“Wikomejepo Bidi ne Kwiningisha”

“Wikomejepo bidi ne kwiningisha abe mwine byamwiko’tu, . . . Yehova Leza obe udi nobe.”—YOSH. 1:7-9.

UKALONDOLOLA MUSWELO’KA?

Lelo ba Enoke ne Noa bālombwele bukankamane mu miswelo’ka?

Le bana-bakaji bamo ba mu kitatyi kya kala bāletele kimfwa kiyampe kya lwitabijo ne bukankamane namani?

I bimfwa’ka bya bukankamane bya bankasampe byakutenga?

1, 2. (a) Mwanda waka kyaba kivule tusakilwa kwikala na mwiendelejo moloke mu būmi? (b) Lelo i bika byotusa kubandaula?

 BUKANKAMANE i kinyuma kya moyo, bumvu ne nzuzu. Tukokeja kulanga amba muntu mukankamane i muntu mukomo, nkanka, nansha wakubulwa moyo. Inoko, kyaba kimo tusakilwanga bukankamane buvule pa kwikala na mwiendelejo moloke mu būmi bwa difuku ne difuku.

² Bantu bamo basonekelwe mu Bible kebādipo na moyo mu ngikadilo ya matompo makomo. Bakwabo bālombwele bukankamane mu ngikadilo na idi’mo bengidi ba Yehova mu kikonge. I ñeni’ka yotuboila ku bimfwa bya mu Bible bya bukankamane? I muswelo’ka otukokeja kwikala bakankamane?

BATUMONI BAKANKAMANE MU NTANDA YAMPIKWA BWINE LEZA

3. Le Enoke wālaile bika pa bantu bakubulwa bwine Leza?

³ Byādi bilomba bukankamane pa kwikala kamoni wa Yehova mu bukata bwa bantu babi ba pano pa ntanda kumeso kwa Dilobe dya mu mafuku a Noa. Inoko Enoke, “wa busamba-bubidi kushilwila pa Adama,” wāsapwile uno musapu wa bupolofeto kwakubulwa moyo amba: “Talaipo bidi, Yehova wiyanga ne bandi bapandulwemo ba tununu na tununu twa ntanda ne miseke, kwimuka kidye kya bonso, ne kuponeja bonso bakubulwa bwine-Leza pa mīngilo yabo yonso yampikwa bwine-Leza yo baingile umbumpikwa Leza, ne pa byobya bintu byonso bikomo byamunenene babipya-mambo bakubulwa bwine-Leza.” (Yude 14, 15) Enoke wēsambile na kwingidija kitatyi kipite mwanda buno bupolofeto bwādi bwa kufikidila binebine. Kadi bantu bakubulwa bwine Leza bādi bakonakanibwa ku dilobe dya ntanda yonso!

4. Lelo Noa wādi ‘unanga ne Leza’ nansha ke mu ngikadilo’ka?

⁴ Dilobe dyāfikile mu mwaka wa 2370 K.K.K., myaka 650 ne kupita kupwa kwa mwingilo wa bupolofeto wa  Enoke. Mu kitatyi kimo kyonka, Noa wabutulwa, nandi wabutula, kadi pamo na bandi bana waubaka safini. Bamwikeulu babi bāvwele ngitu ya bumuntu, basonga bana bakaji bapopoke, ne kubutula ba Nefilimi. Kadi, bubi bwa bantu bwavula, ne ntanda yayula bikandangobo. (Ngal. 6:1-5, 9, 11) Nansha byokwādi ino ngikadilo, “Noa wadi unanga ne Leza” ne kusapula pakubulwa moyo pamo bwa “mwedi wa mbila ya boloke.” (Tanga 2 Petelo 2:4, 5.) Netu tusakilwa buno bukankamane mu ano mafuku a mfulo.

BĀLOMBWELE LWITABIJO NE BUKANKAMANE

5. Mosesa wālombwele lwitabijo ne bukankamane muswelo’ka?

⁵ Mosesa wādi kimfwa kiyampe kya lwitabijo ne bukankamane. (Bah. 11:24-27) Tamba mu 1513-1473 K.K.K., Leza wāmwingidije kutambija Bene Isalela mu Edipito ne kwenda nabo mu ntanda mutuputupu. Mosesa wēmwene bu kabwanyapo uno mwingilo, inoko wēwitabije. (Div. 6:12) Aye ne mwanabo Alone, bādi bakemona kitatyi ne kitatyi na Felo mulopwe wa Edipito wa kasusu, ne kusapula na bukankamane mpupo dikumi yāingidije Yehova mwanda wa kufwija bumvu ba leza ba Edipito ne kunyongolola bantu Bandi. (Div., shap. 7-12) Mosesa wālombwele lwitabijo ne kininga mwanda wādi ukwatakanibwe nyeke na Leza, enka na mwaetukwatakaninye ne batwe.—Kup. 33:27.

6. Kitatyi kyotusambijibwa na balupusa, le tukabwanya namani kusapula na bukankamane?

⁶ Netu tusakilwa bukankamane pamo bwa Mosesa, mwanda Yesu wānene amba: “Mukaletwa ku meso a bambikavu ne a balopwe, mwanda wa amiwa, ne mwanda wa busapudi bwa kwibasapwila abo ne baJentaila kumo. Ino shi abēmusokwela nabya kemukazuzukuta’mba: Le tukanena namani? ke-kintu kikemupebwa mu dyonka adya dyuba kyo mukēsamba. Nanshi ke bānwe bakanena, mhm, poso enka mushipiditu wa Shenu o ukēsamba munda mwenu.” (Mat. 10:18-20) Kitatyi kyotusambijibwa na balupusa, mushipiditu wa Yehova uketukwasha tusapule bukamoni na lwitabijo ne bukankamane ne bulēme ponka.—Tanga Luka 12:11, 12.

7. Mwanda waka Yoshua wādi mukankamane ne kunekenya?

⁷ Kwifunda difuku ne difuku Bijila bya Leza kwātamije lwitabijo ne bukankamane bwa Yoshua, mpingakani wa Mosesa. Mu 1473 K.K.K., Isalela wātūdile kitūlo mwa kutwelela mu Ntanda ya Mulao. Leza wānena’mba, “wikomejepo bidi ne kwiningisha.” Pa kulonda Mukanda wa Bijila, Yoshua wādi wa kulonga bintu na tunangu ne kunekenya. Wāsapwidilwe amba, “kokakwatyibwapo moyo nansha kwikala ne nzuba mine mpika; mwanda Yehova Leza obe udi nobe konso konso koēnda.” (Yos. 1:7-9) Bine bino binenwa kebyābudilwepo kukomeja Yoshua! Kadi na bubine, Leza wādi nandi mwanda bushindañani bukatampe bwa Ntanda ya Mulao bwāfikidile’tu mu myaka isamba kete—tamba mu 1467 K.K.K.

BANA-BAKAJI BANKANKA BĀIMANIJE

8. Le i kimfwa’ka kya lwitabijo ne bukankamane kitushidile Lehaba?

⁸ Mu bula bwa tutwa twa myaka,  bana-bakaji bavule bakankamane bāimanije bu batōtyi ba Yehova bankanka. Kimfwa, Lehaba mwana-mukaji wabwitwa mwine Yediko wālombwele lwitabijo mudi Leza, wafya na bukankamane batubedibedi bātuminwe na Yoshua, ne kulubija bantu ba mulopwe wa kino kibundi. Aye ne ba mu yandi njibo bāpandijibwe kitatyi kyākwetwe Yediko na Bene Isalela. Lehaba wālekele mwingilo wandi wa bwitwa, katōta Yehova na kikōkeji ne kwikala nkambulula wa Meshiasa. (Yos. 2:1-6; 6:22, 23; Mat. 1:1, 5) Bine, wāeselwe’po kashā pa lwitabijo ne bukankamane bwandi!

9. Lelo Debola, Balaka ne Yaile bālombwele bukankamane namani?

⁹ Yoshua pa kupwa kufwa mu 1450 K.K.K., batyibi bādi ke batyibe mambo mu Isalela. Mulopwe Yabine mwine Kenani wāsuswile Bene Isalela mu bula bwa myaka 20; penepa Leza wanena mupolofeto mukaji Debola asoñanye Mutyibi Balaka alonge’po kintu. Balaka wākongakenye bana-balume 10000 ku lūlu lwa Tabola, kadi bādi beteakanye kukalwa na Shisela mudyavita wa Yabine, wātwelele mu munonga wa Kishone na kibumbo kyandi ne makalo 900. Kitatyi kyādi kyenda Bene Isalela mu musanza, Leza wāleta mema mavule ālengeje kwikale nembo ya ntoto pa kifuko kya bulwi ne makalo a Bene Kenani akomenwa kwenda. Bana-balume ba Balaka banekenya, ino “kibumbo kyonsololo kya Shisela kyaponena pa bui bwa kipete.” Shisela wākafyama mu dipema dya Yaile, ino Yaile wamwipaya aye ulēle. Mungya binenwa bya bupolofeto bya Debola kudi Balaka, “ntumbo” ya buno bushindañani yāendele mwana-mukaji Yaile. Pa mwanda wa Debola, Balaka, ne Yaile bālongele bintu na bukankamane, Isalela ‘watalajibwa myaka makumi aná.’ (Bat. 4:1-9, 14-22; 5:20, 21, 31) Bana-balume ne bana-bakaji bavule ba bwine Leza bālombwele lwitabijo ne bukankamane bwa muswelo umo onka.

BINENWA BYETU BIBWANYA KUKANKAMIKA

10. Mwanda waka tukokeja kunena’mba binenwa byetu bibwanya kukankamika?

¹⁰ Byotunena bibwanya kukomeja banabetu batōtyi ba Yehova. Mu mwaka wa katwa ka 11 K.K.K., Mulopwe Davida wāsapwidile wandi mwana Solomone amba: “Wikomeje mutyima, ukankamane ne kulonga’kyo; kokakwatwapo moyo nansha kukwatwapo nzuba, mhm; mwanda Yehova Leza, ke wami Leza kadi, udi nobe; aye kakakukelelapo, nansha kukwelapo kwine mpika, poso’nka mingilo yonsololo ya bwingidi bwa njibo ya Yehova ivuibwe.” (1 Bil. 28:20) Solomone wālongele bintu na bukankamane ne kūbakila Yehova tempelo miyampe mu Yelusalema.

11. Le binenwa bya nkasampe mwana-mukaji mwine Isalela byākweshe namani būmi bwa muntu umo?

¹¹ Mu mwaka wa katwa ka dikumi K.K.K., binenwa bya bukankamane bya nkasampe mwana-mukaji mwine Isalela byāmwekele bu dyese kudi wa makopo. Uno nkasampe wākwetwe bu musungi  na kibumbo kya balwana, wāikala ke mwingidi wa Nemani, mudyavita wa makopo mwine Shidea. Byaādi uyukile bingelengele byālongele Yehova kupityila kudi Edisha, wālombola mukaja Nemani amba shi wandi mulume ende ku Isalela, mupolofeto wa Leza ukamundapa. Nemani wāenda ku Isalela, wāundapwa mu kingelengele ne kwikala mutōtyi wa Yehova. (2 Bal. 5:1-3, 10-17) Shi wi nkasampe usenswe Leza pamo bwa uno nkasampe mwana-mukaji, nandi ukakupa bukankamane bwa kusapwila badimu, bomufunda nabo ne bakwabokwabo.

12. Lelo binenwa bya Mulopwe Hezekia byātengele namani babikalwa bandi?

¹² Binenwa bitongwe senene mu bitatyi bya byaka bibwanya kukankamika. Kitatyi kyādi kyenda Bene Ashidia kukatamba Yelusalema mu mwaka wa katwa ka mwanda K.K.K., Mulopwe Hezekia wāsapwidile babikalwa bandi amba: “Mwikomejei, mwiningishishei mutyima, kemukikwatapo moyo nansha nzuba mine, mwanda wa mulopwe wa Ashidia nansha pa mwanda wa kibumbo kyonso kidi nandi; mwanda ko tudi kudi mutabuke bukatampe kudi aye. Kwadi nako i kuboko kwa ngitu kudi nandi; ino o tudi nandi i Yehova Leza wetu, ne kwitukwasha ne kulwa malwi etu.” Le i muswelo’ka wāmwenwe bino binenwa? Bine, “bantu’ba balemēnena abo bene pa binenwa bya Hezekia mulopwe wa Yuda!” (2 Bil. 32:7, 8) Binenwa bya uno muswelo bibwanya kukomeja bukankamane bwetu ne bwa Bene Kidishitu bakwabo kitatyi kyotutanwa na kupangwapangwa.

13. Lelo i kimfwa’ka kya bukankamane kitushidile Obadia kalama wa Mulopwe Ahaba?

¹³ Kyaba kimo bukankamane bumwekelanga ku byotulonga ke ku byotunenapo. Mu myaka katwa ka dikumi K.K.K., Obadia kalama wa Mulopwe Ahaba, na bukankamane wāfile bapolofeto katwa ba Yehova, “makumi atano mu muta,” makumi atano mu mukwabo, kutyina bakepaibwa mungya lupusa lwa Yezebele Mulopwe mukaji mubi. (1 Bal. 18:4) Pamo bwa Obadia muntu wādi wakaminwe Leza, dyalelo bengidi ba Yehova ba kikōkeji bavule badi na bukankamane bwa kukinga banababo betabije na kuleka kulombola yabo myanda ku boba bebapangapanga.

ESETA—MULOPWE MUKAJI MUKANKAMANE

14, 15. Eseta Mulopwe mukaji wālombwele namani lwitabijo ne bukankamane, ne i bika byālupukile’ko?

¹⁴ Eseta mulopwe mukaji wālombwele lwitabijo ne bukankamane bukatampe, kitatyi kyākutyile Hamane kitumba kya kukubija Bayuda mu umbikalo wa Peleshia mu mwaka wa katwa ka butano K.K.K. Ke kya kutulumukapo shi bādidile, kushikilwa na nzala ne kulombela na mutyima wabo onso! (Est. 4:1-3) Eseta Mulopwe mukaji wādi na njia mikatampe. Modekai wandi mwipwa wāmutumīne kitentwilo kya mukanda wa bijila kyāsoñenye konakanya Bayuda, ne kumunena akasenge mulopwe pangala pa bano banababo. Ino muntu ense wādi wenda kwa mulopwe kwampikwa kwitwa wādi wipaibwa.—Est. 4:4-11.

¹⁵ Kadi, Modekai wāsapwidile Eseta amba: ‘Shi wivwane utalale’tu nyā, nankyo bunyongolodi bukaya kudi ungi, nankyo abe ukoneka ne njibo ya shobe mine. Penepo lelo uyukile i ani shi kine kino’ki padi e kyonka kyakuletele ku bulopwe, bwa pa kyaba kidi namino’ki?’ Eseta wāsoñenye Modekai akongakanye Bayuda mu Shushane ne kushikilwa na nzala pa mwanda wandi. Wānene amba, ‘Ami nami nkashikilwanga na nzala enka nankyo; ino penepa nabya nkatwele mudi mulopwe; inoko kekidipo mwendele kijila, ehe; penepa shi nafu mfwe shami.’ (Est. 4:12-17) Eseta wālongele bintu na bukankamane, ne mukanda utelelwa pa dyandi dijina ulombola amba Leza wānyongolwele bantu bandi. Mu ano etu mafuku namo, Bene Kidishitu bashingwe māni ne bapwani nabo, balombolanga bukankamane bwa uno muswelo mu matompo—yewa “wivwananga kulombela” nandi udi nyeke ku mutamba wabo.—Tanga Mitōto 65:2; 118:6.

 “KANKAMANA”

16. Yesu i mushile betu bana bankasampe kimfwa’ka?

¹⁶ Difuku dimo mu myaka katwa kabajinji K.K., Yesu papo na myaka 12, bāmutene mu tempelo “ushikete mubukata mwa bafundiji kwibomvwana, ne kwibēpangula byakwipangula. Kadi abo bonso bakumūmvwana batendela pa ñeni yandi ne mwēbalondolwedīle.” (Luka 2:41-50) Nansha Yesu byaādi nkasampe, wādi na lwitabijo ne bukankamane busakibwa pa kwipangula bafundiji bakulumpe mu tempelo. Kulama kimfwa kya Yesu mu ñeni kukakwasha bankasampe Bene Kidishitu ba mu kipwilo bakwatakanye mikenga yonso ya ‘kutentulula bantu bonso bebepangula monka mwikadile kukulupila kwabo.’—1 Pet. 3:15.

17. Mwanda waka Yesu wāsoñenye bandi bana ba bwanga ‘kukankamana,’ ne mwanda waka netu tusakilwa kulonga bintu na bukankamane?

¹⁷ Yesu wāsoñenye bantu bakwabo ‘bakankamane.’ (Mat. 9:2, 22, MB) Wānene bandi bana ba bwanga amba: “Yō!! kukaībwanga ku mwaka ungi, ne pano pene ubapu kala kufika, o mukasansana wa kwabo, wa kwabo, mukanshie ami bunka, nanshi kadi nkikēkalapo bunka, mhm, mwanda Tata udi nami. Ino bino’bi nemunenena’byo na’mba, mwikale ne ndoe monka mudi ami; panopantanda mukamonanga byakwimususula byamalwa, nanshi komejai’nka mityima yenu, ami uno napu kunekenya panopantanda.” (Yoa. 16:32, 33) Pamo’nka na balondi babajinji ba Yesu, netu ntanda itushikilwe, inoko ketukikalai pamo bwa ntanda. Kulangulukila pa bukankamane bwa Mwana Leza kukokeja kwitukomeja tushale nyeke bampikwa kiko mu ino ntanda. Wānekenye ntanda, netu tubwanya kwiinekenya.—Yoa. 17:16; Yak. 1:27.

“KOMEJA MUTYIMA OBE”

18, 19. Mutumibwa Polo wāletele bukamoni’ka bwa lwitabijo ne bukankamane?

¹⁸ Mutumibwa Polo wāuminine matompo mavule. Difuku dimo, Bayuda ba mu Yelusalema bādi bakumwipaya, shi bashidika bene Loma bakankelwe kumupandija. Bufuku, “Mfumwetu wamwimanine pādi, kamunena’mba: Komeja mutyima abe Polo, monka mo waunenena muno mu Yelusalema, e monka mōkanena ne mu Loma.” (Bil. 23:11) Polo wālongela monka.

¹⁹ Polo wātopekele pampikwa moyo “batumibwa bakatampe” bādi bakimba kusubija kipwilo kya mu Kodinda. (2 Kod. 11:5; 12:11) Kwishila na abo, Polo wālombwele patōka butumibwa bwandi—mu bifungo, kukupilwa, ñendo ya malwa, nzala, kyumwa, kubulwa tulo, kubadila’mo ne kulanga bininge banababo betabije ne mu byaka bikwabo. (Tanga 2 Kodinda 11:23-28.) Bine kino i kimfwa kya lwitabijo ne bukankamane—byonso bino i bukamoni bwa bukomo bupāna Leza!

20, 21. (a) Leta kimfwa kilombola amba tufwaninwe kwikala nyeke bakankamane. (b) Le i mu ngikadilo’ka motufwaninwe kulombola bukankamane, ne tukokeja kukulupila bika?

²⁰ Ke Bene Kidishitu bonsopo batanwanga na kupangwapangwa kukomo. Ino, bonso basakilwa kukankamana pa kūminina bikoleja bya mu būmi. Tulete kimfwa: Nkasampe umo mwine Brezile wadi mu kisumpi kya bangivi. Pa kupwa kwifunda Bible, wamwene amba ufwaninwe kushinta, ino muntu ense wadi utamba mu kisumpi’kya wadi wipaibwa. Walombela ne kwingidija bisonekwa pa kulombola mwendeji wa kino kisumpi kine kyaadi usaka kutambila’mo. Uno nkasampe watambile’mo kwambulwa kukutwa, kupwa waikala ke musapudi wa Bulopwe.

²¹ Bilomba kwikala na bukankamane pa kusapula myanda miyampe. Bene Kidishitu bankasampe basakilwa ino ngikadilo shi basaka kulama bululame ku masomo. Bilomba bukankamane pa kulomba konje ku kaji mwanda wa kutanwa ku bipindi byonso bya ku kitango. Pa kubala myanda ilomba’mo bukankamane mata apwa’nka ne mu kanwa. Inoko, nansha tutanwe na bikoleja’ka, Yehova ukevwana “lulombelo lwa kwitabija” lwetu. (Yak. 5:15) Kadi na bubine ubwanya kwitupa mushipiditu sandu wandi mwanda wa ‘twikomeje ne kwiningisha’!

[Bipangujo bya Kifundwa]

[Kifwatulo pa paje 19]

Enoke wāsapwile na bukankamane mu ntanda yampikwa bwine Leza

[Kifwatulo pa paje 20]

Yaile wādi mukankamane kadi mukomo