Enda ku bidi'mo

Enda ku kifunka

Lelo Kutōta Leza mu Muswelo O-Onso Kudi na Mwanda?

Lelo Kutōta Leza mu Muswelo O-Onso Kudi na Mwanda?

Lelo Kutōta Leza mu Muswelo O-Onso Kudi na Mwanda?

“KUTŌTA i kipangila kya muntu.” Mo mwanene Polofesele Alister Hardy mu kitabo kyandi The Spiritual Nature of Man. Bwipangudi bwa panopano bwalombwele amba bino byanene i bya bine. Kudi bekadi ba ntanda kintu kya 86 pa katwa betela bu batōtyi.

Bonka buno bwipangudi i bulombole amba bano batōtyi badi mu bipwilo bikatampe 19, ino na bya kutulumuka, boba betela bu Bene Kidishitu badi mu bipwilo palapala 37 000. Lelo kino kekikulengejepo wiipangule shi miswelo yonso ya kutōta i mitabijibwe na Leza? Lelo bine, kutōta Leza mu muswelo o-onso kudi na mwanda?

Mu uno mwanda wa mvubu ketufwaninwepo kulama enka muswelo otulanga ne otumona bintu. Na bubine tufwaninwe kuyuka mumwena Leza pa uno mwanda. Ne pa kwikiyuka tufwaninwe kunyemena ku Bible, Kinenwa kya Leza. Mwanda waka? Mwanda Yesu Kidishitu wālombwele Leza mu milombelo amba: “Mwanda obe kyo kyabinebine.” (Yoano 17:17) Polo mutumibwa wa kikōkeji nandi ubingija amba: “Bisonekwa byonsololo bisonekeja Leza shi bika, shi bika, byo bimwenwamo pa kufundija, ne kukwasha, ne kudingila madingi, ne kulombola ñeni ya umboloke.”—2 Temote 3:16.

Bible unena’mba ke mitōtelo yonsopo itabijibwe na Leza. Kudi bimfwa bya kala bya mitōtelo palapala yādi itabijibwe na Leza ne yoya yaādi upelele. Shi tubandaule bino bimfwa na katentekeji, tukayuka kyotufwaninwe ne kyoketufwaninwepo kulonga pa kusaka butōtyi bwetu bwitabijibwe na Leza.

Kimfwa kya pa Kala

Yehova Leza wāpele Bene Isalela bijila kupityila kudi mupolofeto Mosesa; bijila byēbafundije kutota Leza mwasakila. Pādi palonda bantu bino bijila, bitelwa ne bu Bijila bya Mosesa, Leza wādi wibetabija bu bantu bandi ne kwibesela madyese. (Divilu 19:5, 6) Inoko nansha muzo wa Isalela byowādi witabijibwe na Leza, kewālaminepo butōtyi bwitabijibwe na Leza. Bādi bavundamina Yehova kyaba ne kyaba ne kulonda mutōtelo wa bekadi ba matanda ādi ebajokolokele.

Mu mafuku a mupolofeto Ezekyele ne Yelemia Bene Isalela bavule mu myaka katwa ka busamba-bubidi K.K.K. kēbalaminepo Bijila bya Leza, kadi bātamije kipwano na mizo ya bantu bādi bebajokolokele’ba. Bene Isalela bēkujije mu butōtyi bwa kwikukila, pa kulonda bibidiji ne masobo a mizo’ya. Bene Isalela bavule bādi banena’mba: “Tukekalanga pamo’nka bwa mizo mikwabo, bwa mafu a matanda’a, kwingidila mutyi ne dibwe.” (Ezekyele 20:32; Yelemia 2:28) Bādi banena’mba batōtanga Yehova Leza ino koku kadi batōta “bankishi,” bela’nka ne babo bana bu bitapwa ku bano bankishi.—Ezekyele 23:37-39; Yelemia 19:3-5.

Bafundi ba bintu bya kishiyekulu batela buno butōtyi bu bwa mutyange, kusambakanya butōtyi bwa baleza bavule. Badi batelelela’bo’tu bu bwa bankambo nansha bwa kishila. Bavule bamonanga’mba tudi mu kitatyi kya kwityanga kwa nkulupilo, o mwanda tufwaninwe kwitabija bintu byonso, kubadila’mo ne butōtyi. O mwanda balanga’mba kutota Leza mu muswelo o-onso kekudipo na mwanda. Lelo i kya bine? Lelo i mwanda’tu wa kwityanga ne kwitabija bya bantu bonso? Imvwana bidi bilongwa bimo bya mu mutōtelo wa bantu byālongele Bene Isalela bampikwa kikōkeji, ne kobyēbafikije.

Butōtyi bwa Kwikukila bwa Isalela

Bifuko bya butōtyi bwa kwikukila bwa Bene Isalela byādi “bitenta,” nansha bifuko bikola bidi’po madabahu, bisokelo bya ensense, milawalawa ya mabwe akola, bipanda bikola, mobimwekela bankishi ba Ashele, leza mukaji wa bumeni wa Bene Kenani. Bifuko bya uno muswelo byādi bivule mu Yuda. 2 Balopwe 23:5, 8 utela “bitenta ne mu bibundi bya Yuda, ne mu mbavu yonso ya Yelusalema; . . . kushilwila ku Ngeba [mukalañano wa kungala] kutūla ne ku Bela-sheba [mukalañano wa kunshi].”

Mu bino bitenta, Bene Isalela “bādi basōka ensense kudi Bala, ku dyuba ne ku kweji, ne ku tuñenyenye, ne ku kibumbo kyonsololo kya diulu.” Bādi na “mobo a babupanu, . . . mu njibo ya Yehova” ne kupityija babo bana “ku mudilo kudi Moloka.”—2 Balopwe 23:4-10.

Bafundi ba bintu bya kishiyekulu i basokole tukishi twa dilongo mu Yelusalema ne mu Yuda, kupityidila mu masala a mobo a bantu. Tuvule i tukishi twa mwana mukaji udi mutaka na mabele makatakata. Bafundi balombola amba tuno tukishi i twa Ashetalote ne Ashele leza mukaji wa bumeni. Balanga amba tuno tukishi twādi “tukuya tukwasha bantu bemite memi ne kubutula bana.”

Le Bene Isalela bādi bamwene namani bino bifuko bya butōtyi bwa kwikukila? Polofesele Ephraim Stern wa ku Inivelesite ya Kihebelu wānene amba ino mitenta yādi “ipebwa Yahweh [Yehova].” Bilembwa byasokwelwe mu maputu bitabija uno mulangwe. Kimfwa binenwa bimo binena’mba, “Nakwesela mu dijina dya Yahweh wa Samadia ne dya ashele wandi,” kadi bikwabo nabyo binena’mba, “Nakwesela mu dijina dya Yahweh wa Temani ne mu dya ashele wandi!”

Bino bimfwa bilombola mwājilwidile Bene Isalela na kusobakanya butōtyi butōka bwa Yehova Leza na bilongwa bya bumvu bya bajentaila. Kya mfulo, mwikadila wabo wāoneka kadi bāikala mu fukutu ya ku mushipiditu. Lelo Leza wāmwene namani uno muswelo wa kutōta?

Byālongele Leza pa Kwikukila kwa Butōtyi

Leza wāfityīlwe Bene Isalela ne kupela uno muswelo wabo wa kutōta na kunena kupityila kudi mupolofeto Ezekyele amba: “Mu bīkalo byenu byonsololo bibundi bikasalwa, ne mitenta ikasalakanibwa; amba madabahu enu akasalwa ne kusalakanibwa, kabidi bankishi benu batyumunwe ne kufundukako, kadi amba bankishi-badyuba benu balalakanibwe, ne mingilo yenu ijimankanibwe.” (Ezekyele 6:6) Ne kutatana kwine mpika Yehova wāpelele pelēe ne kusumbula uno mutōtelo.

Yehova wālaile mukekadila uno musala. “Nkatuma . . . Nebukaneza mulopwe wa Babiloni mwingidi wami, nkebaleta pa ntanda inoi, ne padi bekadi bayo, ne padi ino mizo ino’i ijokolokele, ino nkebonakanya fututu . . . Ebiyampe ino ntanda ino’i yonsololo ikekala masala.” (Yelemia 25:9-11) Bine, bino binenwa byāfikidile mu 607 K.K.K. pāile Bene Babiloni konakanya fututu Yelusalema ne tempelo mine kumo.

Polofesele Stern utelelwe kūlu’ku wēsambīle pa konakanibwa kwa Yelusalema amba bintu biboibwa mu bikulu “bilombola patōka byobya binenenwe mu Bible (2 Balopwe 25:8; 2 Bilongwa 36:18-19) bitala pa bonakani, pa kusokwa, ne kubundulwa kwa mobo ne nsakwa.” Ulombola kadi amba: “Bintu bya kishiyekulu bilombola uno mwanda wāfikile mu mānga ya Yelusalema . . . bikokeja kubadilwa masala makatampe a mu bifuko bya mu Bible.”

I Ñeni’ka Yotuboila’ko?

Ñeni mikatampe yotuboila’ko i ino amba Leza ketabijepo mutōtelo onso utyanga mfudijo ya mu Bible na nkulupilo, bisela, ne bibidiji bya mitōtelo mikwabo. Ino yo ñeni yāboile’ko ne mutumibwa Polo. Wādi Mufadiseo Muyuda, mufundijibwe ne kulombolwa bijila bya katangotango. Pa kupwa kwifunda ne kwitabija amba Yesu i Meshiasa wālailwe, le wālongele’po namani? Wānene amba: “Ino bino byonso byadi byakumwenamo ami, byo byonka nebitelele ke byakubudidilwamo bitupu, pa mwanda wa Kidishitu.” Wālekele mashinda andi a kala wāikala ke mulondi mwipāne wa Kidishitu.—Fidipai 3:5-7.

Polo, mishonele wendakana, wādi uyukile biyampe bilongwa bya mitōtelo ne mafilozofi ādi alonda bantu beshileshile. O mwanda wālembēle Bene Kidishitu ba mu Kodinda amba: “Mwinya ne fukutu po bipwanine i paka le? Nansha Kidishitu ne Bediale po bakomanine i paka? Kadi nansha wakwitabija ne wampikwa kwitabija kyo befukwila i kika? Kadi njibo īkola ya Leza ne bakishi po bapwanine i paka le? . . . Penepo nanshi pandukaimo mudi abo, mwikale bapandukemo; e mwānenena Yehova; kadi kemukatenga ku kyakujidikwa.”—2 Kodinda 6:14-17.

Byotwajingulula pano amba kutōta Leza kudi na mwanda, tufwaninwe kwiipangula batwe bene amba: ‘I butōtyi bwa muswelo’ka bwitabijibwe na Leza? I muswelo’ka onkafwena kudi Leza? Ne mfwaninwe kulonga bika pa kusaka butōtyi bwami bwitabijibwe na Leza?’

Batumoni ba Yehova bakasangela kukukwasha utane malondololo a bino bipangujo ne bikwabo’po bitala pa Bible. Tukulomba wimone na Batumoni ba Yehova ku Njibo ya Bulopwe idi mu kyenu kibundi, nansha kutumina balembi ba dino dipepala mukanda wa kulomba kifundwa kya Bible konso kosaka ne nsaa yosaka.

[Kifwatulo pa paje 9]

Kifuko kya Kala Kyādi Kitōtelwa’po Bankishi, Tel Arad, Isalela

[Kutambile Kifwatulo]

Garo Nalbandian

[Kifwatulo pa paje 9]

Tukishi twa Ashetalote twa mu Mobo a mu Yuda wa Kala

[Kutambile Kifwatulo]

Photograph © Israel Museum, Jerusalem; courtesy of Israel Antiquities Authrity