Le Aye I Kimfwa Kiyampe’ni Nansha I Kidyumu Kodi?

“Leza wa Yakoba . . . etulombole mashinda andi, kadi amba tunange mu tumashinda twandi.”—IS. 2:3.

1, 2. I muswelo’ka otukokeja kumwena mu bimfwa bya mu Bible?

 LELO kwitabijepo amba ubwanya kumwena mu myanda isonekelwe mu Bible? Mu Bible ukatana’mo bimfwa bya bana-balume ne bana-bakaji bādi na būmi ne ngikadilo yokokeja kwiula. (Bah. 11:32-34) Inoko kadi, ukatana’mo ne bimfwa bya kudyumukila’po—bya bana-balume ne bana-bakaji bādi na bilongwa ne ngikadilo yofwaninwe kwepuka.

² Na bubine, kudi bantu bamo batelelwe mu Bible bāshile bimfwa biyampe mu būmi bya kulonda, kadi bāshiya ne bimfwa bibi bya kwepuka. Langa bidi Davida, wādi mukumbi mwityepeje kadi mulopwe nkanka. Ukamona’mba i kimfwa kiyampe kya muntu wādi usenswe bubinebine ne kukulupila mudi Yehova. Inoko Davida wāpile mambo a bubi bukatampe, kimfwa bobwa bwa na Bafesheba, Udia, ne bwa mulangwe mubi wa kubala bantu. Nanshi, lekai tubandaule myanda ya wandi mwana—mulopwe kadi mulembi wa Bible—ke Solomone kadi. Tusa kutala miswelo ibidi yaāikele bu kimfwa kiyampe.

“Ñeni Kudi Solomone”

3. Mwanda waka tukokeja kunena amba Solomone i mwitushile kimfwa kiyampe?

³ Yesu Kidishitu, Solomone Mukatampe, wānenene Mulopwe Solomone māya, na kumutela bu kimfwa kiyampe kotudi. Yesu wāsapwidile Bayuda bamo ba mityima ibidi amba: “Mulopwe wa kunshi mwana-mukaji ukatalukila luno lukongo mu kidye ukeluponeja, ke-muntu aye wafundukile umbula bwa ntanda’mba: Nkēvwane ñeni kudi Solomone; ino monaipo bidi, nanshi wakukilapo Solomone buleme ukidi ponka pano.” (Mat. 12:42) Bine, Solomone wādi mutumbe pa tunangu twandi, kadi wētukankamikile netu twikale nato.

4, 5. Le Solomone wāmwene tunangu muswelo’ka, ino batwe tumonanga’to namani?

⁴ Ku ngalwilo kwa bulopwe bwa Solomone, Leza wāmumwekele mu kilotwa ne kumunena alombe kyasaka. Solomone byaādi uyukile amba kadipo na bwino buvule, wālombele tunangu. (Tanga 1 Balopwe 3:5-9.) Leza pa kusangala mwanda wa Solomone wālombele tunangu pa kyaba kya bupeta ne ntumbo, wāmupele “mutyima wa ñeni ne wa kwivwanija”—pamo ne ntundubuko mine. (1 Bal. 3:10-14) Monka mwēkilombwele Yesu, tunangu twa Solomone twādi tutendelwa enka nenki ne mulopwe mukaji wa Sheba wāimvwana’to ne kukuta lwendo lwa kukemwena’to.—1 Bal. 10:1, 4-9.

⁵ Batwe ketutengelepo kutambula tunangu mu kingelengele. Solomone wānene amba “Yehova upananga ñeni,” ino wālemba ne kulemba’mba tufwaninwe kwielela’ko pa kwikala na ngikadilo ya bwine Leza, amba: “Uté kutwi kobe ku ñeni, ne kwiela mutyima obe ku kwivwanija.” Pa kwisamba namino, wāingidije bishima pamo bwa “wita,” ‘ukimba,’ ne ‘ukimbidila’ tunangu. (Nk. 2:1-6) I kimweke patōka’mba tubwanya kumona tunangu.

6. I muswelo’ka otukalombola amba tumwenanga mu kimfwa kiyampe kya Solomone kya kukimba tunangu?

⁶ I biyampe twiipangule amba, ‘Le ndamanga mu mutyima kimfwa kya Solomone kya kukimba tunangu twa Leza?’ Kutelententa kwa misokwe i kutonone bavule bate mutyima ku twaji ne lupeto kadi i kwibaludike mu butyibi  bwabo bwa kukimba masomo a muswelo kampanda nansha a ludingo kabidye. Le bidi namani kodi ne ku kisaka kyobe? Le butongi bobe bulombola amba ukimbanga ne kukimbidila tunangu twa Leza? Lelo kushinta bintu byotele’ko mutyima kukupanga muswelo wa kusokwela’ko tunangu? Bine, kumona ne kwingidija tunangu kumwenwa’mo nyeke. Solomone wāsonekele amba: “Penepa ukevwanija boloke ne butyibi, ne buluji, eyo, tushinda tonso tulumbuluke.”—Nk. 2:9.

Kukwatakanya Butōtyi bwa Bine Kuleta Ndoe

7. Lelo tempelo mikatampe ya Leza yāikele’ko namani?

⁷ Ku ngalwilo kwa bubikadi bwandi, Solomone wāshilwile kupingakanya tabenakulo, yādi ingidijibwa tamba mu mafuku a Mosesa, na tempelo milumbuluke. (1 Bal. 6:1) Tukokeja kwiita bu tempelo ya Solomone, ino ke ayepo wālangile mwa kwiyubakila, kadi kādipo usaka kwilongela dijina pamo bwa sendwe nansha mpunga mpeta kampanda, mhm. Na bubine, Davida ye wākwete mulangwe wa kūbaka tempelo, ne Leza nandi wālombola Davida mwa kūbakila tempelo ne bingidilwa byayo. Davida wāletele byabuntu bivule bya kukwasha ku mwingilo. (2 Sam. 7:2, 12, 13; 1 Bil. 22:14-16) Napo, Solomone ye wāpelwe kiselwa kya kufikidija ino mpangiko ya lūbako yāendelele mu bula bwa myaka isamba-ibidi ne kipindi.—1 Bal. 6:37, 38; 7:51.

8, 9. (a) Lelo Solomone i kimfwa kiyampe namani kya kūminina mu mingilo miyampe? (b) Lelo i bipa’ka byālupukile pākwatakenye Solomone butōtyi bwa bine?

⁸ Nanshi Solomone i kimfwa kiyampe kotudi kya kūminina ku mingilo miyampe, wātele mutyima ku kintu kyoloke. Kitatyi kyāpwile tempelo ne pa kupwa kutweja’mo dikumbo dya kipwanyo, ebiya Solomone wālombela kumeso a bantu bonso. Mu lulombelo lwa kudi Yehova, wānene’mo ne amba: “Meso obe atale dya ku njibo ino’i bufuku ne dyuba, ke dya pa kifuko po wanenene’mba: Dijina dyami dikekale ponka; kūmvwana lulombelo lwakalombela mwingidi obe dya kuno kuntu kuno’ku.” (1 Bal. 8:6, 29) Bene Isalela ne beni bādi bakokeja kulombela mu ino njibo ya kwityila’mo dijina dya Leza.—1 Bal. 8:30, 41-43, 60.

⁹ Lelo i bipa’ka byālupukile pākwatakenye Solomone butōtyi bwa bine? Pa kulonga masobo a kufikidija tempelo, bantu ke “basepelela ne ku mutyima nsangaji yonka yonka, mwanda wa buyampe bonso bwalongele Yehova  kudi mwingidi wandi Davida, ne kudi Isalela.” (1 Bal. 8:65, 66) Bine, kwādi ndoe ne ntundubuko mu myaka 40 ya umbikalo wa Solomone. (Tanga 1 Balopwe 4:20, 21, 25.) Mutōto wa 72 ulombola’kyo ne kwitupa bujinguludi butala pa madyese otukemwena mu umbikalo wa Yesu Kidishitu, Solomone Mukatampe.—Mit. 72:6-8, 16.

Solomone—Kimfwa kya Kudyumukila’po

10. I kilubo’ka kyālongele Solomone kyovulukanga bukidi?

¹⁰ I kika kyotunenena kadi amba būmi bwa Solomone i kidyumu kya kudyumukila’ko? Langa bidi pa bakaji bandi beni ne ba mitundu. Tutanga’mba: “Ino pa kupita’kyo nenki Solomone pa kununupa ke mununu, bakaji bandi bamwalamuna mutyima wandi kalonda balezaleza bangi; ino mutyima wandi kewadi mubwanine ne Yehova.” (1 Bal. 11:1-6) Ne kutatana mpika, ye uno ubanena’mba, kijila! Nkilondapo buno bulubi! Inoko, le kino kyo kintu kimo kete kyotwepuka mu būmi bwa Solomone? Tala twanda tumo twa mu būmi bwandi tupēla kuvulaminwa, umone ne kintu kyofwaninwe kwepuka.

11. Le tukanena bika pa busongi bubajinji bwa Solomone?

¹¹ Solomone wābikele mu myaka 40. (2 Bil. 9:30) Ino ukanena namani pa bisonekelwe mu 1 Balopwe 14:21? (Tanga.) Mungya uno vese, Solomone pa kufwa, wandi mwana Lehaboma wāikele ke mulopwe na myaka 41, inandi i “Nama mwine Amona.” Kino kilombola’mba, kumeso kwa Solomone kubikala, wāsongele mukaji mweni mu muzo walwana wādi utōta bilezaleza. (Bat. 10:6; 2 Sam. 10:6) Le uno mukaji wādi wibitōta? Nansha shi wēbitōtele mu kitatyi kampanda, padi wālekele bankishi ne kwalamuka ke mutōtyi wa bine, enka na mwaālamukile ba Lehaba ne Luta. (Luta 1:16; 4:13-17; Mat. 1:5, 6) Pano bimweka’mba, Solomone wāikele na bako Bene Amona ne babutule babo, bantu kebādipo bengidila Yehova.

12, 13. Le i butyibi’ka bufwe bwākwete Solomone ku ngalwilo kwa bubikadi bwandi, ne i milangwe’ka padi yaādi nayo?

¹² Solomone pa kupwa kubikala, bintu byaālamuka bingi. “Wapwana ne Felo mulopwe wa Edipito, wasonga mwana Felo, wamuleta ku kibundi kya Davida.” (1 Bal. 3:1) Le uno mwana-mukaji Mwine Edipito wāiwile Luta na kukwatakanya butōtyi bwa bine? I kutupu palombola nankyo. Ino mwenda mafuku, Solomone wāmubakīle njibo (kadi padi ne bengidi bandi Bene Edipito) panja pa Kibundi kya Davida. Mwanda waka? Bisonekwa binena’mba wāmubakile’yo nabya mwanda kyādi kijila ku mutōtyi wa bubela kushikata kubwipi na dikumbo dya kipwanyo.—2 Bil. 8:11.

¹³ Solomone ye uno padi wāmwene amba mudi kamweno kampanda mu bulopwe pa kusonga mwanā mulopwe wa Edipito, le wādi na bubinga? Mafuku kunyuma, Leza wāpeleje kwisonga na Bajentaila Bene Kenani, wātela’nka ne kutela majina a mizo imo. (Div. 34:11-16) Le Solomone wādi na bubinga bwa kulanga’mba Edipito katelelwepo mu mulongo wa mizo’ya? Shi amba wālangile uno muswelo, le kuno kwibingija kwādi kwa kwikala kwa bine? Na bubine, kulonga namino i kwilwa kwāidilwe kyaka kimweke patōka kyātelele Yehova—kya kwalamwina Bene Isalela ku butōtyi bwa bubela.—Tanga Kupituluka 7:1-4.

14. I muswelo’ka otukamwena mu kulonda kimfwa kya kudyumukila’po kya Solomone?

¹⁴ Le tubulwe’po kumona’mba byālongele Solomone i kidyumu kotudi? Kaka ubwanya kushilula kwibingija pa kwiselembeja na muntu, kilongwa kya kupumpunya musoñanya wa Leza wa kwisonga “monka mudi Mfumwetu.” (1 Kod. 7:39) Na kwibingija kwa muswelo umo onka, muntu ubwanya kwiela mu tutango twa makayo kampanda ku masomo, kufuta bitanshi na budimbidimbi, nansha kubepa kitatyi kyobamwipangula alombole bintu byalongele bibwanya kumweka bu bya bumvu. Mwanda mwine i uno, Solomone ye uno wāingidije milangwe ya bu muntu mwanda wa kwepa musoñanya wāletele Leza, kadi kino i kyaka kikidi’ko ne dyalelo.

15. Le Yehova wāfwidile Solomone lusa namani, ino i kika kyoketufwaninwepo kwilwa pa uno mwanda?

 ¹⁵ I kya kutendelwa pa kuyuka’mba pa kupwa kutela busongi bwa Solomone na mwanā mulopwe mweni, Bible unena amba Leza wālaile kumupa tunangu twaālombele ne kumubweja’ko bupeta. (1 Bal. 3:10-13) Solomone wāikele kupumpunya bulombodi bwa Leza, ino i kutupu kilombola’mba Yehova wāmupelele bu mulopwe nansha kumupa mfuto mikatampe kiponka na ponka. Kino kilombola amba Leza uyukile amba twi bantu bampikwa kubwaninina, bapangwe ku luvumbi. (Mit. 103:10, 13, 14) Kokelwa kino: Bilongwa byetu bibwanya kwituletela makambakano dyalelo nansha mwenda mafuku.

Bakaji Mulwi Nenki!

16. Le i bika byāikele kupumpunya Solomone pa kusonga bakaji mulwi?

¹⁶ Mu Lwimbo lwa Ñimbo, mulopwe Solomone i mutendele’mo mujike umo na kunena amba i mupopoke kutabuka bana-bakaji basongwe 60 ne bakaji ba mitundu 80. (Lwimbo 6:1, 8-10) Shi ino myanda itala Solomone, byaādi mulopwe, nanshi wādi ke musonge bakaji bavule. Nansha shi mu bano bakaji, bonso nansha bavule mobadi bādi batōtyi ba bine, Leza wāsoñenye kupityila kudi Mosesa amba mulopwe wa Isalela kafwaninwepo “kwivudijijapo bakaji aye, amba mutyima wandi wakamvudamina.” (Kup. 17:17) Ne pano kadi, Yehova kāvudaminepo Solomone. Inoko Leza wāesele Solomone, wāmwingidija kubunda mukanda wa mu Bible wa Lwimbo lwa Ñimbo.

17. I bubine’ka boketufwaninwepo kwilwa?

¹⁷ Le kino kilombola’mba Solomone wādi ukokeja kupumpunya musoñanya wa Leza kwampikwa kupebwa mfuto ne amba netu tubwanya kulonga namino? Mhm. Ino kino kilombola’mba kutūkija mutyima kwa Leza kukokeja kwendelela mu kitatyi kampanda. Shi muntu wapumpunya musoñanya wa Leza kwampikwa kumona mfuto kiponka na ponka, kekishintululapo amba kakangulapo bipa bilula mwenda mafuku. Vuluka byālembele Solomone amba: “Ke-pantu mutyibilo wa pa mingilo mibi ne kufikijibwapo bukidi mpika, po pa mwanda’o mutyima wa bāna ba bantu utá byamwiko’tu ko badi kulonga bibi.” Kadi wābweja’ko amba: “Ndyukile amba: Biyampe bikekalanga ne boba bakamwa Leza, mwanda bakaminwe kumeso andi.”—Mus. 8:11, 12.

18. Myanda yāfikile Solomone ibingija namani bubine budi mu Ngalatea 6:7?

¹⁸ Yō, shi Solomone wāendelele na kuteja bubine bwa Leza, bine longa wālongele bintu biyampe bivule ne kwimwena madyese a Leza! Ino kitatyi pa kupita’po, wālongele bibi, kwadi kyoki ke kyoki. Kibidiji kibi kyāendelele. Bine, byobya byaāndikile mutumibwa Polo mwenda mafuku ku bukomo bwa mushipiditu byādi bya bine, amba: “Kemukyongolwai; Leza kabengwepo kibengo, mhm, ke-mintu kyonka kikunine muntu, shi kika, shi kika, kyo kyonka kyākangula”! (Ngat. 6:7) Kitatyi kimo Solomone waāngwile bipa bilula pa kupumpunya musoñanya wa Leza. Tutanga’mba: “Mulopwe Solomone wasanswa bana-bakaji bandi ba ntanda ne miseke, kutenteka pa mwana Felo, bana-bakaji ba ku bene Moabu, ne ba ku bene Amona, ne ba ku bene Edoma, ne ba ku bene Zidone, ne ku bene Hiti.” (1 Bal. 11:1) Bimweka’mba bavule mu bano bāendelele na kutōta baleza babo ba bubela, Solomone kādipo mukingwe’ko. Wālubijibwe kadi wājimija buntu bwa Leza wetu wa kitūkijetyima.—Tanga 1 Balopwe 11:4-8.

Boila Ñeni ku Kimfwa Kyandi —Kiyampe ne Kibi

19. Mwanda waka ukokeja kunena’mba mu Bible mudi bimfwa biyampe bivule?

¹⁹ Yehova wāpele Polo mushipiditu sandu alembe amba: “Ke-bintu byonsololo byasonekelwe kala byasonekelwe mwanda wa kwitufundija’mba, pa kutūkija mutyima, ne pa kusengibwa na bisonekwa, twikale ne kukulupila.” (Loma 15:4) Mu bino bintu bisonekelwe mubadilwa ne bimfwa bivule biyampe bya bana-balume ne bana-bakaji, bādi na lwitabijo lwa kutendelwa. Polo wādi na bubinga bwa kunena’mba: “Le byo nsaka kunena bingi kadi i  bika? Ke-muntu mwakusapwila umbambulwe, shi nsapule ya baNgideone, ne ya Balake, ne Samishoni, ne ya Yefeta, ne ya Davida, ne ya Samwele, ne ya bapolofeto. Abo e banekenye malopwe ponka pa kwitabija ponka, ne kulonga byaboloke ponka, ne kupebwa myanda-yamilao ponka, . . . ne kwalamunwa abo badi babukōkekōke ke babukomo.” (Bah. 11:32-34) Tubwanya ne tufwaninwe kumwena mu bimfwa biyampe bidi mu Bisonekwa, kulonda ne kwiula nsekununi miyampe idi mu Bible.

20, 21. Mwanda waka ubatyipe kumwena mu bimfwa bya kudyumukila’po bidi mu Kinenwa kya Leza?

²⁰ Inoko mu nsekununi mikwabo ya mu Bible mudi bimfwa bya kudyumukila’ko. Tubwanya kutana’mo mānga ya bana-balume ne bana-bakaji bāitabijibwe na Yehova kyaba kimo bu bengidi bandi ne kwibengidija. Potutanga Bible, tukamona i pepi pāsāsukile bantu bamo ba Leza ne muswelo’ka, bāikala ke bimfwa bya kudyumukila’po. Tukajingulula’mba bamo bāshilwile kutamija bibidiji ne mutyima mubi, byālupwile bipa bilula mwenda mafuku. I muswelo’ka otukaboila ñeni ku ino nsekununi? Tukokeja kwiipangula amba: ‘I muswelo’ka obyātamine? Lelo nami kendi mushilule kutamija uno mutyima? I bika byonkokeja kulonga pa kwibyepuka amba mwene mu kino kimfwa kya kudyumukila’po?’

²¹ Bine ne bine ponka, tufwaninwe kubandaula bino bimfwa na kusumininwa, mwanda Polo wāsonekele kupityila ku mushipiditu amba: “Bino bintu byonso bino byebafikile mwanda wa kyelekejo; ebiya nabyo byalembelwe mwanda wa kwitudyumuna bātwe bakufikilwa na pa mfulo ya panopantanda.”—1 Kod. 10:11.

Lelo Ubefunde Bika?

• Mwanda waka mu Bible mudi bimfwa biyampe ne bya kudyumukila’ko?

• Lelo Solomone wātamije namani bibidiji bibi mu būmi bwandi?

• I muswelo’ka otukokeja kumwena mu kimfwa kya Solomone kya kudyumukila’ko?

[Bipangujo bya Kifundwa]

[Kifwatulo pa paje 11]

Solomone wāingidije tunangu twāmupele Leza

[Bifwatulo pa paje 14]

Le umwenanga mu kimfwa kya kudyumukila’ko kya Solomone?