Lelo Bine Usangedile Kyabuntu kya Leza kya Busongi?

“Yehova emwitabe, amba mukamone kutūja senene, au mu njibo ya mulumyandi, au mu njibo ya mulumyandi.”—LUTA 1:9.

KIMBA MALONDOLOLO:

Mwanda waka tubwanya kunena’mba bengidi ba Leza ba pa kala bāsangedile kyabuntu kyandi kya busongi?

Le tubayuka namani amba Yehova utele mutyima pa butongi botutonga benē petu?

Le i madingi’ka a mu Bible atala pa busongi olanga kwingidija mu būmi bobe?

1. Lombola mwēivwanine Adama pa kupebwa mukaji.

 “INO pano namone uno’u, i kikupa kya ku bikupa byami, kadi i mwita wa ku mwita wami, ukatelwanga bu-mwana-mukaji, mwanda walupwilwe mu mwana-mulume.” (Ngal. 2:23) Bine, Adama muntu mubajinji wāivwene nsangaji pa kupebwa mukaji! Ke kya kutulumukapo shi wāmusaswile bikatampe! Yehova pa kupwa kuladika Adama mu tulo bukū, Wāpangile mwana-mukaji mupopoke ku lupamvu lwandi. Mwenda mafuku Adama wāmwinika bu Eva. Leza wēbalungile pamo bonso babidi mu busongi bwa nsangaji. Tamba Yehova wingidija lupamvu lwa Adama pa kupanga mwana-mukaji, ba Adama ne Eva bādi belamate kutabuka ba mulume ne mukaji bo-bonso ba mu ano etu mafuku.

2. Mwanda waka bana-balume ne bana-bakaji bekenanga?

² Yehova na tunangu twandi twampikwa kudingakanibwa nato, wātūdile mu bantu bukomo bwa kwikena—ngikadilo isambakenyanga pamo bana-balume ne bana-bakaji. Dibuku dimo (The World Book Encyclopedia) dinena’mba: “Mwana-mulume ne mwana-mukaji besonga bakulupile amba bakasambakena pamo kadi bakasolokwa mutyima wa bukena bwa nyeke.” Bino bilongekanga misunsa keibadika mu bantu ba Yehova.

BĀFWIJIJE’KO PANGALA PA KYABUNTU KYA BUSONGI

3. Le i muswelo’ka wāsokwele Isake mukaji?

³ Abalahama muntu wa kikōkeji wādi umwene busongi na mvubu mikatampe. O mwanda wātumine mwingidi wandi mununu ku Mesopotemya kukakimbila Isake mukaji. Milombelo yālombele uno mwingidi yālupwile bipa biyampe. Lebeka, muntu wakaminwe Leza wāikele ke mukaji muswe wa Isake kadi wākweshe ku mpangiko ya Yehova ya kulama lukunwa lwa Abalahama. (Ngal. 22:18; 24:12-14, 67) Pa kino, ketukafulepo ku kunena’mba muntu—ekale padi  mwana-mulume nansha mwana-mukaji wa mutyima muyampe—ukokeja kwikala mwikadi muyampe. Mu kisaka kya bantu ba dyalelo, bavule betongelanga benē pabo abo bene. Na bubine, mūlu kebesongenga’mopo, inoko Leza ukaludika Bene Kidishitu mu uno mwanda ne mu myanda mikwabo ya mu būmi shi balomba bwendeji ne kuludikwa na mushipiditu wandi.—Ngat. 5:18, 25.

4, 5. Le i bika bikukulupija’mba Mwine Shulama ne mukumbi bādi besanswe umo ku mukwabo?

⁴ Mwine Shulama mwana-mukaji mupopoke wa Isalela wa kala wāpelele pāmuningile balunda nandi kwikala mukaja Mulopwe Solomone wa bakaji mulwi. Wānene amba: “A basongwakaji ba mu Yelusalema, nemwisashila, kemukilangulai, kemukilangulai buswe [pokebwasakile].” (Lwimbo 8:4, Dibuku Dijila) Mwine Shulama ne mukumbi bādi besenswe umo ku mukwabo. Wānene na kwityepeja’mba: “Amiwa ne maluba a Sholone, divu dya mu misanza.” Ino, mukumbi wālondolwele amba: “Pamo’nka bwa divu umbukata mwa miba, e monka mwikadile ne mukena wami mwana-mukaji umbukata bwa bāna bana-bakaji”! (Lwimbo 2:1, 2) Bādi besanswe bya binebine.

⁵ Kijimba kya busongi kya Mwine Shulama ne mukumbi kyādi kikomo, mwanda abo bonso bādi basenswe Leza. Kadi, Mwine Shulama wānene mukumbi wandi muswe amba: “Mbīke bwa kiyukeno pa obe mutyima, bwa kiyukeno pa kuboko kobe; ino lusa [buswe] i lukomo bwa lufu; mukao i mukomo po-o bwa kibundu; mimbi ya makala ao mimbi ya mudilo; ke lubimbi’tu lwa Yehova kadi [mwanda lutamba kwadi]. Mema mangimangi keakōkejapo kubula lusa, nansha malobe kwilubejapo mpika; shi muntu apane biyampe byonsololo bya njibo yandi pa lusa, nankyo nabya ukafutudidilwa’tu.” (Lwimbo 8:6, 7) Kitatyi kilangulukila mwingidi wa Yehova pa busongi, abulwe’po kutengela bino bintu kudi mwinē pandi?

BUTONGI BWA MVUBU KU MESO A LEZA

6, 7. Le tubayuka namani amba Leza utele mutyima ku butongi botutonga benē petu?

⁶ Yehova utele mutyima ku butongi botonga mwinē pobe. Bene Isalela bāsoñanibwe pa mwanda utala bekadi ba mu Kenani amba: “Nansha kwisonga nabo; obe mwana mwana-mukaji kokamusongeja ku wabo mwana mwana-mulume, nansha wabo mwana mwana-mukaji kokamusongeja na obe mwana mwana-mulume, mhm. Mwanda ukavundamuna obe mwana mwana-mulume kunonda, amba bakengidila baleza bangi; enka nabya bulobo bwa Yehova bukakijibwa padi banwe, kabidi ukakonakanya bukidi bukidi bonka.” (Kup. 7:3, 4) Myaka tutwa pa kupita’po, Ezela mupidishitu wanena amba: “Banwe umbajilula, ne kusonga bana-bakaji bangi nabo, kulunda ku bupya-mambo bwa Isalela.” (Eza. 10:10) Ne mutumibwa Polo nandi wāsapwidile banababo Bene Kidishitu amba: “Ke-muntu mukaji walamwa ku mulumyandi monso mu mafuku a būmi bwa mulumyandi; wivwane shi mulume afwe, nankyo wamone ne mwakusongelwa ku yewa wāswele, nanshi namo i monka mudi Mfumwetu.”—1 Kod. 7:39.

⁷ Shi mwingidi wa Yehova mwipāne wesonge na wakubulwa kwitabija, kino i kilongwa kya kubulwa kikōkeji kudi Leza. Bene Isalela ba mu mafuku a Ezela bālongele bintu pampikwa kikōkeji na “kusonga bana-bakaji bangi,” kadi kyādi kilubo kufutulula myanda ilombwelwe patōka mu Bisonekwa. (Eza. 10:10; 2 Kod. 6:14, 15) Mwine Kidishitu usonga muntu wampikwa kwitabija, kaletangapo kimfwa kiyampe kadi i mubulwe bine kufwija’ko pangala pa kyabuntu kya Leza kya busongi. Muntu mubatyijibwe usonga uno muswelo ukokeja kubulwa madyese kampanda mu bantu ba Leza. Kadi kikekala kyampikwa kwendela’mo kutengela madyese koku kadi wabija mu milombelo amba, ‘A Yehova ne mukulubile ku kusaka, ino ngesele’po nansha mu muswelo kampanda.’

 TATA WETU WA MŪLU WITUYUKILE BIYAMPE

8. Shintulula kine kyotufwaninwe kulondela buludiki bwa Leza butala pa busongi.

⁸ Mpunga wa mashini uyukanga biyampe moengidila. Shi kingidilwa kisakilwa kukwika, ukokeja kuleta myanda palapala ya kamweno itala kino kingidilwa. Ino, le bikekala namani shi tubailwa bulombodi ne tubakwika tubyuma mu muswelo wa batwe bene? Kukalupuka bipa bibi—ke kubulwa kwingila kwa mashini kadi. Bine, shi tusaka tufikile pa busongi bwa nsangaji, tufwaninwe kulonda bulombodi buleta Yehova, Mushiludi mwine wa busongi.

9. Mwanda waka tukokeja kunena’mba Yehova wivwanijanga milangwe ya kwikala kasuku ne nsangaji ya mu busongi?

⁹ Yehova uyukile kintu kyo-kyonso kinenwe kuyukwa kitala bantu ne busongi. Wātūdile mu bantu mēlu a kusaka kusambakena pamo pa kusaka’mba ‘babutule ne kwivudija.’ (Ngal. 1:28) Leza wivwanijanga milangwe ya kwikala kasuku, mwanda kumeso kwa kupanga mwana-mukaji mubajinji, wānene amba: “Kebiyampepo mwana-mulume ekale kasuku, mhm, nanshi nkamulongela mukwashi wandi umwifwene.” (Ngal. 2:18) Kadi Yehova uyukile ne pa mfulo nsangaji idi mu kijimba kya busongi.—Tanga Nkindi 5:15-18.

10. I bika bifwaninwe kuludika bukena bwa ba mulume ne mukaji Bene Kidishitu?

¹⁰ Pa mwanda wa bubi ne kubulwa kubwaninina kusambulwidilwe muzo wa muntu na Adama wa bubi, kekudipo busongi bubwaninine dyalelo. Inoko, mu bengidi ba Yehova, busongi bukokeja kwikala bwa nsangaji ya binebine shi besongele balonda Kinenwa kya Leza. Kimfwa, tala madingi mayampe āletele Polo atala pa bukena bwa mu busongi. (Tanga 1 Kodinda 7:1-5.) Bisonekwa kebinenenepo amba ba mulume ne mukaji bafwaninwe kusambakena pamo mwanda’tu wa kubutula bana. Ino kuno kusambakena pamo kupwanga bilokoloko bya ngitu ne bya mu ñeni. Na bubine bilongwa bibi kebisangajangapo Leza. Balume ne bakaji Bene Kidishitu bakasaka kuvuija kino kintu kya mvubu mu būmi bwabo na lusa, kine kikebakwasha belombole kisanso kya binebine umo ku mukwabo. Na bubine bafwaninwe kwepuka bilongwa byo-byonso kebikasangajapo Yehova.

11. Le Luta wāeselwe namani pa kulonga bintu musakila Yehova?

¹¹ Busongi bufwaninwe kwikala buyule nsangaji, ke bwakafitwepo nansha bupungija. Nakampata njibo ya Mwine Kidishitu ifwaninwe kwikala bu kifuko kya kutūja’mo ne kya ndoe. Tala bidi byobya byālongekele kintu kya myaka 3000 kitatyi kyādi kyenda Naomi, mununu wa kishala na bandi bako bakishala ba Olepa ne Luta, mu dishinda batamba ku Moabu benda ku Yuda. Naomi wānene uzenza bano bansongwakaji babidi bajokele ku bantu babo.  Luta mwine Moabu wādi ulamete kudi Naomi, wādi na kikōkeji kudi Leza wa bine, kadi wākulupijibwe ‘mpalo miyampe’tu ya kudi Yehova, ne kwikala munshi mwa mapapa mu mpakala.’ (Luta 1:9; 2:12) Luta wāfwijije’ko bininge pa kyabuntu kya Leza kya busongi paāikele ke mukaja Boaza mununu, mutōtyi wa bine wa Yehova. Kitatyi kyakasangulwa pano panshi mu ntanda mipya ya Leza, ukasangala pa kuyuka’mba wāikele ke nkambulula wa Yesu Kidishitu. (Mat. 1:1, 5, 6; Luka 3:23, 32) Bine, wātambwile madyese a kashā pa kulonga bintu musakila Yehova!

MADINGI MAYAMPE A MWA KWIKADILA MU BUSONGI BWA NSANGAJI

12. Le muntu ukatana madingi mayampe a mu busongi kwepi?

¹² Mushiludi wa busongi witusapwilanga byobya byotufwaninwe kuyuka pa mwa kwikadila mu busongi bwa nsangaji. I kutupu muntu nansha umo uyukile’byo biyampe. Bible i wa binebine nyeke, kadi muswelo umo bidi ubwanya muntu kuta mutyima ku madingi mayampe a busongi, i kulamata ku misoñanya ilombwelwe mu Bisonekwa. Kimfwa, mutumibwa Polo wāsonekele ku bukomo bwa mushipiditu amba: “Nanshi bonso bēkale kusanswa bakaji babo pamo bwa abo bene, muntu na mukajandi, muntu na mukajandi; mukaji nandi alemeke mulumyandi.” (Ef. 5:33) Kekudipo kintu nansha kimo kitala pa ano madingi a mu Bible kikakomena Bene Kidishitu batame ku mushipiditu kwivwanija. Kipangujo i kino, le bakengidija Kinenwa kya Yehova? Bine bakengidija’kyo shi basangedile kyabuntu kyandi kya busongi. *

13. Le i bika bibwanya kulupuka shi muntu wakomenwa kulonda madingi adi mu 1 Petelo 3:7?

¹³ Mulume Mwine Kidishitu ufwaninwe kwikala na wandi mukaji na buswe. Mutumibwa Petelo wāsonekele amba: “Ino bānwe balume nenu mo monka, ikalai ne bakaji benu monka mwendele ñeni, ne kwibalemeka buleme bakaji, byo badi bwa kintu kya bukomo butyetye, kadi ne byo badi bapyane nenu ba buntu bwa būmi; mwanda wa kunena’mba, milombelo yenu yakalāla.” (1 Pet. 3:7) Milombelo ya mulume ikokeja kujikakanibwa shi kalondapo madingi a Yehova. Ngikadilo ya ku mushipiditu ya bantu babidi besongele ikokeja koneka, kutwala padi ku kunyoñama pa mutyima, kwipotomeja, ne ku bilongwa bya kasumalomo.

14. Lelo mukaji wa buswe ubwanya kwikala na lupusa’ka mu būmi bwa kisaka?

¹⁴ Mukaji uludikwa na Kinenwa kya Yehova ne mushipiditu sandu wandi, ubwanya kulonga bukomo bwa kulonga njibo yandi ke kifuko kya mutyima-ntenke ne kya nsangaji. I kyendele’mo mulume wakaminwe Leza asanswe wandi mukaji ne kumukinga ku ngitu ne ku mushipiditu. Mukaji wabilanga kuswibwa, ne kino kimulomba ekale na ngikadilo ilengeja mulume amuswe. Nkindi 14:1 unena amba: “Enselele mwana-mukaji wañeni ubaka njibo yandi: Ino mulembakane utūta’yo ne makasa a aye mwine.” Mukaji wa ñeni ne wa buswe utuntwilanga bininge ku nsangaji ya kisaka kyandi. Kadi ulombolanga’mba usangedile binebine kyabuntu kya Leza kya busongi.

15. Lelo i madingi’ka atanwa mu Efisesa 5:22-25?

¹⁵ Ba mulume ne mukaji bemikile busongi  bwabo pa kimfwa kya Yesu kya mwaādi wikadile na kipwilo kyandi, balombolanga kufwija’ko pangala pa kyabuntu kya Leza kya busongi. (Tanga Efisesa 5:22-25.) Bine ano shao i madyese adi na ba mulume ne mukaji shi i besanswe bya binebine kadi pampikwa kuleka nansha dimo mitatulo, ko kunena’mba kwijika kitwi bwa banuke, nansha kuleka mikadila yampikwa bwine Kidishitu yone busongi bwabo!

MUNTU NANSHA UMO KAKIKOLWA KWIBAKALAÑANYA

16. Mwanda waka Bene Kidishitu bamo bekele nyeke bankunga?

¹⁶ Nansha bantu bavule byobekalanga na mpangiko ya kusonga mu kitatyi kampanda mu būmi, ino bengidi ba Yehova bamo bekele nyeke bankunga mwanda kebatene benē pabo bebasangaja ne basangaja Yehova. Bakwabo badi na kyabuntu kya bukunga kibapele Leza, kibalengeja bepāne abo bene mu mwingilo wa Yehova pampikwa kulabikwa kwa mu busongi. Na bubine, muntu ufwaninwe kusangela mu bukunga na kulama mikalo itūdile’ko Yehova.—Mat. 19:10-12; 1 Kod. 7:1, 6, 7, 17.

17. (a) Le i binenwa’ka byānene Yesu pa mwanda utala busongi byotufwaninwe kulama mu ñeni? (b) Shi Mwine Kidishitu kampanda washilula kwabila mukaja-bene, i bika byafwaninwe kulonga pampikwa kulejaleja?

¹⁷ Twikale bankunga nansha basonge, tufwaninwe kulama mu ñeni binenwa bya Yesu bya amba: “Lelo kemwatangile pa mwine [Leza], webapangile ku ngalwilo, webapangile ba mulume ne mukaji? Kadi amba, po pa mwanda wa kulonga mwana-mulume ukashia shandi, ne inandi mwine, walamatyididila mukajandi, kabidi bubidi bwabo bakēkalanga ke mubidi umo. Nanshi pano ke bakidi ne bubidi bwine ke mubidi’tu umo. I binebine kadi, kyokya kyasambakanya Leza pamo kokakolwa kwikikalañanya, nansha wi muntu ka, nansha wi muntu ka.” (Mat. 19:4-6) Kwabila mulumya-bene nansha mukaja-bene i bubi. (Kup. 5:21) Shi Mwine Kidishitu kampanda washilula kutamija mutyima wa kwabila, ufwaninwe kulonga’po kintu bukidibukidi mwanda wa kujula miji ya bilokoloko bya disubi, nansha shi bibwanya kumususula mu ñeni mwanda wa kuleka kwaalekele bino bilokoloko bya kwisakila bitama. (Mat. 5:27-30) I kyendele’mo kulemununa ino milangwe ne kufundula kwabila kubi kwa mutyima wa budimbañani.—Yel. 17:9.

18. Le i muswelo’ka otufwaninwe kumona kyabuntu kya Leza kya busongi?

¹⁸ Nansha ke bantu bavule bayukile bityetye nansha kubulwa kuyuka bintu bitala padi Yehova Leza, ne pa kyabuntu kyandi kya kutendelwa kya busongi, balombolanga kufwija’ko mu ludingo kampanda pangala pa kijimba kya busongi. Le batwe bepēne kudi Yehova “Leza wa dyese ne dyesepo,” baloelelwa mu mpangiko yandi yonso, ne balombola amba tusangedile kyabuntu kya Leza kya busongi, ke pepi!—1 Tem. 1:11.

[Kunshi kwa dyani]

[Bipangujo bya Kifundwa]

[Bushintuludi pa paje 12]

Busongi buyampe butumbijanga Yehova kadi bukokeja kuletela bonso badi mu kisaka nsangaji mikatampe

[Kifwatulo pa paje 11]

Luta wāfwijije’ko pa kyabuntu kya Leza kya busongi

[Kifwatulo pa paje 13]

Lelo ulombolanga’mba usangedile bine kyabuntu kya Yehova kya busongi?