Yehova—“Leza wa Ndoe”

“Ebiya pano kadi, aye Leza wa ndoe ēkale nenu bonso.”—LOMA 15:33.

1, 2. I mwanda’ka mukomo usekunwinwe mu Ngalwilo shapita 32 ne 33, ne bibafule namani?

 TUDI kubwipi na Penuele, kubwipi na munonga wa Yaboko kutunduka kwa munonga wa Yodano. Esau waivwana amba dipasa-nandi Yakoba kajoka kwabo. Nansha byopapita myaka 20 tamba kashā Esau upotoloja bukulu bwandi kudi mwanabo, Yakoba ukidi na moyo wa tutu wandi amba ukimulamine kiji. Esau wasela bantu 400, kukasambakena mwanabo. Yakoba watumina Esau byabuntu bya banyema kupita pa 550, mwanda wa kutyina wakatundailwa bibi. Bengidi ne bengidi ba Yakoba benda na banyema, bafika balombola Esau amba i byabuntu byatuma mwanenu.

² Badi kebetananga, abetana! Yakoba waenda na kininga kudi Esau, kaevukwila panshi—kadi ke dimopo, ino i misunsa isamba-ibidi. Yakoba kemukwate’ko kala mpangiko miyampe nakampata ikokeja kutūkija mutyima wa mwanabo. Yakoba walombe Yehova amunyongolole mu kuboko kwa Esau. Le Yehova walondolola ku ino milombelo? Bine, walondolola. Bible witusapwila’mba: “Esau wasenselelako kumukukila kamubumbe bipa, waponena pekoshi ne kumwimuna pa kyakanwa.”—Ngal. 32:11-20; 33:1-4.

3. I ñeni’ka yotuboila ku nsekununi ya ba Yakoba ne Esau?

³ Lusango lwa ba Yakoba ne Esau lulombola amba tufwaninwe kulonga bukomo pa kupwija myanda kitatyi kyoilupuka mwanda wa kunena amba tukankamike ndoe idi mu kipwilo kya Bwine Kidishitu. Yakoba wākimbile kulonga ndoe na Esau, ino ke pa mwandapo wa amba Yakoba wālubile mwanabo ke bimulombe kwisāsa, Mhm. Esau kādipo usenswe  bukulu bwandi kadi wāpotolweje’bo kudi Yakoba ku busuku butyite. (Ngal. 25:31-34; Bah. 12:16) Inoko, muswelo Yakoba waāfwenene Esau ulombola bukomo botufwaninwe kulonga pa kulama ndoe na banabetu Bene Kidishitu. Kadi ulombola’mba Leza wa bine weselanga bukomo botulonga pa kuleta ndoe. Bible udi na bimfwa bikwabo bivule bitufundija kwikala bantu ba kupwanya.

Kimfwa Kitabukile Byonso kya Kulonda

4. I mpangiko’ka yākwete Leza mwanda wa kupandija bantu ku bubi ne ku lufu?

⁴ Kimfwa kya kutendelwa kya muntu wa kupwanya i kya Yehova—“Leza wa ndoe.” (Loma 15:33) Langa bukomo bulongele Yehova bwitukwasha twikale nandi mu kipwano kya ndoe. Byotudi bana ba bubi ba Adama ne Eva, twi bafwaninwe “mpalo ya bubi.” (Loma 6:23) Ino Yehova pa buswe bwandi bukatampe, wākwete mpangiko ya kutuma wandi Mwana muswedibwe abutulwe bu muntu mubwaninine mwanda wa lupandilo lwetu. Mwana nandi wāitabija na mutyima tō. Wāitabija kwipaibwa na balwana na Leza. (Yoa. 10:17, 18) Leza wa bine wāsangwile wandi Mwana muswedibwe, kupwa nandi wāfikija kudi Shandi mvubu ya mashi aāmwangile, ādi a kwikala bu kikūlwa kya kupandija lonso ku lufu banonga-bibi besāsa.—Tanga Bahebelu 9:14, 24.

5, 6. Lelo mashi āmwangile Yesu adi na lupusa namani pa kipwano kya Leza na bantu ba bubi kyāonekele?

⁵ Le mpangiko ya kitapwa kya kikūlwa kya Mwanā Leza idi na lupusa namani pa kipwano kya Leza na bantu ba bubi kyāonekele? Isaya 53:5 unena’mba: “Madingi a ndoe yetu watwikwa’o; kabidi ne ku bivimvilwa byandi e ko twaundapibwa.” Pa kyaba kya kumonwa bu balwana na Leza, bantu ba kikōkeji bakokeja dyalelo kwikala nandi mu kipwano kya ndoe. “E monka mudi ne bukūdi bwetu bwa umashi andi a [Yesu], bwa kulekelwa kwa myanda, monka mwendele bupeta bwa buntu bwandi.”—Ef. 1:7.

⁶ Bible unena’mba: “Kyamusangeje Shandi pa mutyima’mba, biyūjibwa byonso bīkale monka mudi [Kidishitu].” I pa mwanda Kidishitu lo lufungulo lwa kyelekejo mu kufikidija kwa mpango ya Leza. Ino le mpango ya Leza i mpango’ka? I ya “kupwanya bintu byonso kudi aye mwine, Leza, ponka pa kutalaja talala, nyā, pa mashi” a Yesu Kidishitu. Nanshi “bintu byonso” byāfikije Leza ku kipwano kya ndoe nandi i “bintu bya momwa mūlu, [ne] bya panopatanda.” Le bino i bintu’ka?—Tanga Kolose 1:19, 20.

7. Le “bintu bya momwa mūlu” ne “bya panopatanda” bifikijibwe ku kipwano kya ndoe na Leza i bika?

⁷ Mpangiko ya kikūlwa i milengeje Bene Kidishitu bashingwe māni, “pa kubingijibwa bubinga” bu bana ba Leza, ‘bekale mu bupwani na Leza.’ (Tanga Loma 5:1.) I batelwe bu “bintu bya momwa mūlu” mwanda badi na lukulupilo lwa kwenda mūlu ne i “bakukabikala panopantanda,” bengila bu balopwe bapidishitu ba Leza. (Kus. 5:10) Ku mutamba mukwabo, bintu “bya panopatanda” i bantu ba kwisāsa, bakafikila bityebitye ku būmi bwa nyeke pano pa ntanda.—Mit. 37:29.

8. I muswelo’ka owatengwa pa kulangulukila pa bukomo bulongele Leza bukwasha bantu bekale nandi mu ndoe?

⁸ Polo pa kulombola mutyima wa kufwija’ko pa mpangiko ya Yehova, wāsonekēle Bene Kidishitu bashingwe māni ba mu Efisesa amba: “Leza i mpeta wa lusa lwa ntanda ne miseke . . . po twakidi bafwe pa kujilula bijila kwetu wetusangwile pamo na Kidishitu, (i pa buntu po mwapandila).” (Ef. 2:4, 5) Nansha shi twikale na lukulupilo lwa kwenda mūlu nansha lwa kwikala pano panshi, tudi bine na mapu kudi Leza pangala pa lusa ne buntu bwandi. Mityima yetu i miyule kufwija’ko potubandaula bukomo bwālongele Yehova pa kusaka twikale nandi mu ndoe. Kitatyi kyotutanwa na myanda itujimijija bumo bwetu bwa ndoe mu kipwilo, le kulangulukila na kufwija’ko pa kimfwa kya  Leza kubulwe’po kwitutonona twikale bantu ba kupwanya?

Boila Ñeni ku Būmi bwa Abalahama ne Isake

9, 10. I muswelo’ka wēlombwele Abalahama bu muntu wa kuleta ndoe pa kupwija mwanda wēbatene na Lota utala bakumbi ba luombe lwabo?

⁹ Pa mwanda utala mukulutuba Abalahama, Bible unena’mba: “Abalahama waitabije Leza, ino kyamutelelwe bu-boloke; pātelelwe bu-mulunda na Leza.” (Yak. 2:23) Lwitabijo lwa Abalahama lwādi lumweke mu bilongwa bya ndoe ne buswe. Kimfwa, kitatyi kyāvudile luombe ne bakumbi ba Abalahama, kwāikele kavutakanya pa bukata bwa bakumbi bandi ne bakumbi ba mwipwa wandi Lota. (Ngal. 12:5; 13:7) Pa kupwa mwanda, byādi bilomba ba Abalahama ne Lota basansane. Le Abalahama wādi wa kupwa uno mwanda mukomo namani? Pa kyaba kya kutala myaka ne ntumbo yandi kumeso a Leza ya kusoñanya mwipwa wandi kya kulonga, Abalahama wēlombwele bu muntu uleta ndoe bya binebine.

¹⁰ Abalahama wāsapwidile mwipwa wandi amba: “Nakwisashila, lupata i lwa ka padi ami ne abe, ne padi bakumbi bami ne bobe, mwanda batwe twi bāna na bāna?” Mukulutuba wābweja’ko amba: “Lelo ntanda yonsololo kumwene’yopo? Nakwisashila, twikalañanye abe ne ami; shi wenda ku lunkuso nankyo ku lundyo ko kwami, shi wenda ku lundyo nankyo ku lunkuso ko kwami.” Lota wātonga kipindi kya ntanda ya bumeni nakampata, ino Abalahama kāmukwatyilepo mukao. (Ngal. 13:8-11) Mafuku pa kupita’po, kitatyi kyāselelwe Lota bu musungi na bibumbo byalwana, Abalahama kēkakilepo kwenda kukanyongolola mwipwa wandi.—Ngal. 14:14-16.

11. Lelo Abalahama wālondelelondele ndoe namani na balondakani nandi Bene Fidishitia?

¹¹ Langa kadi muswelo wālondelelondele Abalahama ndoe na balondakani nandi Bene Fidishitia mu ntanda ya Kenani. Bene Fidishitia “bayatyile . . . ku bulobo” mushimwa wa mema wākolele bapika ba Abalahama ku Bela-Sheba. Le uno muntu wānyongolwele mwipwa wandi na kunekenya balopwe baná bamukwete, wādi wa kulonga namani pa kino kilongwa? Pa kyaba kya kwibatamba ne kunyongolola mushimwa wandi, Abalahama wāubile’po’tu nyā. Mwenda mafuku, mulopwe wa Bene Fidishitia wāile kukimba kupwana na Abalahama. Enka Abalahama pa kupwa kumutyipila amba ukekala biyampe na bana ba mulopwe wa Fidishitia, penepo wāmuvuluja mwanda utala mushimwa obāyatyile. Mulopwe pa kutengwa na uno mwanda, wājokejeja Abalahama mushimwa. Abalahama aye wāendelele kwikala bu muntu wa ndoe mu ntanda ya bweni.—Ngal. 21:22-31, 34.

12, 13. (a) I muswelo’ka wālondele Isake kimfwa kya shandi? (b) I muswelo’ka wāesele Yehova būmi bwa Isake bwa kusanswa ne kuleta ndoe?

¹² Isake mwanā Abalahama wālondele būmi bwa shandi bwa kusanswa ne kuleta ndoe. Kino i kimweke mu muswelo wādi ushikete Isake na Bene Fidishitia. Pa mwanda wa kipupo kya nzala kyāponene mu ntanda, Isake ne kipango kyandi wātundile kungala kwa Bela-lahai-loi ntanda myumu ya Nengeba bāenda ku ntanda ya bumeni ya Bene Fidishitia ku Ngelala. Kwine’kwa, Yehova wāesela Isake na kuvudija bidimibwa ne bimunanwa. Bene Fidishitia bāshilula kumwabila. Byokebādipo basaka Isake amone ntundubuko, Bene Fidishitia bājika mishimwa yākolele bengidi ba Abalahama mu ntanda’ya. Mfulo mfulō, mulopwe wa Fidishitia wālombola Isake ‘afunduke kokwa.’ Isake muntu wa ndoe wāitabija.—Ngal. 24:62; 26:1, 12-17.

¹³ Isake wakatūla kitūlo kyandi kungi, bakumbi bandi bakola mushimwa mukwabo. Bakumbi Bene Fidishitia banena’mba mema i etu. Pamo bwa shandi Abalahama, Isake nandi kālwidilepo mushimwa. Isake aye’ko wākoleja monka mushimwa na bantu bandi. Bene Fidishitia bāiya kadi monka amba ne uno mwine i wetu. Pa mwanda wa kukimba ndoe, Isake wātaluka ne kipango kyandi  kikatampe kukashikata kungi. Kwine’kwa, bengidi bandi bākola mushimwa, Isake wēwinika dya bu Lehobota. Mwenda mafuku, wāenda ku ntanda ya bumeni nakampata ya Bela-Sheba, Yehova wāmwesela ne kumulombola amba: “Kokakwatwa moyo mwanda ngidi nobe, kadi nkakwesela dyese ne kuvudija lukunwa lobe pa mwanda wa mwingidi wami Abalahama.”—Ngal. 26:17-25.

14. Le Isake wēlombwele namani amba i muntu uleta ndoe kitatyi kyāile mulopwe wa Fidishitia kupwana nandi?

¹⁴ Isake wādi na bwino bwa kulwila kyepelo kyandi kya kwingidija mishimwa yākolele bengidi bandi. Kadi, mulopwe wa Fidishitia ne bantyikala bāile ku Bela-Sheba kusaka kupwana nandi, amba: “Batwe twamwene’tu patokelela Yehova wadi nobe.” Ne pano pene kadi, Isake pa kukimba ndoe wāitabije kuviluka pa kyaba kya kulwa. Isake wēlombwele bu muntu uleta ndoe. Mānga inena’mba: “Webasobela [beni bandi] masobo badya, ne kutoma batoma. Penepo bakelela lubanga’tu bwe, ke betyipija abo bene na bene; ne Isake webatalula, . . . mu ndoe shee.”—Ngal. 26:26-31.

Kuboila Ñeni Kudi Mwana Muswedibwe Mpata wa Yakoba

15. Mwanda waka banababo na Yosefa bākomenwe kwisamba nandi biyampe?

¹⁵ Yakoba mwanā Isake wātamine, wāikala muntu “mutalale.” (Ngal. 25:27) Enka motwesambilanga ku ntwelelo, Yakoba wākimbile kwikala mu ndoe na mwanabo Esau. Pampikwa ne kutatana, Yakoba wāmwenine mu kimfwa kya shandi Isake kya kwikala muntu uleta ndoe. Le i bika byotukokeja kunena pa bana ba Yakoba? Mu bandi bana 12, Yosefa ye mwana wādi muswedibwe mpata na Yakoba. Yosefa wādi mwana wa kikōkeji ne bulēme utele bininge mutyima ku tumweno twa shandi. (Ngal. 37:2, 14) Inoko, batutu ba Yosefa bāmukwatyilwa mukao ke bakomenwa kwisamba nandi biyampe. Bāpotoloja Yosefa bu mupika ne kudimba shabo mwanda wa etabije amba Yosefa waipaibwa na nyema wa ntanda.—Ngal. 37:4, 28, 31-33.

16, 17. I muswelo’ka wēlombwele Yosefa ku banababo bu muntu uleta ndoe?

¹⁶ Yehova wādi na Yosefa. Mwenda mafuku, Yosefa wāikala ke mwingidi wa bulēme mu Edipito—kupwa Felo ke’nka aye. Kipupo kya nzala pa kutwela, batutu wa Yosefa bāenda ku Edipito, bākomenwa kumujiula paādi mu bivwalwa bya bu mwingidi mukata wa Edipito. (Ngal. 42:5-7) Bine, byādi bikokeja kupēlela Yosefa alwije batutu wandi kinongo pa buñumauma bwabo kwadi ne kudi shandi! Pa kyaba kya kwaluja kinongo, Yosefa wātompele kwikala nabo mu ndoe. Kitatyi kyaājingulwile amba banababo kebālamuke, wēyukanya kobadi, kanena’mba: “Kemukijingwa ku mityima nansha kwitopeka matope pa mwanda o mwampoteje kuno, mwanda i Leza wambadikije ku meso enu.” Kadi waimuna bāna babo bonso kadila po badi.—Ngal. 45:1, 5, 15.

¹⁷ Yakoba shabo pa kupwa kufwa, banababo na Yosefa bālanga’mba Yosefa usa padi kwibalwija kinongo. Abo pa kulombola moyo wabo kwadi, Yosefa “wadila” ne kwibalondolola’mba: “Kemukikwatwa moyo, nkemudishanga ne twana twenu tutyetye.” Yosefa muntu uleta ndoe “webasenga biyampe, kesambe nabo biyabiya byonka.”—Ngal. 50:15-21.

“Byasonekelwe Mwanda wa Kwitufundija”

18, 19. (a) I muswelo’ka owamwena mu kubandaula bimfwa bya bantu baleta ndoe bisambilwe mu kino kishinte? (b) I bika byotukabandaula mu kishinte kilonda’ko?

¹⁸ Polo wāsonekele amba: “Byonsololo byasonekelwe kala byasonekelwe mwanda wa kwitufundija’mba, pa kutūkija mutyima, ne pa kusengibwa na bisonekwa, twikale ne kukulupila.” (Loma 15:4) I muswelo’ka otwamwena mu kubandaula kimfwa kitabukile byonso kya Yehova ne nsekununi ya mu Bisonekwa ya ba Abalahama, Isake, Yakoba ne Yosefa?

 ¹⁹ Kulangulukila pa bilongele Yehova mwanda wa kulongolola kipwano kyandi na bantu ba bubi kyāonekele, kubulwe’po kwitutonona tulonge bukomo bwetu bonso bwa kulondalonda ndoe na bakwabo? Bimfwa bya ba Abalahama, Isake, Yakoba ne Yosefa bilombola’mba bambutwile bakokeja kwikala na lupusa luyampe pa babo bana. Pakwabo napo, ino nsekununi ilombola kadi amba Yehova weselanga bukomo bwa boba bakimba kulonga ndoe. Ke kya kutulumukapo shi Polo utela Yehova bu “Leza wa ndoe”! (Tanga Loma 15:33; 16:20.) Kishinte kilonda’ko kikalombola mwanda waka Polo wākomeneje mvubu ya kulondalonda ndoe, ne muswelo otukokeja kwikala bantu baleta ndoe.

Lelo I Bika Byowefunda?

• I mu muswelo’ka mwākimbile Yakoba ndoe kitatyi kyaādi ukesambakena na Esau?

• I muswelo’ka owatengwa na byobya byālongele Yehova pa kupa bantu muswelo wa kupwana nandi?

• I ñeni’ka yowaboila ku bimfwa bya ba Abalahama, Isake, Yakoba ne Yosefa, bantu baleta ndoe?

[Bipangujo bya Kifundwa]

[Bifwatulo pa paje 19]

I ditabula’ka dya mvubu mpata dyātabwile Yakoba pa kulonga ndoe na Esau?