo wisambila pa kunyema lubilo lumwekelele. Ino wādi udyumuna bantu ku butyibi bwiya, ku difuku dya bulobo; kadi wādi udyumuna bendeji ba bipwilo amba pa kusaka kupanda ku dino difuku, bafwaninwe kupa bipa bilombola kwalamuka pa mutyima. Mwenda mafuku, Yesu nandi wājingulwile pampikwa moyo bendeji ba bipwilo—mwanda mutyima wabo wa butapani wādi ulombola’mba shabo mwinemwine i Dyabola. (Yoa. 8:44) Yesu pa kuningija kidyumu kyādyumwine Yoano dibajinji, wēbetyile bu “lubutulo lwa banyoka” kupwa wēbepangula’mba: “Lelo mukapandila kuka, po mukaponejibwa bakemutunge kwelwa mu Ngehena?” (Mat. 23:33) Lelo Yesu wādi usaka kunena bika pa kutela kishima “Ngehena”?

4. Mungya byānene Yesu, Ngehena ushintulula bika?

4 Ngehena i lupongo lwādi panja pa nsakwa ya Yelusalema mwādi musokelwa bityakuku ne banyema bafwe. Yesu wāingidije Ngehena bu kyelekejo kya lufu lwa nyeke. Kipangujo kyāebepangwile pa mwanda utala kunyema Ngehena kilombola’mba kabumbo ka bendeji ba bipwilo kādi kafwaninwe konakanibwa nyeke.—Mat. 5:22, 29.

5. Lelo kidyumu kyāletele Yoano ne Yesu kyāfikidile namani mu mānga?

5 Bendeji Bayuda bābaije bubi bwabo na kupangapanga Yesu ne balondi bandi. Mwenda myaka, difuku dya bulobo bwa Leza dyāfika enka na mwādyumwinine Yoano ne Yesu. Mu kine kyaba’kya, “bulobo bwiya” bwāfikīle enka mutamba umo, pa Yelusalema ne Yudea, o mwanda byādi bibwanika kunyema lubilo lumwekelele. Bulobo bwāpungulwilwe pāonakanibwe Yelusalema ne tempelo yandi na basola Bene Loma mu 70 K.K. Kino “kyamalwa” kyādi kikatampe kupita byonso byādi kebifikile Yelusalema. Bavule bāipailwe, bakwabo baselwa bu misungi. Kino kyādi kifunkila pa bonakani bukatampe mpata butengele bantu bavule betela bu Bene Kidishitu ne ba mu bipwilo bikwabo.—Mat. 24:21.

Bulobo bwa Kunyema Kumeso’ku

6. I bika byāshilwile kumweka mu kipwilo kya Bene Kidishitu babajinji?

6 Bene Kidishitu bamo ba mu myaka katwa kabajinji bāikele ke batupondo ne kongola balondi. (Bil. 20:29, 30) Batumibwa ba Yesu pobādi bakidi bōmi, bādi bu “kyakukankaja” buno bupondo, ino abo pa kufwa, tutangotango tuvule twa Bene Kidishitu ba bubela twāendelela kumeso. Dyalelo, kudi Bipwilo bya Kine Kidishitu tutwa na tutwa bīpatanya. Bible wēsambīle pa kuvula kwa bendeji ba Bipwilo bya Kine Kidishitu, wibatela mu kikonge bu “muntu mwine bupondo” ne bu “mwana wa konakanibwa . . . wa konakanibwa kudi Mfumwetu Yesu . . . ne kumuvutakanya ke wa bituputupu, ponka pa kumwekelela tō pa kwiya kwandi.”—2 Tes. 2:3, 6-8.

7. Mwanda waka bendeji ba bipwilo bya Kine Kidishitu i bafwaninwe kutelwa bu “muntu mwine bupondo”?

7 Bendeji ba Bipwilo bya Kine Kidishitu i benē bupondo mwanda bongolanga midiyo ne midiyo ya bantu na kusambakanya mfundijo, mafetyi, ne bilongwa byampikwa kukwatañana na Bible. Pamo bwa boba bendeji ba bipwilo bātopekelwe na Yesu, batōtyi ba mu ano mafuku babadilwa mu “mwana wa konakanibwa” bakepaibwa lonso pampikwa lukulupilo lwa kukasangulwa. (2 Tes. 1:6-9) Ino i bika bitengele bantu bongwelwe na bendeji ba Bipwilo bya Kine Kidishitu ne ba bipwilo bikwabo bya bubela? Pa kulondolola kino kipangujo, tubandaulei myanda yāmwekele pāonakanibwe Yelusalema dibajinji mu 607 K.K.K.

“Nyemai Umbukata mwa Babiloni”

8, 9. (a) I musapu’ka wa bupolofeto wādi na Yelemia wa kusapwila Bayuda bādi bu misungi mu Babiloni? (b) Le i kunyema kwa muswelo’ka kwānyemenwe kupwa kwa Babiloni kukwatwa na Bene Mede ne Bene Peleshia?

8 Mupolofeto Yelemia wālaile konakanibwa kwa Yelusalema kwāfikidile mu mwaka wa 607 K.K.K. wānene amba bantu ba Leza bakaselwa bu misungi, ebiya bakajokejibwa mu ntanda yabo kupwa kwa “myaka makumi asamba-abidi.” (Yel. 29:4, 10) Yelemia wādi na musapu wa mvubu nakampata ku Bayuda bāselelwe bu misungi mu Babiloni; bādi bafwaninwe kwilama pambulwa kwisubija na mutōtelo wa bubela wa mu Babiloni. Namino bādi ba kwiteakenya mwa kujokela ku Yelusalema ne kujokeja mutōtelo utōka shi kitatyi kyālailwe kibabwana. Kino kyāfikile ne kwija kwine mpika pākwetwe Babiloni na Bene Mede ne Bene Peleshia mu 539 K.K.K. Kilusa II Mulopwe wa Peleshia wāelele lubila amba Bayuda bajoke kukobakulula tempelo ya Yehova mu Yelusalema.—Eza. 1:1-4.

9 Bayuda tununu ne tununu bāmwene uno mukenga ne kujoka bājoka. (Eza. 2:64-67) Pa kulonda namino, bāfikidije bupolofeto bwa Yelemia bwēbasoñenye kunyema, ko kunena’mba kutundulukila ku kifuko kikwabo. (Tanga Yelemia 51:6, 45, 50.) Inoko ngikadilo keyāpelepo Bayuda bonso muswelo wa kwenda luno lwendo lula lwa kujokela mu Yelusalema ne mu Yuda. Boba bāshele mu Babiloni, kimfwa mupolofeto Danyele wādi ke mununu, nabo bādi ba kweselwa na Leza enka shi bāendelele kukwatakanya na mutyima umo mutōtelo wa bine wāshimikilwe mu Yelusalema ne kwikala nyeke besansanye na butōtyi bwa bubela bwa mu Babiloni.

10. I ‘byamunyanji’ka’ bilambikwa “Babiloni mukatakata”?

10 Dyalelo, bantu midiyala ne midiyala badi mu bipwilo bya bubela bitambile ku Babiloni wa kala. (Ngal. 11:6-9) Mu kikonge, bino bipwilo byonso bitelwanga bu “Babiloni mukatakata, inandya babwitwa ne inandya byamunyanji bya panopanshi.” (Kus. 17:5) Mutōtelo wa bubela i mukwatakanye baludiki ba politike ba ino ntanda tamba kalā. Mu “byamunyanji” byoulambikwa mubadilwa ne mavita mavule alengeje kwikale bantu midiyo tutwa na tutwa “batapilwe panopanshi.” (Kus. 18:24) Bintu bikwabo “byamunyanji” i ne bulādi bwa na twanuke tutyetye ne busekese bwa miswelo mikwabo bulongwa na bendeji ba bipwilo kadi butalwa kilomonyeka na bakata ba bipwilo. Mwene i kyendele’mo nanshi Yehova Leza afundule uno mutōtelo wa bubela pano pa ntanda?—Kus. 18:8.

11. I bika bifwaninwe kulonga Bene Kidishitu ba bine enka ne bikonakanibwa Babiloni Mukatakata?

11 Bene Kidishitu ba bine bayukile kino bafwaninwe kudyumuna boba badi mu Babiloni Mukatakata. Muswelo umo wa kwibadyumuna i na kwibabila Mabible ne mabuku esambila pa Bible alupulwa na “umpika wa binebine, udi na manwa,” wātūdilwe na Yesu mwanda wa kupāna bidibwa bya ku mushipiditu “pa kitungo kya mwaka pokitungilwe.” (Mat. 24:45) Shi bantu abasangela musapu wa mu Bible, bakwatanga mpangiko ya kwibakwasha kupityila ku kifundwa kya Bible. Tukulupile amba nabo bakamona mvubu ya ‘kunyema umbukata mwa Babiloni’ pakidi mema mu manwi pano.—Kus. 18:4.

Nyemai Butōtyi bwa Bankishi

12. Lelo Leza umwene namani butōtyi bwa byelekejo ne bankishi?

12 Kya munyanji kikwabo kilongwa divule mu Babiloni Mukatakata i butōtyi bwa byelekejo ne bankishi. Leza wibita bu “byamunyanji” ne bu “bankishi” ba busala. (Kup. 29:17) Bonso basaka kusangaja Leza bafwaninwe kwijiba ku butōtyi bwa bankishi, kukwatañana na binene Leza amba: “Ami ne Yehova, dyo dyami dijina; ino ntumbo yami nkikapana’yopo kudi mukwabo, ehe; nansha mitendelo yami ku byelekejo bisōngwe.”—Is. 42:8.

13. I miswelo’ka ya munshimunshi ya butōtyi bwa bankishi yotufwaninwe kunyema?

13 Kadi Kinenwa kya Leza kilombola patōka miswelo ya munshimunshi ya butōtyi bwa bankishi. Kimfwa, kitela kwabila bu “kutōta bakishi.” (Kol. 3:5) Kwabila i kusakasaka kintu kijidikwe, kimfwa kintu kya bene. (Div. 20:17) Mwikeulu wāikele ke Satana Dyabola wātamije kilokoloko kya kwabila kwikala bu Mwine Mukatakata Mwine ne kya kusaka kutōtwa. (Luka 4:5-7) Kino kyāmufikije ku kutombokela Yehova ne ku kongola Eva nandi waābila kintu kyājidikile Leza. Ne Adama nandi wāponene mu butōtyi bwa bankishi pa kuleka kiswelelela kya mukaji kikale na mvubu kupita’ko kukōkela Shandi wa mūlu. Ino, bonso basaka kunyema difuku dya bulobo bwa Leza bafwaninwe kumutōta enka aye kete ne kwijiba ku kwabila kubi ko-konso.

‘Nyemai Busekese’

14-16. (a) I kika kinenenwa amba Yosefa i kimfwa kilumbuluke mu mwikadilo? (b) I bika byotufwaninwe kulonga shi tubaikala na bilokoloko bibi bya busekese? (c) I bika biketukwasha tunyeme busekese?

14 Tanga 1 Kodinda 6:18. Mukaja Potifela pa kutompa kongola Yosefa, Yosefa wāmunyemene lubilo. Bine, kino i kimfwa kiyampe kyashidile Bene Kidishitu, bankunga ne basonge bene! I kimweke patōka amba mutyima wa mundamunda wa Yosefa wālondele myanda ya pa kala yādi ilombola milangwe ya Leza. Shi netu tusaka kukōkela ku musoñanya wa ‘kunyema busekese,’ tukepuka bintu bikokeja kulangula kilokoloko kya kusaka muntu oketwisongele nandi. Tulombwelwe amba: “Ipayai byakungitu byo mudi nabyo . . . busekese, ne kujilula kwa bijila, ne kilokoloko kibikibi, ne mutyima wa kusaka byabubi, ne kwabila nako i konka kutōta bakishi konka; i pa mwanda wa byonka bino namino bukalabale bwa Leza bufike pa bāna ba bampikwa kukōkela.”—Kol. 3:5, 6.

15 Kubamone’po amba “bukalabale bwa Leza” bobu bwiya. Bantu bavule mu ino ntanda batamijanga bilokoloko bibi bya busekese ne kuponena’mo. Nanshi, batwe Bene Kidishitu tufwaninwe kulomba Leza etukwashe ne kwitupa mushipiditu sandu kutyina’mba twakatādilwa na bilokoloko bibi bya busekese. Ne kadi, kwifunda Bible, kutanwa ku kupwila, ne kusapwila bantu bakwabo myanda miyampe kuketukwasha twendelele na ‘kunangila mu mushipiditu.’ Nabya ‘ketukakwatwapo ne kilokoloko kya ngitu.’—Ngat. 5:16.

16 Na bubine, shi tubandila bantu badi mutaka, nabya ‘ketukanangepo mu mushipiditu.’ Ne kadi, Mwine Kidishitu yense ufwaninwe kwijiba ku kutanga, kutala, nansha kwivwana bintu bilangula bilokoloko bya busekese. Pa kino, i bibi ku “bapandulwemo” ba Leza kuswa mizaulo imanine pa bino bintu nansha kwibangila’byo abo bene na bene. (Ef. 5:3, 4) Ino tulombolanga Tata wetu wa buswe amba tusakanga bine kukapanda ku bukalabale bwandi bwiya kumeso ne kwikala mu ntanda impya ya boloke.

Nyemai “Kusanswa kwa Lupeto”

17, 18. Mwanda waka tufwaninwe kunyema “kusanswa kwa lupeto”?

17 Polo, pa kutumina Temote mukanda wandi umbajinji, wālombwele patōka misoñanya ifwaninwe kuludika bapika Bene Kidishitu, padi bamo bādi basaka kumwena ku bamfumwabo kamweno ka ku ngitu mwanda’po’tu i Bene Kidishitu. Bakwabo bādi padi batompa kwingidija bintu bikola pangala pa kamweno ka abo bene. Polo wādyumwine bantu baleke kwikala “bakufwatakanya’mba, umbwine-Leza e mwakumwena bintu.” Kashilushilu ka myanda i “kusanswa kwa lupeto,” kukokeja kona muntu ye-yense, mpeta nansha mulanda.—1 Tem. 6:1, 2, 5, 9, 10.

18 Lelo ukokeja kulanga’ko bimfwa bya bantu batelelwe mu Bible bāonene kipwano kyabo na Leza mwanda wa “kusanswa kwa lupeto” nansha kusanswa bintu byakubulwa mvubu bipotwa na lupeto? (Yos. 7:11, 21; 2 Bal. 5:20, 25-27) Polo wādyumwine Temote amba: “Ino abe, muntu wa Leza, yō! tyina’byo bino bintu bino’bi, londa boloke, ne bwine-Leza, ne kwitabija, ne lusa, ne kwitūkija mutyima, ne kikōkeji.” (1 Tem. 6:11) Kulonda kino kidyumu kudi na kamweno ku bonso basaka kupanda ku difuku dya bulobo bwiya.

‘Nyema Bilokoloko bya Bunkasampe’

19. Lelo bankasampe bonso basakilwanga bika?

19 Tanga Nkindi 22:15. Bulembakane budi ku mutyima wa nkasampe bukokeja bukidi bonka kumulubija. Kintu kikokeja kumukwasha aleke kufikilwa na kino i madingi emanine pa Bible. Bene Kidishitu bankasampe bavule badi na bambutwile bakubulwa kwitabija bakimbanga misoñanya idi mu Bible ne kulonda’yo. Bakwabo bamwenanga mu madingi ebadingila banabetu bapye ku mushipiditu mu kipwilo. Nansha shi i ani witudingila madingi emanine pa Bible, kwialonda kukokeja kwitupa nsangaji dyalelo ne mu mafuku aya kumeso.—Bah. 12:8-11.

20. I bika bibwanya kukwasha bankasampe banyeme bilokoloko bibi?

20 Tanga 2 Temote 2:20-22. Bankasampe bavule ba mityima yampikwa kudingilwa baponenanga bukidi bonka mu mashinda a bulembakane, kimfwa mushipiditu wa kwitāka, kwabila, busekese, kusanswa kwa lupeto, ne kulondalonda bya mazua. Bino bimwekejanga “bilokoloko bya bunkasampe,” bitunena Bible kunyema. Kuno kunyema kulomba nkasampe Mwine Kidishitu epuke kisense kibi, nansha shi kitamba kwepi. Kintu kikokeja kwitukwasha nakampata i madingi a Leza etulomba kulonda ngikadila ya bwine Leza “pamo na boba bētanga Mfumwetu ne mutyima, tō.”

21. I mulao’ka usangaja wālaile Yesu Kidishitu pa mwanda utala balondi bandi badi pamo bwa mikōko?

21 Twikale bankasampe nansha batame, kupela kwivwana bantu basaka kwitongola kulombola’mba tusakanga kubadilwa mu balondi ba Yesu badi pamo bwa mikōko ‘inyema diwi dya beni.’ (Yoa. 10:5) Ino, pa kupanda ku difuku dya bulobo bwa Leza, tufwaninwe kulonga bivule, ke’nkapo kunyema bintu bibi kete, mhm. Kadi tufwaninwe kulondalonda ngikadila miyampe. Kishinte kilonda’ko kikesambila pa ngikadila isamba-ibidi. Bine, tufwaninwe kutengela kino na kipyupyu, mwanda Yesu wālaile pangala pa mikōko yandi uno mulao usangaja amba: “Ne būmi bwa nyeke na nyeke, ami nkeīpa’bo, ne kōneka kwine keīkōnekapo nansha patyetye pene, kadi kutupu, nansha umo, ukansompola’yo mu kuboko kwami.”—Yoa. 10:28.

Usa Kulondolola Namani?

• Yesu wādyumwine bendeji ba bipwilo kidyumu’ka?

• I ngikadilo’ka ya kyaka idi’mo midiyo ya bantu dyalelo?

• I miswelo’ka ya munshimunshi ya butōtyi bwa bankishi yotufwaninwe kunyema?

[Bipangujo bya Kifundwa]

[Bifwaulo pa paje 17]

Lelo i bika byolañanga shi ubaivwana batela kishima “kunyema”?