Myanda Ilailwe Kufikidila mu Ano Etu Mafuku

BIBLE i mulaye amba Bulopwe bwa Leza bukaleta ndoe ne nsangaji ya nyeke pano pa ntanda. (Danyele 2:44) Yesu wāfundije bandi bana ba bwanga mu lulombelo lwa Tata Wetu, lwitwa ne bu Lulombelo lwa Mfumwetu, kulombela’mba: “Bulopwe bobe bufike. Muswidile mutyima obe mūlu ne panopantanda pene i monka.” (Mateo 6:10) Yesu, mu bupolofeto bwandi bukatampe bwaāsapwidile bandi bana ba bwanga ku Lūlu lwa Impafu, wālaile myanda ne ngikadila mipotoloke yadi ifwaninwe kumweka kumeso kwa Bulopwe kufika. Byonso bino byadi bya kwikala bu kiyukeno kimwekelele ku bonso ba mityima myoloke bakebimona. Lelo i bintu binga bya mu kino kiyukeno byokodi mwimwene mu bino bilonda’ko’bi?

Mavita Ntanda Yonso. Yesu wālaile amba: “Muzo ukataluka kukatamba muzo mukwabo, ne bulopwe nabo monka.” (Mateo 24:7) Kumeso kwa divita dibajinji dya ntanda dya mu 1914, mavita adi enda avudila’ko mu bifuko pala pala. Divita I dya Ntanda dyasambakene mu byaba bivule  bya ntanda, ino ke’nkapo kubaya kete dyatandabukile bukidibukidi ne kulwibwa na mata makomo byamalwa adi keamwekele kashā. Kimfwa, kwapungilwe tumbela, maamviyo mapya a kwela nao mabombe mu bantu. Kupunga kwa bino byabulwi bivule kwatūkije bantu kupita ne mwadi mulangila bantu kubajinji, mu basola kintu kya midiyo 65 balwile divita, bafwe nansha batapwe bilonda badi bavule kupita bashele. Inoko, bantu baendelele kutukila umbula bwa myaka yonso ya tutwa twa 20. Mulembi umo wa mānga wanene amba, basola ne basivile bafwile ku Divita II dya Ntanda “kekudipo ubwanya kuyuka kibalwa kyabo kashā.” Kadi mavita akyendelela ne pano pene.

Kwandabala kwa Bipupo bya Nzala. Yesu wālaile amba: “Kukēkalanga bipengele bya nzala.” (Mateo 24:7) Mu 2005, Julunale utelwa bu Science wanene amba: “Bantu midiyo 854 (kubwipi kwa bantu 14 pa katwa mu bekadi bonso) kebadyangapo biyampe difuku ne difuku, nansha kudya’tu na kwa malubila.” Mu 2007, Kitango kya Bumo bwa Mizo kyalombwele amba matanda 33 i mabulwe bidibwa bifwaninwe bya kudya bantu babo. Pano ntanda ilupulanga bidibwa bivule, ino le bidi namani? Ku mutamba umo, nshi ne bidibwa byadi bifwaninwe kwingidija mwanda wa kudisha bantu, pano byo kebingidijibwa mwanda wa kupunga māni a binkolobwe. Julunale The Witness wa mu Afrika wa Kunshi walombwele amba: “Lupeto lupotwa nalo māni a byuma elwa’tu musunsa umo mu matonto aná a motoka mukatampe (SUV), i lubwanya kudya muntu umo mu bula bwa mwaka mutuntulu.” Mu matanda mendelele, kukanda kwa lupoto lwa byakudya i kulengeje bavule kutonga kudya enka dimo nansha kuleka kudya mwa kupotela ne bisakibwa bikwabo, kimfwa bwanga nansha bya kutekela.

Kutenkana Kukatampe kwa Nshi. Yesu wānene amba kukekalanga ne “kutenkana kukatampe kwa nshi.” (Luka 21:11) Shi umona’mba bantu bavule pano batanwanga na kutenkana kwa nshi kukatampe kupita pa kala, nabya udi na bubinga. Mwifundi wa bintenshi bya kutenkana kwa nshi mu 2007, Mwine India witwa bu R. K. Chadha, wanene amba: “Twi bamone amba kutenkana kwa nshi i kuvudile’ko’tu na mu kitulumukila konso konso, pi na pi. I kutupu uyukile ne kine kyokuvudila’ko.” Pakwabo napo, kuvula kwa bantu mu bifuko bitenkananga ntanda kubavudija’ko mfwani ku bino bintenshi. Mungya kité kimo kya bukimbi bwa myanda ya ntanda kya mu États-Unis (U.S. Geological Survey), kutenkana kwa nshi kwalongekele mu Ocean Indien mu 2004 ne kutekuka kwa mema na kivula kwitwa bu tsunami kwalondele, mu uno mwaka umo onka “byaipaile bantu bavule kupwipi na boba bafwile ku bintenshi bya kutenkana kwa nshi mu myaka 500,” ne “kino i kya bubidi ku bipite bukata bibadilwe mu mānga.”

Bipupo bya Mbá bya Malwa. Yesu wālaile amba: “Kukēkalanga . . . bipupo bya mbá.” (Luka 21:11) Kujokoloka ntanda yonso, mbá ya kala ne mipya isusulanga bantu bavule, ne i kutupu kikulupiji kya kwiitanina yonso bwanga. Kimfwa, bitungo bitungile ntanda yonso bya kupwa malaria lonso i bikomenwe ne ino misongo i kyendelela kukambija bantu. Ne kadi, midiyo ne midiyo ya bantu bepaibwanga na mbá ya kala, pamo bwa kikofolo kya mushinga, pano kyendelanga pamo na SIDA ne misongo mikwabo. Kitango Kitala Bukomo bwa Ngitu Ntanda Yonso kyalombwele amba: “Muntu umo pa basatu pano pa ntanda udi na bishi bya kikofolo kya mushinga.” Kino kitango kibweja’ko kadi amba bishi bya SIDA bibabweja’ko kipupo kya kino kikofolo kya mushinga mu matanda mavule. Mu sekonde ne sekonde, kudi muntu usambukilwa na kikofolo kya mushinga, ne kadi kino kikofolo ke kikomo kundapwa na bwanga. Julunale umo (New Scientist) walombwele amba, mu 2007, mu Bulaya, muntu umo wadi na kikofolo kya mushinga “kyakomene kundapwa na bwanga bonso botudi nabo.”

Koneka kwa Ngikadila ne Bantu. Yesu wānene amba: “Pa mwanda wa bubi bwa kujilula bijila lusa lwa bangi bangi bene lwenda lutalala munda.” (Mateo 24:12) Kutentekela pa byālaile Yesu, mutumibwa Polo nandi wānenene pa koneka kwa  bibidiji biyampe ne ngikadila ya bantu. Wālombwele bikoleja bya mu ‘mafuku a ku mfulo’ byadi bifwaninwe kufika kumeso’tu kwa Bulopwe bwa Leza kufudija ino ngikadilo ya bintu ya ino ntanda. Aye amba: “Bantu bakēsanswa abo bene, ne bupeta kumo, ne ba bikandangobo, ne bakapuni ka kwitatula, ne babutukani, ne bampikwa kukōkela bakwibabutula, ne kufwija kwine mpika, ne bampikwa bu-ujila, ne bampikwa lusa lwa bu-butule, ne bakubulwa kanye kulekela bakwabo myanda, ne babepabepa bubela, ne bakubulwa kwifula, ne ba bukalabale bwa malwa, ne bampikwa kusanswa būmuntu. Ne banzazangi, ne ba lupata lubilubi, ne bakwitatula; bakusanswa byamazua pakatampe kudi Leza mpika; kwidingakanya bu-bwine Leza e ko kwabo, ino bukomo bwa bu-bwine Leza bafutulwile’bo.” (2 Temote 3:1-5) Lelo kumwenepo amba pano bantu badi na ino ngikadila mibi kutabuka ne pabajinji?

Yesu ne Polo kebātelelepo bintu byonso bya mu mānga, bitala būmi bwa bantu, nansha bya mu politike kimo ne kimo byadi bya kubipija ngikadilo ya ino ntanda. Inoko, bupolofeto bwabo i bulombole kwampikwa kwitupa binkumenkume ne ngikadila yotumona dyalelo’i. Lelo kotwenda’ku nako bikekala namani? Bupolofeto bukulupilwa bwa Isaya bwālaile kwiya kwa Meshiasa bwisāmbila ne pa byabuyabuya byotukamwena mu byobya bikashinta Bulopwe bwa Leza pa ino ntanda. Tusa kubandaula’byo mu kishinte kilonda’ko.

[Kifwatulo pa paje 6]

“Muzo ukataluka kukatamba muzo mukwabo”

[Kifwatulo pa paje 7]

“Kukēkalanga . . . bipupo bya mbá”

[Kutambile Kifwatulo]

© WHO/P. Virot