Tulondelondei Ndoe

“Tulondelonde byakuleta ndoe.”—LOMA 14:19.

1, 2. Mwanda waka Batumoni ba Yehova badi na ndoe mu bukata mwabo?

 NDOE ya bine i mikomo kutana mu ino ntanda ya dyalelo. Nansha ke bantu ba ntanda imo besamba ludimi lumo bekalanga basansana mu myanda ya bipwilo, ya politike ne ya mwikadilo. Inoko, bantu ba Yehova badi mu bumo nansha byobatambile “mu mizo yonso, ne mu bisaka byonso ne mu bantu, ne mu ndimi.”—Kus. 7:9.

² Ngikadilo ya ndoe ya bine idi mu bukata mwetu keiidilepo ayo mine. Idi’ko dibajinji, mwanda tudi mu “bupwani na Leza” kupityila ku lwitabijo lwetu mudi wandi Mwana wāmwangile mashi andi mwanda wa kuputa bubi bwetu. (Loma 5:1; Ef. 1:7) Kadi, Leza wa bine upānanga mushipiditu sandu ku bengidi bandi ba dikōkeji ne kipa kya uno mushipiditu, mubadilwa ne ndoe. (Ngat. 5:22) Bubinga bukwabo bwikadile’ko bumo bwa ndoe i mwanda ‘ketudi ba mu ba pano pa ntanda.’ (Yoa. 15:19) Pa kyaba kya kwiela mu myanda ya politike, tulamanga mwimanino wetu. Byotubundile kala ‘bipete byetu ke makasu,’ o mwanda ketwielangapo mu mavita a bibundi ne a matanda.—Is. 2:4.

3. Lelo ndoe yotubwanya kwikala nayo i mitupe mukenga’ka, ne i bika byotusa kwisambila’po mu kino kishinte?

³ Ndoe yotubwanya kwikala nayo umo na mukwabo keimaninepo enka pa kuleka kusanshija banabetu. Nansha kipwilo kya Batumoni ba Yehova kyotudi’mo byo kibundilwe na bantu ba misaka ne bibidiji palapala, ‘twisenswe batwe bene na bene.’ (Yoa. 15:17) Ndoe yetu itupanga mukenga  amba “tulonge biyampe ku bakwetu bonso, ino ku boba badi mu kipango kya kwitabija bo bene.” (Ngat. 6:10) Paladisa yetu ya ku mushipiditu ya ndoe i kintu kya kulēmeka ne kulama. Pano tubandaulei bidi muswelo otukokeja kulondalonda ndoe mu kipwilo.

Kitatyi Kyotukukala

4. I bika byotukokeja kulonga pa kulondalonda ndoe shi tubasanshija muntu?

⁴ Mwanā bwanga Yakoba wālembele amba: “Mwanda bātwe bonso tukukalanga mu bintu bivule. Shi kudi umo wakubulwa kukukala mu kinenwa, nankyo aye i mubwanininye.” (Yak. 3:2) Nanshi, kwisusa ne kukomenwa kumvwañana kukekala kumweka mu bukata mwetu. (Fid. 4:2, 3) Inoko, myanda umbukata mwa bantu ikokeja kupwijibwa kwampikwa kuvutakanya ndoe ya kipwilo. Kimfwa, tala madingi otufwaninwe kulonda shi tubajingulula mba tubasanshija muntu.—Tanga Mateo 5:23, 24.

5. Le i muswelo’ka otukalondalonda ndoe kitatyi kyobetulubila?

⁵ Le bikekala namani shi muntu wetulubila? Le tukatengela enka witulubile āye alombe lusa? 1 Kodinda 13:5 unena’mba: ‘Lusa kelufwatakanyangapo bibi.’ Shi muntu wetulubila, tulondalondanga ndoe na kulekela, twailwa’ko, mu uno muswelo, ‘ketukifwatakenyepo bibi.’ (Tanga Kolose 3:13.) Tubilubo tutyetutye twa difuku ne difuku tupwijibwanga mu uno muswelo, mwanda wa kulama kipwano kya ndoe na batōtyi netu ne kwitupa ndoe ya mutyima. Lukindi lumo luyampe lunena’mba: “Kulekela kujilula yo ntumbo.”—Nk. 19:11.

6. Lelo i bika byotufwaninwe kulonga shi mwanda wetulubilwa i mukomo kusūla?

⁶ Lelo bikekala namani shi mwanda wetulubilwa i mukomo kusūla? Kusapwila bishiki mwishinda i kubulwa tunangu. Lubabo lwa uno muswelo luvutakanyanga’tu ndoe ya kipwilo. I bika bifwaninwe kulongwa pa kupwija mwanda mu ndoe? Mateo 18:15 unena’mba: “Shi mwanenu akupye mambo, nabya enda bidi konka ukamupityilemo kwa bunka bwenu, shi akakwivwane nankyo ubamunekenya ke ōbe.” Nansha Mateo 18:15-17 byanenena pa bubi bukatampe, inoko milangwe ya musoñanya udi mu vese 15, ilombola amba tufwaninwe kufwena na kanye muntu witulubile ne kutompa kwaluja kipwano kya ndoe nandi. *

7. Mwanda waka tufwaninwe kupēlakana kupwija kwisusa?

⁷ Mutumibwa Polo wāsonekele amba: “Funai bulobo kemukapīlaimo mambo ponka; kemukashikija dyuba’nka na bukalabale bwenu, mhm! nansha dyabola kemukamujikwila kyaba, mhm.” (Ef. 4:26, 27) Yesu nandi amba: “Wikale kupwana bukidi bukidi ne mukwenu ukukendanga mambo.” (Mat. 5:25) Nanshi kulondalonda ndoe kulomba kupwija myanda bukidibukidi. Mwanda waka? Mwanda kulonga namino kukankajanga kwisūsa kutandabuke pamo bwa kilonda kiyule mafina kyampikwa kundapwa. Ketwakilekai mitatulo, kwimona, ne kwilangila bipitepite pa bintu bya ku ngitu kwitukankaje tuleke kupwija bukidibukidi kwisusa.—Yak. 4:1-6.

Shi I Lupotopoto lwa Bantu Bavule

8, 9. (a) Le i kwishila’ka kwa mumweno kwādi mu kipwilo kya Loma mu myaka katwa kabajinji? (b) I madingi’ka āpene Polo ku Bene Kidishitu ba mu Loma atala pa lupotopoto lwabo?

⁸ Kyaba kimo kwisusa kwa mu kipwilo kukokeja kwikala kwa bantu bavule. Ye mobyāikadile ku Bene Kidishitu ba mu Loma bene bālembēlwe mukanda wa ku bukomo bwa mushipiditu na mutumibwa Polo. Kwādi lupotopoto pa bukata bwa Bene Kidishitu Bayuda ne Bajentaila. Bamo mu kino kipwilo, bādi bapunika boba bādi na mityima ya mundamunda  mikōkekōke, bapityija kipimo mu kulonda bijila. Bantu’ba bādi bafwatakenya bakwabo bibi mu myanda ibatala abo bene. Le Polo wāpele kino kipwilo madingi’ka?—Loma 14:1-6.

⁹ Polo wādingile bino bisumpi byonso bibidi. Wānene boba bādi bemvwanije amba kebakidipo munshi mwa Mukanda wa Bijila wa Mosesa baleke kupunika banababo. (Loma 14:2, 10) Uno mwikadila wādi ukokeja kukukaja boba betabije bakimona amba i bibi kudya bintu bipelejibwe na Mukanda wa Bijila. Polo wēbadyumwine amba: “Pa mwanda wa byakudya kekonakenyapo mīngilo ya Leza, ehe. . . . Ino i biyampe nanshi ne kudya mwita wa nyema mpika, nansha kutoma vinyu kwine, nansha kulonga, shi kika, shi kika, kyakukalakanya mwanenu.” (Loma 14:14, 15, 20, 21) Pakwabo kadi, Polo wādingile Bene Kidishitu bādi na mutyima wa mundamunda wa kupityija kipimo mu kulonda bijila baleke kulanga’mba boba badi na mumweno mutandabuke wa bintu i bampikwa kikōkeji. (Loma 14:13) Wānene amba ‘bonso badi kokwa kobadi baleke kwitendela abo bene kukila ne mwa kufwaninwa kwitendela.’ (Loma 12:3) Polo wāsonekele pa kudingila bisumpi byonso bibidi byādi mu lupata amba: “Penepo nanshi tulondelonde byakuleta ndoe, ne byakwitamija bātwe bene.”—Loma 14:19.

10. Enka na mobyāikadile mu kipwilo kya Loma mu myaka katwa kabajinji, i bika bifwaninwe kulonga pa kupwija lupotopoto dyalelo?

¹⁰ Tukulupile amba kino kipwilo kya Loma kyālondele biyampe madingi a Polo ne kwilēmununa. Shi kwisusa kubamweka dyalelo mu banabetu Bene Kidishitu, tubulwe’po kupwija lupotopoto na kukimba ne kwingidija na kwityepeja madingi a mu Bisonekwa? Pamo’nka na mobyādi bikadile mu Loma, boba bonso bepile myanda bafwaninwe kwilēmununa mwanda wa ‘kulama ndoe abo bene na bene.’—Mako 9:50.

 Shi Abakwite Kukwasha’ko

11. I bika bikata’ko mukulumpe mutyima shi Mwine Kidishitu kamusapwila mwanda obepile na mwanabo mu kipwilo?

¹¹ Le bikekala namani shi Mwine Kidishitu usaka kusapwila mukulumpe mwanda obepile na mubutule wandi nansha na mukwabo mu kipwilo? Nkindi 21:13 unena’mba: “Yewa ujika matwi andi pa kudila kwa mulanda, nandi ukadila, ino kukevwanwa mpika.” Mukulumpe kafwaninwepo ‘kujika matwi andi.’ Inoko, lukindi lukwabo ludyumuna’mba: “Yewa ubadikila kunena mwanda wandi, banena amba i moloke; ino mwikadi nandi waiya wamujingulula.” (Nk. 18:17) Mukulumpe ufwaninwe kuteja na kanye, ino ufwaninwe kudyumuka kutyina’mba waketabila yewa umusapwila myanda. Pa kupwa kuteja mwanda, i biyampe mukulumpe amwipangule shi ke mwisambe na yewa umulubile. Ukokeja kumupitulukila matabula a mu Bisonekwa afwaninwe kulonda yewa ulubilwe pa kulondalonda ndoe.

12. Tela bimfwa bilombola kyaka kya kulonga bintu bukidibukidi pa kupwa kuteja muntu usambila mukwabo.

¹² Kudi bimfwa bisatu bya mu Bible bilombola kyaka kya kulonga bintu bukidibukidi pa kupwa kuteja enka muntu nansha kisumpi kimo kya bepile myanda. Potifela wāitabije byāmusapwidile wandi mukaji amba Yosefa wandi ukimba kulāla nandi ku bukomo. Potifela pa kuloba bya bitupu, wāeleja Yosefa mu kifungo. (Ngal. 39:19, 20) Mulopwe Davida wātejeje Ziba, wāmusapwidile amba mfumwandi Mefibosheta welunga ku balwana na Davida. Davida wālondolola bukidi amba: “Talapo bidi, byonsololo bya Mefibosheta i byobe.” (2 Sam. 16:4; 19:25-27) Mulopwe Alatazelekishishi bāmusapwidile amba Bayuda bōbakulula nsakwa ya Yelusalema basaka kutombokela Umbikalo wa Peleshia. Mulopwe wāitabija musapu wa bubela ne kusoñanya baleke kūbakulula Yelusalema. Mfulo mfulō, Bayuda byobemika’bi mwingilo wa tempelo ya Leza. (Eza. 4:11-13, 23, 24) Bakulumpe Bene Kidishitu bafwaninwe kulonda madingi a Polo kudi Temote a kuleka kutyiba mwanda bukidibukidi.—Tanga 1 Temote 5:21.

13, 14. (a) I mikalo’ka yotudi nayo batwe bonso pa mwanda utala lupotopoto lwa bakwabo? (b) Le i bika bikakwasha bakulumpe bakwate butyibi buyampe pa banababo mu kipwilo?

¹³ Nansha shi bantu bonso bepile myanda abesambe, i biyampe kuvuluka amba “shi muntu kadi, afwatakanye’mba, ndyūkileko; nabya kayūkilepo ne mo kimufwaninwe kuyūka, mhm.” (1 Kod. 8:2) Lelo tuyukile binebine myanda yonso yebafikije ku lupotopoto? Le tuyukile biyampe kitamina kya umo ne umo? Shi abebete kutyiba myanda, bine i kya kamweno bakulumpe baleke kongolwa na bubela, bunwanwa, ne bya kwimvwanaimvwana! Yesu Kidishitu, Mutyibi utongelwe na Leza utyibanga mambo na boloke. “Kakatyibilapo mwendele kutala kwa meso andi, nansha kutopeka mwendele kūmvwana kwa matwi andi.” (Is. 11:3, 4) Inoko, Yesu uludikwanga na mushipiditu wa Yehova. Bakulumpe Bene Kidishitu nabo bamwenanga mu kuludikwa na mushipiditu sandu wa Leza.

¹⁴ Kumeso kwa kukwata butyibi pa banababo mu kipwilo, bakulumpe basakilwa kulomba bukwashi bwa mushipiditu wa Yehova ne kulonda buludiki bwao na kubandaula Kinenwa kya Leza ne mabuku a kabumbo ka umpika wa binebine, udi na manwa.—Mat. 24:45.

Le ne Pano Pene’nka Ndoe?

15. I kitatyi’ka kyotufwaninwe kusapula bubi bukatampe botwayuka?

¹⁵ Byotudi Bene Kidishitu, twi basoñanibwe kulondalonda ndoe. Inoko, Bible unena’mba: “Ñeni mitūke mūlu ayo kibajinji i kutōka tō, ebiya ke talala, nyā [ndoe].” (Yak. 3:17) Butōki i bubadikile ndoe, ko kunena’mba, butōki bukwatakanyanga misoñanya itōka ya Leza ya mu mwikadilo ne kufikila pa bisakibwa byandi byoloke. Shi Mwine Kidishitu wayuka  bubi bukatampe bulongele mwanabo mu kipwilo, ufwaninwe kumukankamika akesāse ku bakulumpe. (1 Kod. 6:9, 10; Yak. 5:14-16) Shi nonga-bibi wapele, Mwine Kidishitu wayuka buno bubi ufwaninwe kukebusapula. Kubulwa kulonga kino na kulanga’mba ko kulama ndoe na nonga-bibi i kwilunga na nonga-bibi ku bubi bwandi.—Lev. 5:1; tanga Nkindi 29:24.

16. I ñeni’ka yotwaboila kudi Yehu pobētene na Mulopwe Yeholama?

¹⁶ Nsekununi ya Yehu ilombola’mba boloke bwa Leza budi na kamweno kutabuka ndoe. Leza wātumine Yehu akonakanye njibo ya Mulopwe Ahaba. Yeholama, Mulopwe mubi, mwanā Ahaba ne Yezebele, bātentamine mu dikalo kwenda kukasambakana Yehu ne kumwipangula’mba: “Lelo kutalala’ni a Yehu?” Lelo Yehu wālondolwele namani? Wālondolwele amba: “Kutalala kwa ka le? ne kala kene masekese a inobe Yezebele ne majende andi le keadipo mangimangi’ni?” (2 Bal. 9:22) Ponka’po, Yehu wasobola muketo ne kwasa Yeholama pa dityima. Monka mwālongele’po Yehu, ne bakulumpe nabo kebafwaninwepo kutuna lwitabijo na kukimba kulama ndoe na nonga-bibi ulongalonga bubi ku kusaka ne upela kwisāsa. Bakapanga uno nonga-bibi wampikwa kwisāsa mwanda wa kipwilo kikale nyeke mu ndoe na Leza.—1 Kod. 5:1, 2, 11-13.

17. Lelo i mwingilo’ka udi na Bene Kidishitu bonso mu kulondalonda ndoe?

¹⁷ Divule myanda īpyanga banabetu keikalangapo bubi bukatampe bulomba kutwejibwa mu butyibi. Nanshi i biyampe’po kashā, kuputa na buswe bilubo bya bakwetu. Kinenwa kya Leza kinena’mba: “Yewa upūta kujilula ukimbanga lusa: Ino yewa upituluka mu mwanda ukalañanya bapwene bikatampe.” (Nk. 17:9) Kulonda bino binenwa kuketukwasha batwe bonso tulame ndoe mu kipwilo ne kulama kipwano kiyampe na Yehova.—Mat. 6:14, 15.

Kulondalonda Ndoe Kuletanga Madyese

18, 19. I bya buyabuya’ka bilupuka mu kulondalonda ndoe?

¹⁸ Shi “Tulondelonde byakuleta ndoe,” tukamona madyese mavule. Tupwananga na Yehova kitatyi kyotwiula mashinda andi, kadi tuluñanga kuboko ku bumo bwa ndoe bwa paladisa yetu ya ku mushipiditu. Kulondalonda ndoe mu kipwilo kwitukwashanga tumone muswelo otukokeja kulondalonda ndoe na boba botusapwila “myanda-miyampe ya ndoe.” (Ef. 6:15) Twi bateakanibwe biyampe mwa kwikadila ‘ba kikōkeji ku bonso, ne kufundija, ne kwīfula ponka.’—2 Tem. 2:24.

¹⁹ Vuluka kadi amba, “kusanguka kwa bafu kudiko, kwa boloke, ne bampikwa koloka kumo, monka mo bētabije ne abo bene.” (Bil. 24:15) Kitatyi kikafikidila luno lukulupilo pano pa ntanda, midiyo ne midiyo ya bantu ba bibutwila, milangilo, ne ngikadila mishileshile bakajokela ku būmi—enka ne ba tamba “kungalwilo ya panopantanda.” (Luka 11:50, 51) Na bubine, kufundija boba bakasangulwa mwa kwikadila mu ndoe i dyese dikatampe. Bine, bukwashi botutambula dyalelo bwa mwa kwikadila bantu baleta ndoe buketukwasha pa kine kitatyi’kya!

[Kunshi kwa dyani]

Lelo I Bika Byowefunda?

• I muswelo’ka otukokeja kulondalonda ndoe shi muntu wetulubila?

• I bika byotufwaninwe kulonga pa kulondalonda ndoe kitatyi kyobetulubila?

• Mwanda waka ke biyampepo kwitabila muntu nansha kisumpi kya bepile myanda?

• Shintulula mwanda waka ke ponsopo palomba kulondalonda ndoe.

[Bipangujo bya Kifundwa]

[Bifwatulo pa paje 25]

Yehova usenswe boba balekela bakwabo na mutyima tō