Tana Kunekenya kwa Binebine mu Būmi

“Ukalongeja dishinda dyobe ke dilumbuluka, . . . ukamona dyese.”—YOS. 1:8.

USA KULONDOLOLA NAMANI?

Le Solomone wānekenye namani?

Le Polo wānekenye bya binebine mu muswelo’ka?

Le i muswelo’ka obwanya kunekenya nyeke ne nyekeke?

1, 2. (a) Le bantu bavule bashintululanga kunekenya namani? (b) Le i muswelo’ka obwanya kubandaula mumweno omona kunekenya?

 LELO kunekenya mu būmi kushintulula bika? Shi wipangule bantu kino kipangujo, ukamona amba badi na malondololo meshileshile. Kimfwa, bantu bavule bashintululanga kunekenya bu kwikala na lupeto, kaji kayampe nansha kufunda masomo malamala. Bakwabo nabo banenanga’mba pa kunekenya, muntu ufwaninwe ne kwikala mu kipwano na—kisaka, balunda ne bengidi-nabo. Muntu wingidila Leza ubwanya’nka ne kukwatañanya kunekenya na kwikala na madyese mu kipwilo nansha kulupula bipa mu mwingilo.

² Pa kuyuka biyampe mumweno omona kunekenya, ubwanya kusoneka majina a bantu batyetye bomona bu banekenye—boba boabilanga nansha bolēmekele. Le i beifwane mu ngikadilo’ka? Le i bampeta’ni nansha i bantu ba ntumbo? Lelo i bayukane bininge? Malondololo obe abwanya kusokola byobya bidi mu mutyima obe, ne kadi akokeja kwikala na lupusa lukatampe pa butongi ne bitungo byolondalonda.—Luka 6:45.

3. (a) Le i bika byādi bifwaninwe kulonga Yoshua pa kulumbulula dishinda dyandi? (b) Le i bika byotusa kubandaula pano?

³ Kintu kya mvubu mpata i muswelo umona Yehova kunekenya kwetu, mwanda būmi bwetu bwimanine pa kwitabijibwa nandi. Yehova paāpele Yoshua mwingilo mukatampe wa kutweja Bene Isalela mu Ntanda ya Mulao, wāmusapwidile kutanga Mukanda wa Bijila wa Mosesa “dyuba ne bufuku” ne kuta mutyima ku kukōkela ku byādi bisonekelwe’mo. Leza wāmukulupije amba: “Ukalongeja dishinda dyobe ke dilumbuluka, kadi nabya ukamona dyese.” (Yos. 1:7, 8) Bine, uyukile’mba Yoshua wānekenye. Le batwe netu? Le i muswelo’ka otubwanya kuyuka shi mumweno otumona kunekenya, ukwatañene na mumweno wa Leza? Pa kino, tubandaulei bidi būmi bwa bana-balume babidi batelelwe mu Bible.

 LE SOLOMONE WĀNEKENYE MU BŪMI?

4. Mwanda waka tubwanya kunena amba Solomone wānekenye?

⁴ Solomone wānekenye bya binebine mu miswelo mivule. Mwanda waka? Mwanda mu bula bwa myaka mivule, wādi wakaminwe ne kukōkela Yehova mwine wāmwesele bininge. Vuluka amba Yehova paānene Solomone alombe kyonso kyasaka, mulopwe wālombele ñeni ya kuludika bantu. Ponka’po Leza wamwesela na kumupa ñeni ne bupeta. (Tanga 1 Balopwe 3:10-14.) Ñeni yandi “yatabukile ñeni yonso ya bāna ba kutunduka, ne ñeni yonso ya Edipito mine.” Ntumbo ya Solomone yāendele nkuo “mu mizo yonso konso konso mitamba.” (1 Bal. 4:30, 31) Pa mwanda utala bupeta, wādi upebwa mwaka ne mwaka kintu kya mantoni 25 a nsahabu! (2 Bil. 9:13) Wādi utumbīle kupwana na matanda makwabo, lūbako ne busunga. Bine, kitatyi kyonso kyādi ulama mwimanino moloke kudi Leza, Solomone wādi unekenya.—2 Bil. 9:22-24.

5. Le Solomone wāfudile ku kunena bika pa mwanda utala bantu banekenye kumeso a Leza?

⁵ Bintu byāsonekele Solomone mu mukanda wa Musapudi bilombola amba, kāongwelwepo na milangwe ya kunena amba kunekenya ne nsangaji i bintu’nka bya bantu badi na bupeta ne ntumbo. Nansha dimo. Wāsonekele amba: “Ndyukile amba: Kekudipo kitabukilepo ko badi, na kusepelela, ne kulonga biyampe mafuku onso a būmi bwabo. Ino kadi muntu ense adye ne kutoma, ne kunsanswa biyampe bya mwingilo wandi, i kyabuntu kya Leza.” (Mus. 3:12, 13) Bine, wājingulwile amba ino nsangaji idi bine na mvubu ku muntu witabijibwe na Leza ne udi Nandi mu kipwano kiyampe. Solomone wādi na bubinga paānene amba: “Ino pano namino yo mfulo ya uno mwanda uno’u; byonsololo i bivwanibwe: Akamwa Leza ne kulama bijila byandi, mwanda yo mingilo mituntulu ya muntu.”—Mus. 12:13.

6. Le kimfwa kya Solomone kibetupe bujinguludi’ka pa kuyuka kunekenya kwa bine?

⁶ Solomone wānangile monka mu kwakamwa Leza mu bula bwa myaka. Tutanga amba wādi “usenswe Yehova, kunanga mu bitungo bya shandi Davida.” (1 Bal. 3:3) Le kumwenepo amba kuno kwādi kunekenya kwa bine? Na buludiki bwa Leza, Solomone wāubakile tempelo milumbuluke ya butōtyi bwa bine ne kusoneka mikanda isatu ya mu Bible. Nansha byoketunenenwepo kulonga na byaālongele, ino kimfwa kya Solomone kya paādi ukidi na kikōkeji kudi Leza, kifwaninwe kwitulombola muswelo wa kubandaula kunekenya kwa binebine ne kwitukwasha tufikile pa kuno kunekenya. Mu uno mwanda, vuluka amba Solomone wāsonekele ku bukomo bwa mushipiditu amba, bupeta, ñeni, ntumbo, ne lupusa—bine bimona bantu bavule dyalelo bu biyukeno bya kunekenya—i bya bitupu. Bino bintu i bya bitupu bine, i “kupanga luvula.” Le kumwenepo amba bantu bavule basenswe bupeta bakimbilanga’ko ne bukwabo? Divule dine badi na moyo wa kujimija byobadi nabyo. Inoko, bupeta bwabo bukekala ke bwa bakwabo difuku dimo.—Tanga Musapudi 2:8-11, 17; 5:10-12.

7, 8. Le Solomone wēlombwele namani bu wampikwa kikōkeji, ne kwālupukile bipa’ka?

⁷ Kadi uyukile amba, Solomone wāshetukile mu būmi bwandi bwa kikōkeji mwenda mafuku. Kinenwa kya Leza kinena’mba: “Ino pa kupita’kyo nenki Solomone pa kununupa ke mununu, bakaji bandi bamwalamuna mutyima wandi kalonda balezaleza bangi; ino mutyima wandi kewadi mubwanine ne Yehova Leza wandi, mwaikadile mutyima wa shandi Davida, mhm. . . . Solomone walonga kyokya kibikibi mu meso a Yehova.”—1 Bal. 11:4-6.

⁸ Yehova pa kufitwa, wasapwila Solomone amba: “Ke-wi-muntu . . . abe kulaminepo kipwano kyami ne bitūngo byami byo nakusoñenye, nami nanshi nkasananga bulopwe kodi, i binebine ino nkapana’bo kudi mwingidi obe.” (1 Bal. 11:11) I kya bulanda’po kashā! Nansha byānekenye Solomone mu miswelo mivule, ino kyaba kimo  wātyumwine Yehova mutyima. Mu myanda mivule ya mu būmi bwandi—Solomone wākomenwe kukōkela Leza. Umo ne umo ubwanya kwiipangula amba, ‘le nsumininwe kujingulula shi ñeni yomboila ku būmi bwa Solomone ikankwasha ngikale munekenye?’

KUNEKENYA KWA BINEBINE KWA BŪMI

9. Le bantu bavule ba ino ntanda bādi bamona Polo bu munekenye? Shintulula.

⁹ Būmi bwa mutumibwa Polo bwādi bwishile kulampe kwine na bwa Mulopwe Solomone. Mwanda Polo kādipo na lupona lwa meno a nzovu kadi kādilepo na balopwe. Ino, kudi kyaba kimo kyaādi na nzala, kyumwa, mashika, ne mutaka. (2 Kod. 11:24-27) Kitatyi kyaāitabije Yesu bu Meshiasa, Polo kāpelwepo kyepelo kya bulēme mu kipwilo kya Bayuda. Ino, bendeji ba bipwilo bya Bayuda bāmushikilwe. Wākutyilwe, wakupilwa nsonde ne kwaswa mabwe. Polo wādi uyukile amba aye ne banababo Bene Kidishitu bādi ba kutukwa, kupangwapangwa ne kufutululwa. Unena’mba, “tubākamunwa pamo’nka bwa bityani bya panopantanda, bityakuku bya bintu byonso ne ku dyalelo dino dīne.”—1 Kod. 4:11-13.

10. Mwanda waka bibwanya kumweka bu Polo wāpelele kunekenya?

¹⁰ Paākidi nkasampe witwa bu Solo, mutumibwa Polo wādi umonwa bu udi na tumweno tuvule. Byaābutwilwe padi mu kisaka kitumbe, wāfundijibwe na Ngamadyela, mwadimu mulēmekibwe, ebiya wasoneka mwenda mafuku amba: “Nakidile bakwetu bavule bene, bo twasensele nabo kisense pamo ponka, ba ku kisaka kyetu kimo kyonka, mu miswelo ya bwine Yudea.” (Ngat. 1:14) Byaādi unena Kihebelu ne Kingidiki biyampe, Solo wādi na kiyukeno kya bu mwanā kibundi wa Loma, kine kyāmupele madyese mavule ne bwanapabo. Shi wātongele kulondalonda kuno kunekenya kwa ino ntanda, longa padi wāikele mpeta kadi mutumbe. Ino wātongele būmi bwādi bumonwa na bakwabo—padi’nka ne babutule bamo—bu bulubi. Mwanda waka?

11. Le i bintu’ka byādi bimwene Polo na mvubu, wādi na kitungo’ka, ne mwanda waka?

¹¹ Polo wādi usenswe Yehova kadi wādi usaka kwitabijibwa nandi kupita’ko kuswa bupeta ne ntumbo umbukata mwa bantu. Pa kutambula buyuki bwa bubinebine, Polo wāshilwile kumona na mvubu kitapwa, mwingilo wa bwine Kidishitu ne lukulupilo lwa būmi bwa momwa mūlu—bintu byādi kebiyukilepo bantu bavule ba ino ntanda. Polo wājingulwile amba, kwādi mwanda kampanda wa kupwija. Satana wāfwatakenye amba ubwanya kusasukija bantu baleke kwingidila Leza. (Yoba 1:9-11; 2:3-5) Nansha shi wātenwe na matompo’ka, Polo wādi musumininwe kukōkela Leza ne kūminina mu mutōtelo wa bine. Kino kyo kitungo kibudilwe mu myanda ya ntanda itala kunekenya.

12. Le mwanda waka watongele kukulupila mudi Leza?

 ¹² Lelo nobe wi musumininwe na mwādi musumininwe Polo? Nansha byokebipēlangapo nyeke kwikala na būmi bwa kikōkeji, tuyukile amba buno būmi bwituletelanga madyese a Yehova ne kwitabijibwa nandi, kadi bulengejanga muntu ekale munekenye bya binebine. (Nk. 10:22) Tumwenanga’mo dyalelo, kadi tutengele bya binebine madyese āya kumeso. (Tanga Mako 10:29, 30.) Nanshi, tudi na bubinga bwinebwine bwa kutūdila lukulupilo lwetu, ke mu bupetapo “bwa kubulwa ne mwakukulupidila, poso konka kudi Leza wakwitupa bintu byonso bya ntanda ne miseke byakuloelelwa monka.” Twibikilanga ‘bupeta bwa ku mwaka ukāya’ko ke kyalwilo, amba tukwatyije ku būmi nabo i būmi bulumbuluke.’ (1 Tem. 6:17-19) Bine, tubwanya kukulupila ne pa mfulo amba myaka katwa tamba pano, nansha myaka kanunu ne kupita tamba pano, tukabwanya kutala kunyuma ne kunena’mba, “natonge lonso būmi bwa kunekenya kwa binebine!”

KOKWA KUDI BYA BUPETA BYOBE

13. Le Yesu wāletele madingi’ka pa mwanda utala kwibikila lupeto lulēme?

¹³ Yesu wānene pa mwanda utala bupeta amba: “Kadi kemukīkala kwibīkila lupeto luleme panopantanda, mhm, padi ne mpemvu ne ndyabilonda byakudya’lo. Nanshi mukēbīkila lupeto luleme momwa mūlu mwampikwa mpemvu, nansha ndyabilonda mīne byakwiludya, nansha bangivi bakukola basabilamo kwiba’lo, mutupu. Ke-kuntu kokwa kōbīkile lupeto lobe luleme ne mutyima ōbe ukēkala konka.”—Mat. 6:19-21.

14. Mwanda waka kebiyampepo kukimba bupeta bwa pano pa ntanda?

¹⁴ Muntu ubwanya kwikala na bupeta buvule bwa pano pa ntanda kupita’ko’tu kwikala na lupeto. Mu bino bintu mubadilwa bintu byonso byāsonekele Solomone pa mwanda utala kunekenya ku meso a bantu—ke ntumbo nansha lupusa kadi. Yesu utela mwanda umo onka na utelele Solomone mu mukanda wa Musapudi amba, bupeta bwa ino ntanda i bwa lupito. Padi enka na mokodi mwikimwene mu ntanda ikujokolokele, buno bupeta bonso bonekanga kadi bubwanya kujimina bukidibukidi. Dale Bruner, Polofesele mwana-mulume usoneka pa mwanda utala buno bupeta amba: “I biyukane biyampe amba ntumbo ishintanga. Muntu ubwanya kwikala na ntumbo dyalelo, ino kesha ne koyaya. Uno mwaka wabwina, mwaka mukwabo watyomba. . . . [Yesu] usenswe bantu. Wēbanene kuleka kukimba ntumbo ya lupito ileta kutyumukwa mutyima. Ino ntumbo keiladilangapo nyeke. Yesu kasakengapo bana [bandi] ba bwanga [batyumukwe] mutyima. ‘Difuku dyonso ntanda yalamukilanga muntu wiiludika.’” Nansha bantu bavule byobaketabija bino binenwa, le ino i bantu banga bakaleka binenwa bya Yesu bilumbulule būmi bwabo? Le ukebilonda?

15. Le tufwaninwe kulonga bukomo bwa kukimba kunekenya kwa muswelo’ka?

¹⁵ Bendeji bamo ba bipwilo bāsapwile amba, i bibi kulonga bukomo bwa  kunekenya ne amba bukomo bonso bwa kunekenya bukokeja koneka bitupu. Yuka’mba Yesu kāpelejepo kulonga buno bukomo bonso. Ino, wāsoñenye bandi bana ba bwanga kufikila pa bukomo bwabo, webakankamika bebikile “lupeto luleme momwa mūlu” mokelonekapo. Tufwaninwe dibajinji kulonga bukomo bwa kumona kunekenya na mwikumwena Yehova. Bine, binenwa bya Yesu bituvuluja’mba, tudi na bwanapabo bwa kutonga bintu byotukalondalonda. Ino bubine i bino amba, tukalondalonda bintu bidi mu mutyima wetu, byobya bidi na mvubu kotudi.

16. Le tubwanya kwikala na kikulupiji kyonso mu bika?

¹⁶ Shi tudi na mutyima wa kusaka kusangaja Yehova, tubwanya kukulupila amba uketupa bintu byotusakilwa. Ubwanya kwituleka twikale na nzala ne kyumwa mu kakitatyi katyetye, pamo na mwāikadile nabyo mutumibwa Polo. (1 Kod. 4:11) Inoko, tukokeja kwikala na kikulupiji kyonso mu madingi a Yesu a tunangu a amba: “Kemukikambakanya mityima’mba: Le tudya bika? ne byo tutoma bīne le bika? ne byo tukavwala bīne bidi pi? Ke-bintu byobya byonso i bisakasaka baJentaila, mwanda Shenu wa mūlu uyūkile ne byo mubudilwe’byo byonso. Nanshi badikilai bidi kusaka bulopwe bwa Leza, ne boloke bwandi kumo, ebiya nankyo ne byabyo byonso bikemutentekelwapo.”—Mat. 6:31-33.

TANA KUNEKENYA KU MESO A LEZA

17, 18. (a) Lelo kunekenya kwa binebine kwimanine pa bika? (b) Le kunekenya kekwimaninepo pa bika?

¹⁷ Mwanda mukatampe i uno: Kunekenya kwetu kwa binebine kekwimaninepo pa kwikala na bupeta nansha kyepelo ku meso a ntanda. Kadi, kunekenya kwa bine kekushintululapo kwikala na madyese kampanda mu mpangiko ya bwine Kidishitu. Inoko, ano madyese abwanya kutamba ku kyalwilo kinekine kya kunekenya, ke kikōkeji kyetu ne kukōkelela kudi Leza kadi. Leza witukulupija amba: ‘Bu-kalama nabo mo bwendele i muno’mba, muntu ekale wa binebine.’ (1 Kod. 4:2) Bine tufwaninwe kūminina mu kwikala ba kikōkeji. Yesu wānene amba: “Yewa wakūminina pototo, ne kumfulo kwine, ye ukapandako.” (Mat. 10:22) Le ubulwe’po kwitabija amba kupanda i bukamoni kebupatanibwapo bwa kunekenya?

¹⁸ Shi ulangulukile pa bino binenwa bidi kūlu, ukamona amba kikōkeji kudi Leza ke kikwatañenepo na ntumbo, masomo, kaji kayampe, nansha bitenta; kadi kikōkeji kekimaninepo pa ñeni, bwino, nansha busendwe. Tubwanya kwikala ba kikōkeji mu ngikadilo yo-yonso yotukokeja kutanwa’mo. Mu bantu ba Leza ba mu myaka katwa kabajinji, bamo bādi bampeta, bakwabo nabo balanda. Madingi a Polo aādingile bampeta “balonge biyampe, senene, kadi bēkale bampeta ba mu mīngilo milumbuluke, ne mutyima wa kupyasakana mu kupana, ne mu kukwasha bakwabo bonso” ādi na mvubu. Abo bonso, mpeta ne mulanda bādi bafwaninwe kukwatyija ku “būmi bulumbuluke.” (1 Tem. 6:17-19) Ne dyalelo nadyo mo monka. Batwe bonso tudi na mukenga ne dyese dimo dyonka: Tufwaninwe kwikala nyeke bakōkele ne kwikala “bampeta ba mu mīngilo milumbuluke.” Shi twikale uno muswelo, tukanekenya ku meso a Umpangi wetu ne kuloelelwa pa kuyuka amba tumusangajanga.—Nk. 27:11.

19. Le ubasuminwa kulonga bika mu mwanda utala kunekenya?

¹⁹ Padi kubwanyapo kuyuka ne pa mfulo ngikadilo yokokeja kutanwa’mo, ino ubwanya kuyuka muswelo wa kulwa nayo. Longa bukomo bwa kwikala na kikōkeji mu ngikadilo yo-yonso yodi’mo. Inoko, bilomba kwielela’ko. Kulupila amba Yehova ukakwesela bya binebine—tamba’nka pano ne nyeke ne nyeke. Kokelwa nansha dimo binenwa byānene Yesu ku Bene Kidishitu bashingwe māni amba: “Ikala wabinebine byonka ne ku lufu kwine, nabya nami nkakupanga kilukwa kya būmi.” (Kus. 2:10) Kuno shako ko kunekenya kwa binebine!

[Bipangujo bya Kifundwa]

[Kifwatulo pa paje 14]

Ku meso a bantu, Solo wāmwekele bu udi mu kashinda ka kunekenya

[Kifwatulo pa paje 15]

Polo wēlombwele bu munekenye bya binebine