Lumbulula Milombelo Yobe Na Kifundwa Kya Bible
Lumbulula Milombelo Yobe Na Kifundwa Kya Bible
“Nakwisashila abe Mfumwami, ino pano kutwi kobe kuteje ku lulombelo lwa mwingidi obe.”—NEH. 1:11.
1, 2. Mwanda waka kikekala kya kamweno kubandaula milombelo isonekelwe mu Bible?
MILOMBELO ne kifundwa kya Bible i bintu bya mvubu mu butōtyi bwa bine. (1 Tes. 5:17; 2 Tem. 3:16, 17) Na bubine, Bible ke dibukupo dya milombelo. Inoko mudi milombelo mivule, kubadila’mo ne yoya idi mu mukanda wa Mitōto.
2 Potanga ne kwifunda Bible, padi ukatana milombelo ikwatañene na ngikadilo yodi’mo. Bine, potweja milangwe ya ino milombelo ya mu Bisonekwa mu milombelo yobe, ukalumbulula’yo. Lelo i ñeni’ka yokokeja kuboila ku boba bālombele bukwashi bālondololwa ne ku myanda yādi mu milombelo yabo?
Kimba ne Kulonda Buludiki bwa Leza
3, 4. Le i mwingilo’ka wāpelwe mwingidi wa Abalahama, ne i ñeni’ka yotuboila ku muswelo wāfudije’o Yehova?
3 Kifundwa kya Bible kilombola amba usakilwa nyeke kulomba buludiki bwa Leza. Ivwana byālongekele pātumine mukulutuba Abalahama mwingidi wandi mutame—mobimwekela i Ediezala—kwenda ku Mesopotemya kukimbila Isake mukaji wakaminwe Leza. Mwingidi pa kumona bana-bakaji bāya kuteka mema ku mushimwa, wālombela amba: “Abe Yehova . . . , kwikale bidi nenki, nkungakaji o nkanena’mba: Ikija mulondo obe nakwisashila, ntome; nandi anondolole’mba: Toma, nkatomeje ne bangamedia bobe bene kumo; nabya e enka aye o watongela mwingidi obe Isake, kadi po ponka po nkayukila byo wafwila lusa kudi mfumwami.”—Ngal. 24:12-14.
4 Milombelo ya mwingidi wa Abalahama yālondolwelwe kitatyi kyātekēle Lebeka bangamedia mema. Bukidi bonka wāitabija kwenda nandi ku Kenani ne kwikala mukaji muswe wa Isake. Na bubine, kukokejapo kukunga Leza akupe kiyukeno kya pa bula. Inoko ukakuludika umbūmi shi ulombela mushipiditu wandi ne kusumininwa kuludikwa nao.—Ngat. 5:18.
Milombelo Ityepejanga Kuzumbazumba
5, 6. Le i bika byowajingulula mu milombelo ya Yakoba paādi kakasambakana Esau?
5 Milombelo ikokeja kutyepeja’ko kuzumbazumba. Yakoba, pa kutyina kyaka kya Esau dipasa nandi, wālombele amba: “A Yehova . . . nkifwaninwepo nansha katyetyetyetye ka kanye kobe, nansha binebine byonso byo walombola mupika obe; . . . Nakwisashilapo, nyongolole ku kuboko kwa mwanetu, ke ku kuboko kwa Esau kadi; mwanda ami namukwatwa moyo, kutyina’mba wakaya kuntapa ne inabantu ne bāna bene. Ino abe wanenene’mba: I binebine nkakuloñanga biyampe ne kwalamuna lukunwa lobe bwa musenga wa kalunga-kamema, ao keubadibwangapo bungi.”—Ngal. 32:9-12.
6 Shako, Yakoba wātabwile matabula a kwikinga, inoko milombelo yandi yālondolwelwe kitatyi kyobeivwene na Esau. (Ngal. 33:1-4) Tanga luno lulombelo na katentekeji, usa kumona amba Yakoba kālombelepo’nka bukwashi kete. Wādi na lwitabijo mu Lukunwa lwālailwe ne kufwija’ko Leza pa kanye kandi ka buswe. Lelo nobe “munda [mobe] namo ke moyomoyo”? (2 Kod. 7:5) Shi i amo, myanda yālombele Yakoba ikokeja kukuvuluja amba milombelo ityepejanga kuzumbazumba. Inoko, keifwaninwepo kwikala enka ya kulomba bitupu, ino i biyampe ikale kulombelwa na lwitabijo.
Lombela Umone Tunangu
7. Mwanda waka Mosesa wālombele kuyuka mashinda a Yehova?
7 Mutyima wa kusangaja Yehova ufwaninwe kukutonona ulombe tunangu. Mosesa wālombele ayuke mashinda a Leza. Wāzenza amba: “Talapo bidi, abewa [Yehova] unena ko ndi amba: Kandija bantu bano [kutamba mu Edipito] . . . Ino pano kadi nakwisashilapo, shi namone biyampe mu meso obe undaije panopano mashinda obe, nabya . . . namone biyampe mu meso obe.” (Div. 33:12, 13) Leza wālondolwele Mosesa na kumupa buyuki buvule bwa mashinda Andi—kintu kyādi kimusakilwa pa kuludika bantu ba Yehova.
8. Le ukamwena namani mu kulangulukila pa 1 Balopwe 3:7-14?
8 Davida nandi wālombele amba: “Bandaīje mashinda obe, abe Yehova.” (Mit. 25:4) Solomone, mwanā Davida wāzenzele Leza amupe tunangu tumukwasha avuije mwingilo wa kuludika Isalela. Lulombelo lwa Solomone lwāsangeje Yehova, nandi wāmupa byaālombele, kadi wāmutentekela’po bupeta ne ntumbo. (Tanga 1 Balopwe 3:7-14.) Shi ubapebwa madyese a mingilo omona bu abakulēmenena, nabya lomba tunangu ne ikala na mutyima wa kwityepeja. Ebiya Leza ukakukwasha utambule buyuki ne tunangu tukupa muswelo wa kusela biselwa mobifwaninwe ne na buswe.
Lombela Bitamba ku Mutyima
9, 10. Le i kika kyowamona kisangaja mu kutela kutelele Solomone mutyima mu lulombelo lwandi lwa kufikijija tempelo?
9 Milombelo ifwaninwe kutamba ku mutyima pa kwimvwanwa’yo. Solomone wālombele bitamba ku mutyima, bisonekelwe mu 1 Balopwe shapita 8, ku meso a kibumbo kyēbungile mu Yelusalema mwanda wa kufikijija tempelo ya Yehova mu 1026 K.K.K. Solomone wātendele Leza pa kupwa kwa dikumbo dya kipwano kutūlwa mu Kikola Nakampata ne pa kupwa kwa dikumbi dya Yehova kuyula mu tempelo.
10 Bandaula lulombelo lwa Solomone usa kumona amba i mutele divule dine mutyima. Solomone wāitabije’mba Yehova kasuku kandi ye uyukile mutyima wa muntu. (1 Bal. 8:38, 39) Lulombelo lumo lonka lulombola amba kipya-mambo ubwanya ‘kwaluka kudi Leza na mutyima wandi onso.’ Shi walwana wākwata bantu ba Leza bu misungi, milombelo yabo ikemvwanwa shi mityima yabo i mibwaninine kudi Yehova. (1 Bal. 8:48, 58, 61) Nanshi bine, milombelo yobe ifwaninwe kulupuka ku mutyima.
Mukokeja Kulumbulwila Mitōto Milombelo Yobe
11, 12. Lelo i ñeni’ka yoboila ku binenwa bya milombelo ya Mwine Levi umo wākomenwe kwenda ku kipandulwa’mo kitatyi kampanda?
11 Kwifunda Mitōto kukokeja kulumbulula milombelo yobe ne kukukwasha ukungile malondololo a Leza. Ivwana kitūkijetyima kya Mwine Levi musungi. Nansha byākadipo na muswelo wa kwenda ku kipandulwa’mo kya Yehova mu kitatyi kampanda, wāimbile amba: “Lelo i bika byo wafītyila, abe muya wami? Kadi ne kyōzumbilazumbila munda mwami i kika le? Ukulapile mudi Leza; ke-ne-muntu ami nanshi nkamutendelanga pa mwanda wa bukomo bwa mpala yandi.”—Mit. 42:5, 11; 43:5.
12 Lelo i ñeni’ka yokokeja kuboila kudi uno Mwine Levi? Shi abakukute pa mwanda wa boloke kukibwanyapo kwitana na banabenu ku kupwila kitatyi kampanda, ilaija na kitūkijetyima Leza akukwashe. (Mit. 37:5) Langulukila pa nsangaji yowādi nayo mu mwingilo wa Leza, ne kulomba ūminine ‘pokulapila mudi Leza’ wa kukukwasha ukemone monka na bantu bandi, balunda nobe.
Lombela na Lwitabijo
13. Kukwatañana na Yakoba 1:5-8, mwanda waka ufwaninwe kulombela na lwitabijo?
13 Nansha shi udi mu ngikadilo’ka, lombela nyeke na lwitabijo. Shi ubatanwa na matompo a lwitabijo, londa madingi a mwanā bwanga Yakoba. Vundamukila kudi Yehova mu milombelo, kadi kokatatana amba ukokeja kukupa tunangu tukusakilwa pa kutyumwina matompo umanwi. (Tanga Yakoba 1:5-8.) Leza uyukile mifwatakanyo yolwa nayo, kadi ukakuludika ne kukukomeja na mushipiditu wandi. Mushitwile mutyima obe na lwitabijo lonso, “kulangalanga mpika,” ne kwitabija buludiki bwa mushipiditu wandi, ne madingi a Kinenwa kyandi.
14, 15. I kika kinenenwa amba Hana wālombele na lwitabijo ne kulongela monka?
14 Hana, umo wa mu bakaji babidi ba Elekana Mwine Levi, wālombele na lwitabijo ne kulongela monka. Byakādipo na bana, Hana wādi usepwa na kipuni na Penina, mukao nandi wādi na bana bavule. Hana wāpikile mpiko ku tabenakulo amba shi abutule mwana mwana-mulume, ukapa’ye Yehova. Milomo yandi byoyādi ijina pa kulombela, Edi Mupidishitu Mukatampe wālangile amba i mukolwe. Ino pa kuyuka amba ke amopo, wānena’mba: “Leza wa Isalela akupe kilombwa kyobe.” Shako, Hana kādipo uyukile na bubine mobikekadila, ino wādi na lwitabijo amba milombelo yandi ikokeja kulondololwa. O mwanda wāendele “ne kilungi kyandi kufitwa monka mpikila.” Bulanda bwāpwile ne njia mpika.—1 Sam. 1:9-18.
15 Hana pa kupwa kubutula Samwele ne kumulekesha mabele, wākamutwele kudi Yehova amba amwingidile mingilo ikola ku tabenakulo. (1 Sam. 1:19-28) Kwitūdila’ko kyaba kya kulangulukila pa ino milombelo yandi kukalumbulula milombelo yobe ne kukukwasha umone amba bulanda ne njia bikokeja kupwa shi ulombela na lwitabijo amba Yehova ukalondolola.—1 Sam. 2:1-10.
16, 17. Lelo i bika byālongekele pālombele Nehemia na lwitabijo ne kulongela monka?
16 Nehemia muntu moloke wa mu myaka tutwa tutano K.K.K. wālombele na lwitabijo ne kulongela monka. Wāabije amba: “Nakwisashila abe Mfumwami, ino pano kutwi kobe kuteje ku lulombelo lwa mwingidi obe, ne ku lulombelo lwa bengidi bobe, basangale kwakamwa dyobe dijina; nakwisashila, umweshe biyampe mwingidi obe dyalelo dino’di, ne kumufwila kanye mu meso a mukelenge uno’u. Lelo “mukelenge uno’u” wādi ani? Wādi Alatazelekishishi Mulopwe wa Peleshia, wādi wingidilwa na Nehemia bu kaseya wandi.—Neh. 1:11.
17 Nehemia wālombele na lwitabijo mu mafuku alondakene na kwivwana amba Bayuda batambile mu bupika bwa Babiloni bādi “mu byamalwa byamwiko ne mu kubengwa kwine; ino nsakwa ya Yelusalema nayo i mitūtwe.” (Neh. 1:3, 4) Milombelo ya Nehemia yālondolwelwe kupita ne mwaādi ulangila, kitatyi kyāmunene Mulopwe Alatazelekishishi kwenda ku Yelusalema kubakulula mpembwe. (Neh. 2:1-8) Ne kwija kwine mpika, mpembwe yālongolwelwe. Milombelo ya Nehemia yālondolwelwe mwanda wādi utele mutyima ku mutōtelo wa bine ne wālombele’yo na lwitabijo. Lelo milombelo yobe nayo?
Vuluka Kutendela ne Kufwija’ko
18, 19. Le i bubinga’ka budi na mwingidi wa Yehova bwa kumutendela ne kumufwija’ko?
18 Mu milombelo i biyampe kuvuluka kutendela Yehova ne kumufwija’ko. Bine, kudi bubinga buvule bwa kulongela namino! Kimfwa, Davida wādi wabila kutendela bulopwe bwa Yehova. (Tanga Mitōto 145:10-13.) Lelo milombelo yobe ilombola amba ulēmekele madyese a kusapula Bulopwe bwa Yehova? Binenwa bya balembi ba mitōto bikokeja kukukwasha ufwije’ko Leza na milombelo itamba ku mutyima pangala pa kupwila, kubungakana, ne kitango.—Mit. 27:4; 122:1.
19 Kufwija’ko Leza pangala pa kipwano kyopwene nandi kukokeja kukutonona ulombele bitamba ku mutyima pamo bwa bino: “Nkakufwijangako, a Mfumwami, umbukata mwa bantu; nkakwimbila mitendelo umbukata mwa mizo. Mwanda lusa lobe i lukata lufika ne pa madiulu, kadi ne bu-binebine bobe nabo ku makumbi. Utululwe abe Leza, peulu pa madiulu, ntumbo yobe nayo peulu pa panopanshi ponso.” (Mit. 57:9-11) Bine, ano shao i malangatyima mayampe’po kashā! Mwene nobe witabije amba bino binenwa bikunka mutyima bya mu Mitōto bibwanya kulumbulula milombelo yobe?
Kimba Leza na Kalēmo
20. Madia wālombwele namani lulamato lwandi kudi Leza?
20 Kalēmo ka kulēmeka Leza kafwaninwe kumweka mu milombelo yobe. Binenwa bya kalēmo bya Madia byaānene kinondanonda na kuyuka amba usa kwikala inandya Meshiasa biifwene na byānenene Hana paākatūdile nkasampe Samwele ku mwingilo wa ku tabenakulo. Kalēmo ka Madia padi Leza i kamweke mu bino binenwa byandi bya amba: “Wami mutyima utōtanga Yehova. Ne mutyima wami usepelelanga Leza wami Mupandiji.” (Luka 1:46, 47) Lelo milombelo yobe nayo ibulwe’po kulumbululwa na binenwa bya uno muswelo? Ne kutatana kwine mpika, Madia wa kwakamwa Leza wātongelwe na Leza kwikala inandya Yesu Meshiasa!
21. Le milombelo ya Yesu ilombola namani kalēmo ne lwitabijo?
21 Yesu wālombele na kalēmo ne lwitabijo ponka. Kimfwa, kumeso kwa kusangula Lazalasa, “Yesu watalwila meso mūlu kanena’mba: Abe Tata, ubafuko, nakufwijako byōbañivwana. Kadi ami ndyūkile’tu nansha mafuku onso mēne ungivwananga.” (Yoa. 11:41, 42) Lelo milombelo yobe ilombola amba udi na kalēmo ne lwitabijo uno muswelo? Kwifunda lulombelo lwa kulondela’po lwānenene Yesu na kalēmo, ukamona amba bintu bya mvubu bidi’mo i pamo bwa kuyukanya buujila bwa dijina dya Yehova, kufika kwa Bulopwe bwandi, ne kulongeka kwa kiswa-mutyima kyandi. (Mat. 6:9, 10) Langulukila pa milombelo yobe. Le ilombola amba utele mutyima ku Bulopwe bwa Yehova, ku kulongeka kwa kiswa-mutyima kyandi, ne ku kuyukanibwa kwa buujila bwa dijina dyandi dikola? Bine, ifwaninwe kulombola’kyo.
22. Mwanda waka ukokeja kukulupila amba Yehova ukakupa bukankamane bwa kusapula myanda miyampe?
22 Milombelo ikokeja kwikala ya kuzenza Yehova etukwashe tumwingidile na bukankamane mwanda wa kupangwapangwa ne matompo makwabo. Batumibwa ba Petelo ne Yoano pobāsoñanibwe na Sanhedrini baleke ‘kufundija mu dijina dya Yesu,’ abo bāpelele na bukankamane kuleka’byo. (Bil. 4:18-20) Abo pa kukutululwa, bākasapwila banababo betabije byobya byēbafikile. Ebiya abo bonso bālombela kudi Leza ebakwashe banene mwanda wandi pakubulwa moyo. Bine, bāsangele mpata pālondolwelwe milombelo yabo, “bayūlwa Mushipiditu Sandu ke basapula mwanda wa Leza kwa kubulwa ne moyo mwine”! (Tanga Bilongwa 4:24-31.) Ku mfulo, bantu bavule bāikala batōtyi ba Yehova. Milombelo ikokeja kadi kukukomeja usapule myanda miyampe pakubulwa moyo.
Lumbulula Nyeke Milombelo Yobe
23, 24. (a) Tela bimfwa bikwabo bilombola amba kifundwa kya Bible kikokeja kulumbulula milombelo yobe. (b) Le i bika byokalonga pa kulumbulula milombelo yobe?
23 Tukokeja kutela bimfwa bikwabo bivule bilombola amba kutanga Bible ne kwifunda’ye kubwanya kulumbulula milombelo yobe. Kimfwa, pamo bwa Yona, ukokeja kwitabija mu milombelo amba “lupandilo i lwa Yehova.” (Yona 2:1-10) Shi ubakambakanibwa na bubi bukatampe, kokakimbe bukwashi ku bakulumpe, kwiivwana pamo bwa Davida kukokeja kukukwasha wisāse polombela pa kasuku. (Mit. 51:1-12) Mu milombelo imoimo, ukokeja kutendela Yehova pamo bwa Yelemia. (Yel. 32:16-19) Wikale ukimba mulume nansha mukaji, kwifunda milombelo itanwa mu Ezela shapita 9, pamo na kuzenza kobe, bikakukomeja mu kusumininwa kosumininwe kukōkela Leza unenene kwisonga “monka mudi Mfumwetu.”—1 Kod. 7:39; Eza. 9:6, 10-15.
24 Endelela kutanga, kwifunda, ne kulonga bukimbi mu Bible. Tala myanda yobwanya kwela mu milombelo yobe. Ela milangwe ya mu Bisonekwa mu milombelo yobe ya kwisashila, ya kufwija’ko, ne ya kutendela. Namino ukamona kufwena kudi Yehova Leza polumbulula milombelo yobe na kifundwa kya Bible.
Usa kulondolola Namani?
• Mwanda waka tufwaninwe kukimba ne kulonda buludiki bwa Leza?
• Le i bika biketutonona tulombe tunangu?
• I muswelo’ka ukokeja mukanda wa Mitōto kulumbulula milombelo yetu?
• Mwanda waka tufwaninwe kulombela na lwitabijo ne na kalēmo
[Bipangujo bya Kifundwa]
[Kifwatulo pa paje 15]
Mwingidi wa Abalahama wālombele Leza amuludike. Le ye molongelanga?
[Kifwatulo pa paje 17]
Butōtyi bwa Kisaka bulumbululanga milombelo yobe