Bintu Byonsololo Bidi ne Kitatyi

Bible unena amba: “Bintu byonsololo’tu bidi ne mwaka wabyo, kadi ne kitatyi kya myanda yonso muno munshi mwa diulu.” Mulembi wa bino bishima, Solomone Mulopwe wa tunangu wa pa kala, wābwejeje’ko amba kudi kitatyi kya kubutulwa, ne kitatyi kya kufwa, kitatyi kya kushimika ne kitatyi kya kutūta, kitatyi kya kwisanswa, ne kitatyi kya kwishikwa. Ku mfulo wānena amba: “Lelo yewa wingilanga monka mwaingidila udi ne kadīlo ka?” —Musapudi 3:1-9.

BANTU bamo pa kupwa kutanga bino binenwa, bafudile pa kunena’mba bine Bible ufundijanga amba bintu byonso bidi ne kitatyi kyobitungilwe; ko kunena’mba, balanga bu Bible witabije lukulupilo lwabo lwa kutungilwa kitungo. Le i bya bine? Lelo Bible witabije amba kintu kyonso mu būmi kiludikwanga na kitungo? “Bisonekwa byonsololo bisonekeja Leza” byobidi bikwatañane, kipindi kimo kyotutanga kifwaninwe kukwatañana na kikwabo. Shi ke pano, tutalei binena bipindi bikwabo bya Bible, Kinenwa kya Leza, pa uno mwanda.—2 Temote 3:16.

Kitatyi ne Myanda Yampikwa Kulaya

Solomone wāsonekele kadi mu mukanda wa Musapudi amba: “Nālamuka monka namona munshi mwa dyuba, amba lubilo keludipo ku bapēla, nansha bulwi ku bakomo, nansha bidībwa ku wañeni nansha bupeta ku bantu ba kwivwanija nansha buntu ku bantu ba manwa.” Mwanda waka? Ushintulula’mba: ‘Mwanda kitatyi ne myanda yampikwa kulaya bifikilanga bonso.’—Musapudi 9:11.

Solomone pa kyaba kya kuleta mulangwe wa amba bintu byonso mu būmi biludikwanga na kitungo, aye wālombwele amba bantu kebabwanyapo kuyuka bya kumeso ne myanda ilupuka mu byonso byobalonga ‘mwanda kitatyi ne myanda yampikwa kulaya bifikilanga bonso.’ Dingidingi dine, bantu bafikilwanga na bintu biyampe mwanda’tu badi mu kifuko kampanda ne mu kitatyi kamukaya, pakwabo napo bafikilwanga na bibi mwanda wa kutanwa mu kitatyi ne kifuko kibi.

Kimfwa, tala byānene amba: “Lubilo keludipo ku bapēla.” Padi ubavuluka nansha watangile lusango lutumbe, alo’ko lutyani, lwa bana-bakaji badi banyema lubilo lwa mametele 3000 ku makayo a Olempike alongelwe ku Los Angeles, mu Kaliforni, États-Unis, mu 1984. Banyemi babidi, umo wa mu Beletanye, au mukwabo wa mu États-Unis, badi bakulupile bonso babidi kutambula kilukwa kya nsahabu. Ino abo pa kunyema ne kufika dya pa bukata abeteme. Umo wapone ne kukomenwa kunyema, mukwabo nandi wazoza ne kufika bu wa busamba-bubidi.

Le i kitungo kyebalongeje namino? Bamo kebeje kwitabija amba i akyo. Ino na bubine i kwitema—akishida keibwanyapo kulaya muntu—kwebalengeje bakomenwe lubilo lwabo. Lelo kwitema kwabo nako kwadi kwibatungilwe? Pano napo bamo bakokeja kunena amba eyo. Ino bashintuludi bamo batelēle akishida’ya bu mwanda umwekanga shi bakayi babidi betāka na bukomo pobanyema koku befwene, umo ne umo ufwila kupita mukwabo. Monka munenena Bible, ‘kitatyi ne myanda yampikwa kulaya bifikilanga bonso.’ Nansha shi twi beteakanye muswelo’ka, bintu byampikwa kulaya bimwekanga nyeke ne bibwanya kuvutakanya byonso bilupuka ku bukomo botulongele, ne kino ke kitungopo kyotwadi batungilwe, mhm.

 Penepa i bika bikimba kunena Bible panena amba: “Bintu byonsololo’tu bidi ne mwaka wabyo”? Le kudi kyotubwanya kulonga mwanda wa kushinta byobya bitutana mu būmi bwetu?

Kitatyi Kiyampe Kwielela’ko

Mulembi wa Bible, pa kyaba kya kwisambila pa kitungo kya muntu umo ne umo nansha byobya bikamutana mu būmi bwandi, aye wēsambīle na bukomo bwa mushipiditu pa mpango ya Leza ne pa muswelo oitala bantu. Le tuyukile’kyo namani? Myanda ilonda’ko yo itulombola’kyo senene. Pa kupwa kutela bintu bivule bimwekanga pa “mwaka wabyo,” Solomone wālembele amba: “Namone mwingilo upene Leza kudi bāna ba bantu kuputuminamo. Wapanga bintu byonsololo bya buyabuya, kyoki mu kyaba kyakyo aki nakyo mu kyaba kyakyo.”—Musapudi 3:10, 11.

Leza wāpele bantu mingilo mivule, nansha bya kulonga—Solomone wātelele’ko ne bimobimo. Kadi Leza wētupele ne bwanapabo bwa kutonga byotusaka kulonga. Inoko, mwingilo onso udi na kitatyi kiyampe kwiwingila, kitatyi kifwaninwe pa kusaka amba ulupule bipa biyampe. Kimfwa tala byānene Solomone mu Musapudi 3:2, amba kudi “kitatyi kya kukuna, ne kitatyi kya kutukuna kyokya kyakuninwe.” Babidimye bayukile amba nkunwa yonso idi ne kitatyi kifwaninwe kukuna’yo. Lelo bikekala namani shi kidimye wapumpunya uno mwanda, ne kukuna nkunwa mu kitatyi kityani? Shi kangwilepo biyampe nansha byawepenenekele na kaji, le ukanena’mba i kitungo? Mhm,  nansha dimo! I mwanda’tu kakuninepo nkunwa pa kitatyi kiyampe. Kidimye wadi wa kwangula senene shi wadi mulonde ndudi ya kipangila itūdilwe’ko na Umpangi.

Nanshi kitūdile’ko Leza ke kitungopo kya kutungila bantu bikebatana mu būmi, ino i misoñanya iludika myanda yonso ilonga bana ba bantu mungya mpango yandi. Bantu pa kusangela mu byonso byobeelela’ko, bafwaninwe kujingulula ne kwingila mungya mpango ne kitatyi kya Leza. Bintu bilailwe ne kebishintwapo ke bintupo bitungilwe pa muntu ne muntu, ino i byobya bisaka Leza kulonga. Yehova wānene kupityila kudi mupolofeto Isaya amba: “E monka mukekadila ne kinenwa kyami kyalupuka mu kyakanwa kyami; kekiketolelapo bitupu ko ndi, ehe, nanshi kikalonga kyoki kyo nswele, kabidi kikafikijija biyampe’tu kintu kyo nekitumine.”—Isaya 55:11.

Lelo penepo “kinenwa” kya Leza, mpango yalaile itala pa mukekadila ntanda ne bantu ‘ikafikidila biyampe’tu,’ i kinenwa’ka?

Twivwanijei Kitatyi kya Leza

Solomone witupūtula ñeni. Pa kupwa kunena’mba Leza “wapanga bintu byonsololo bya buyabuya,” ubweja’ko amba, “wabika panopanshi mu mutyima wabyo, nansha nenki muntu kakōkejapo kusokola mwingilo walongele Leza kushilwila kungalwilo kutūla ne kumfulo kwine.” Bible New World Translation walamwine uno vese amba: “Nansha ke kitatyi kyakubulwa mpwilo kine wekitūla mu mityima yabo, amba bantu kebakokeja kusokola nansha dimo mwingilo ulongele Leza wa bine tamba ku ngalwilo kutūla ne ku mfulo.”—Musapudi 3:11.

Kudi bivule bilembele bantu pa uno vese. Ino mwanda mwine’tu i uno amba munda mwa mityima yetu, kyaba kimo nansha kikwabo, twiipangulanga kikadile’ko būmi ne kine kitutengele kumeso. Mu nkongo yonso, bantu bakomenwanga kwitabija amba būmi budi’ko mwanda’tu wa kwingila mingilo kampanda kupwa ke lufu lonka. Batwe bantu twi beshile na bipangwa bikwabo byūmi mwanda tulañanga, ke enkapo ku bya dyalelo, ino kadi i ne mukafudila būmi ne bikāya’ko. Kadi twabilanga ne kwikala’ko nyeke, pampikwa mfulo. Mwanda waka? Kisonekwa kishintulula amba Leza ‘wābikile kitatyi kyakubulwa mpwilo mu mityima ya bantu.’

Pa kupwija kino kyabo kyumwa, bantu i betūdile’ko nkulupilo ya būmi kunyuma kwa lufu. Bamo bafulanga ku kunena’mba kudi kintu motudi kyendelelanga na būmi shi tubafu. Bakwabo nabo bakulupile amba twendelelanga nyeke na kubutulwabutulwa pampikwa mfulo. Kadi kudi ne bangi balanga’mba kintu kyonso mu būmi i kitungilwe kitungo nansha kulembelwa na Leza ne amba kekudipo kyotukokeja kulonga’po. I kya bulanda, mwanda pa ino nshintulwilo  yonso i patupu ya bine. Ne kino i pa mwanda Bible unena’mba, “muntu kakōkejapo kusokola mwingilo walongele Leza kushilwila kungalwilo kutūla ne kumfulo kwine” na bukomo bwa aye mwine.

Buno bulwi bwa milādila pa bukata bwa kyumwa kya kuyuka ne kubulwa bukomo bwa kutana malondololo i buvutakanye milangwe ya bañeni ne bafilozofe ba nkongo yonso. Inoko, Leza byatūdile kino kyumwa nansha mēlu mu mutyima wetu, mwene i kyendele’mo etupe malondololo apwija kyumwa’ki? Le kadi Bible wisambila padi Yehova amba: “Abe ubalanga kuboko kobe, wikutyija mityima ya bintu byonso byumi.” (Mitōto 145:16) Shi tunyemene ku Bible kinenwa kya Leza tukasokola bushintuludi butala pa būmi ne lufu ne pa mpango ya nyeke ya Leza itala ntanda ne bantu.—Efisesa 3:11.

[Bushintuludi pa paje 5]

“Lubilo keludipo ku bapēla.”—Musapudi 9:11

[Bushintuludi pa paje 6]

Shi kidimye wakune nkunwa mu kitatyi kityani, le ukanena’mba i kitungo shi kangwilepo biyampe?

[Bushintuludi pa paje 7]

Tulangulukilanga pa būmi ne lufu mwanda Leza ‘wābikile kitatyi kyakubulwa mpwilo mu mityima ya bantu’