1, 2. (a) Mwanda waka bene Isalela 24000 bājimije madyese abo malēme? (b) Mwanda waka kino kinkumenkume kya kala i kya bufundiji kotudi?

KUMESO’TU kwa bene Isalela kutwela mu Ntanda ya Mulao, bana-balume tununu ne tununu bālele “busekese ne bana-bakaji ba Moabu.” Pa kino bantu 24000 bafwa ku kuboko kwa Yehova. Langa’po bidi—bene Isalela bādi pabwipi na kufikidila kwa kipyanwa kyabo kyobādi batengele mu bula bwa myaka, ino bājimija madyese malēme mwanda wa kuponena mu kuno kutompibwa.—Umb. 25:1-5, 9.

² Kino kimfwa kya bulanda kyāsonekelwe “bu kidyumu kotudi batwe bafikilwa na mfulo ya ino ngikadilo ya bintu.” (1 Ko. 10:6-11) Pano potudi mu kipindi kya mfulo kya “mafuku a mfulo,” bengidi ba Leza badi pa kibelo kya kutwela mu ntanda mipya ya boloke. (2 Tm. 3:1; 2 Pe. 3:13) I kya bulanda mwanda batōtyi bamo ba Yehova i bakomenwe kutadija. I bakwatwe mu dikinga dya busekese ne kwangula’mo bipa bibi bilupuka ku mwiendelejo mubi. Bano bantu badi mu kyaka kya kujimija madyese abo a nyeke ne nyeke.

3. Mwanda waka balume ne bakaji basakilwa buludiki ne bulami bwa Yehova? (Tala kifwatulo kidi ku ngalwilo.)

 ³ Busekese byobutādile bininge dyalelo, balume ne bakaji basakilwa buludiki ne bulami bwa Yehova kutyina’mba bukomo bobalonga bwa kulama busongi bwabo bwakekala bwa bitupubitupu. (Tanga Ñimbo 127:1.) Tusa kwisambila pa muswelo ubwanya ba mulume ne mukaji kukomeja busongi bwabo na kulama mutyima wabo, na kufwena kudi Leza, na kuvwala bumuntu bupya, na kwikala nyeke na mīsambo miyampe ne kwipa kyokya kifwaninwe mu busongi.

4. Le i bika byafikije bene Kidishitu bamo ku bilongwa bibi?

⁴ Le bikokejika namani mwine Kidishitu kuponena mu mwiendelejo wa busekese? Divule dine dishinda dibi dya busekese dishilulanga na meso. Yesu wāshintulwile amba: “Ense utala mwana-mukaji sō enka ne byamwivwanina kilokoloko wapu kala kulonga nandi makoji mu mutyima wandi.” (Mat. 5:27, 28; 2 Pe. 2:14) Bene Kidishitu bavule baponene mu bilongwa bibi, bazozeje bukomo bwabo bwa ñeni na kutala bifwatulo bya bantu badi mutaka, kutanga mabuku esambila pa buladi, nansha kutala bintu bilangula masenda ku Entelenete. Bakwabo bashilwile abo bene kwipwija mukose na mafilime mabi a busekese, na kutala makayo a kwipwija mukose nansha mpangiko ya ku televijo. Bakwabo bendanga ku mabāla a bufuku ne ku kikailo nansha ku mobo obapolweja bantu pa ngitu na kwibashinga bya kwibashinga.

5. Mwanda waka tufwaninwe kulama mutyima wetu?

⁵ Bamo baponenanga mu matompo pa mwanda wa kulonda madingi a bantu babi. Mu ino ntanda yampikwa kwīfula kadi miyule miswelo ne miswelo ya busekese, i kipēla bininge mutyima wa bongojani kadi mubi kutamija milangwe ya busekese padi muntu ungi oketwisongelepo nandi. (Tanga Yelemia 17:9, 10.) Yesu wānene amba: “Ku mutyima kutambanga milangwe imbi, butapani, makoji, busekese.”—Mat. 15:19.

6, 7. (a) Le mutyima wa bongojani ubwanya kufikija muntu ku dishinda’ka dya bubi? (b) Le tubwanya kwepuka namani mwiendelejo mubi?

⁶ Shi bilokoloko bibi bibashilula mu mityima yabo ya budimbañani, bantu babidi beabila babwanya kushilula kwisamba myanda yobadi bafwaninwe kwisamba enka na bene pabo kete. Bukidi bonka, bakwata mikenga mivule ya kwitana pamo, kadi kwitana kwadi kumonwa bu kwampikwa mwanda kwa na dimodimo kwaikala ke kwa kitatyi kyonso. Penda paningila’ko bilokoloko byabo, bukomo bwabo bwa mu ñeni nabo bwenda buzoza. Kitatyi kyobendelela mu dishinda dya bubi, ke bikomo kuleka’byo nansha shi bayukile amba byobalonga i bibi.—Nki. 7:21, 22.

⁷ Ngikadilo mikomo ya ku mushipiditu yendanga izoza kitatyi kitwala bilokoloko ne binenwa bibi ku kwikwata ku makasa, kwififya, kwipolweja, kwifumbakanya ne bilongwa bikwabo bya buswe bine bifwaninwe kulongwa enka na benē pabo. Mfulo mfulō, ‘bakokwa ne kongolwa na bya kusakasaka bya abo bene.’ Kitatyi kitama bya kusakasaka, “byabutula bubi.” (Yak. 1:14, 15) Bine, i kya bulanda! Kuno koneka kwa mwiendelejo kwadi kwa kwepukwa shi abo bonso babidi balekele Yehova akomeje bulēme bwabo bobalēmekele busongi butōka. Ino muswelo’ka?

8. Le kusamba bulunda na Yehova kukalama mwiendelejo wetu namani?

⁸ Tanga Ñimbo 97:10. Kusamba bulunda  na Yehova i nsulo ya bulami mu mwiendelejo. Potwifunda ngikadilo isangaja ya Leza ne kulonga bukomo bwa ‘kwiula Leza, pamo bwa bana baswedibwe, ne kunangila nyeke mu buswe,’ tukakankamikwanga kupela “busekese ne miswelo yonso ya disubi.” (Ef. 5:1-4) Pa kuyuka amba “Leza ukatyibilanga ba busekese ne ba makoji mambo,” ba mulume ne mukaji baloñanga bukomo bwa kuleka busongi bwabo bwikale bulēmekibwe ne bwampikwa disubi.—Bah. 13:4.

9. (a) Le Yosefa wākomene ditompo dya busekese muswelo’ka? (b) Lelo i ñeni’ka yotuboila ku kimfwa kya Yosefa?

⁹ Bengidi bamo ba Leza ba kikōkeji i bazozeje bukomo bwabo bwa mu ñeni na kupwana na bengidi-nabo ke Batumonipo pa kupwa kwa kaji. Nansha ke mu nsá ya kaji, matompo abwanya kwikala’ko. Kwādi i ku kifuko kyandi kya kaji kwājingulwile nkasampe umo mupopoke witwa bu Yosefa amba mukaja mukulumpe wandi wa kaji umwabilanga. Mobukila mobukila, wādi ukimba’nka kulāla nandi. Mfulo mfulō, “wamukwata ku mutwelo wandi amba: Tulāle.” Inoko Yosefa wekipa mudilo. Le i bika byākweshe Yosefa alame bukomo bwandi bwa ku mushipiditu mu kuno kutompibwa? I kusumininwa kwandi kwa kuleka kōna kipwano kyandi na Leza amba alame bukunga ne bululame bwandi. Pa kino wājimije mwingilo wandi ne kukutwa pampikwa mambo, inoko Yehova wāmwesele. (Ngo. 39:1-12; 41:38-43) Ekale ku kaji nansha kwa bunka, bene Kidishitu bafwaninwe kwepuka kwitweja abo bene mu matompo na muntu ke mwinē pabopo.

10. Lelo bumuntu bupya bwitukiñanga namani mu mwikadilo?

¹⁰ Bumuntu bupya ‘byobupangilwe mwendele kiswa-mutyima kya Leza mu boloke ne kwipāna kwa binebine,’ i bwa kamweno pa kukomeja ba mulume ne mukaji ku mushipiditu. (Ef. 4:24) Boba bavwala bumuntu bupya ‘bepayanga’ bya ku ngitu byabo “mu myanda ya busekese, disubi, bilokoloko bya busekese, kusakasaka kubi, ne makomwa-meso.” (Tanga Kolose 3:5, 6.) Kishima ‘kwipaya’ kilombola’mba tufwaninwe kulonga bukomo bwa kulwa na bilokoloko bibi bya ngitu. Tukepuka kintu kyo-kyonso kibwanya kwitulangula kilokoloko pa muntu ke mwinē petupo. (Yoba 31:1) Byotukwatañenye būmi bwetu na kiswa mutyima kya Leza, twi bafunde ‘kushikidilwa byobya bibi’ ne ‘kulamata ku byobya biyampe.’—Loma 12:2, 9.

11. Le bumuntu bupya bubwanya kukomeja busongi namani?

¹¹ Bumuntu bupya bumwekejanga “kyelekejo kya Mwine webupangile,” ke Yehova kadi. (Kol. 3:10) Bine mumwenwanga byabuyabuya shi balume ne bakaji bakomeja bukomo bwabo bwa mu ñeni na kuvwala “kisanso kya mutyima wa lusalusa, kanye, kwityepeja, kutalala, ne kitūkijetyima”! (Kol. 3:12) Kadi bapwananga bininge mu busongi kitatyi kyobaleka ‘ndoe ya Kidishitu ibikale mu mityima yabo.’ (Kol. 3:15) Ba mulume ne mukaji bakapalwa shi ‘besanswe abo bene na bene kisanso kya ku mutyima’! Kikebapa nsangaji ya ‘kwikala babajinji’ mu ‘kwilēmeka abo bene na bene.’—Loma 12:10.

12. Le i ngikadilo’ka yomona bu yo ya mvubu pa kwikala na busongi bwa nsangaji?

¹² Kitatyi kyaipangwilwe Sid ngikadilo yatuntwidile ku nsangaji ya busongi bwabo, wanene amba: “Buswe yo ngikadilo minemine yotwatamije. Kadi twamwene amba kutalala i kwa kamweno mpata.” Wandi mukaji Sonja, witabija ne kubweja’ko amba: “Kanye nako i ngikadilo ya mvubu. Kadi tuloñanga  bukomo bwa kwikala betyepeje, nansha byokekyadipo kipēla nyeke.”

13. Le i bika bibwanya kuningisha busongi, ne mwanda waka?

¹³ Ne kutatana kwine mpika mīsambo miyampe ibadilwa mu bintu bishimatyija busongi. Bine i kya bulanda shi ba mulume ne mukaji besamba pampikwa bulēme, inoko besamba na bulēme na bantu bakwabo nansha padi na banyema babo banja! Kitatyi kilupula ba mulume ne mukaji “bululu bubibubi, bulobo, bukalabale, kwela mabila, ne binenwa bya mutonko,” bazozejanga bukomo bwa ku mushipiditu bwa busongi bwabo. (Ef. 4:31) Pa kyaba kya kutyumuna busongi bwabo na binenwa bya kafutululo nansha bya kibengo, ba mulume ne mukaji bafwaninwe kuningisha kipwano kyabo na binenwa bya kanye, bya kisanso ne bya lusa.—Ef. 4:32.

14. Le i bilongwa’ka byotwepukanga na tunangu?

¹⁴ Bible unena’mba kudi “kitatyi kya kwikala talala nyā.” (Mus. 3:7) Kino kekishintululapo amba tufwaninwe kufyamina mu kuba talala na kupela kwisamba mīsambo ya mvubu. Mukaji umo wa mu Alemanye unena’mba, “Mu bitatyi bidi namino kuba talala kubwanya kusanshija mwinē pobe.” Inoko ubweja’ko amba: “Nansha byokebipēlangapo nyeke kuba talala mu bitatyi bya njia, ino ke biyampepo kunena na bulobo. Mwanda ukanena nansha kulonga kilongwa kya kitumbuzaji kikasanshija mwinē pobe, kadi kikaningija mwanda.” Divule dine, ba mulume ne mukaji kebapwangapo myanda na bulobo nansha na kuleka kwisambila pamo. Ino bakomejanga busongi bwabo na kwepuka kwikokakanya kwakekala bu kibidiji ne kuleka kuponena mu kwipotomeja kwa endaenda.

¹⁵ Kijimba kya busongi kikomejibwanga shi ba mulume ne mukaji betūdila’ko kitatyi kya kwilombola mwiivwanino ne milangwe yabo. Muswelo otunena bintu ne bine byotunena bidi na mvubu. O mwanda  nansha ke mu ngikadilo mikomo, longa bukomo bwa kunena bintu biyampe, mu muswelo olupula diwi ne mu muswelo otonga bishima. Kino kikapēlela mwinē pobe akuteje. (Tanga Kolose 4:6.) Ba mulume ne mukaji babwanya kuningija busongi bwabo na mīsambo miyampe na kunena “enka kyokya kiyampe mwanda wa kūbaka pokifwaninwe, amba kipāne kintu kya kamweno” ku benē pabo.—Ef. 4:29.

16, 17. Mwanda waka i kya mvubu ba mulume ne mukaji bate mutyima ku bisakibwa bya umo ne mukwabo bya mu malango ne mu bulādi?

¹⁶ Ba mulume ne mukaji babwanya kadi kuningisha kijimba kya busongi bwabo kitatyi kyobakimba tumweno twa benē pabo, na kubadikija tumweno twa benē pabo kumeso kwa twabo. (Fid. 2:3, 4) Balume ne bakaji banenwe kuta mutyima ku bisakibwa bya mu malango ne bya mu bulādi bya benē pabo.—Tanga 1 Kodinda 7:3, 4.

¹⁷ Yo! I kya bulanda, balume ne bakaji bamo bazobololanga kipwano kya buswe nansha bulādi, kadi bana-balume bamo bamonanga kunyenya mukaji bu kwipwa bulēme. Bible unena’mba: “Ikalai mu bumo ne kumvwañana na [bakaji].” (1 Pe. 3:7, Bisonekwa Bitōkele) Mulume ufwaninwe kuyuka amba kyokya kifwaninwe mu busongi ke enkapo kusambakena pamo. Mukaji usangelanga mpata bukena shi wandi mulume umusenswe ne mu kitatyi kikwabo kupita’ko’tu enka mu kitatyi kya bulādi. Shi bonso babidi belombola bukena, nabya bakasaka kwivuijija bisakibwa bya mu malango ne bya ku ngitu.

18. Le balume ne bakaji babwanya kuningisha namani kijimba kyabo kya busongi?

¹⁸ Nansha byokekudipo bubinga bwa kubudilwa kikōkeji mu busongi, ino kubulwa kinyenye kubwanya kulengeja mwinē pobe akakimbe kisanso ne bukena kudi muntu ungi. (Nki. 5:18; Mus. 9:9) O mwanda Bible usoñanya ba mulume ne mukaji amba: “Kemwakīsuminwai banwe bene na bene [kyokya kifwaninwe], poso mweivwanika banwe bonso mu kitatyi kitungwe.” Mwanda waka? “Kutyina’mba Satana wakendelela kwimutompa pa mwanda wa kwenu kubulwa kwīfula.” (1 Ko. 7:5) Bine, kikekala kya bulanda shi ba mulume ne mukaji baleka Satana atwelele pa “kubulwa kwīfula” kwabo ne kulengeja umo mu bukata mwabo aponene mu ditompo dya kulonga makoji! Inoko shi umo ne umo mu busongi aleke kukimba “kamweno ka aye mwine, ino akimbe nyeke kamweno ka mukwabo,” kadi apāne kyokya kifwaninwe mu busongi bu kilomboji kya buswe pa kyaba kya kwikimona bu kiselwa, nabya kipwano kya buswe kikakomeja kijimba kya busongi.—1 Ko. 10:24.

19. Le tufwaninwe kusumininwa kulonga bika, ne mwanda waka?

¹⁹ Tudi pa kibelo kya kutwela mu ntanda mipya myoloke. O mwanda kwipāna mu bilokoloko bya ngitu kubwanya kwitwikadila bu kyaka monka mokyāikadile ku bene Isalela 24000 mu Dilungu dya Moabu. Pa kupwa kutela kino kinkumenkume kya bumvu kadi kya bulanda, Kinenwa kya Leza kitudyumuna’mba: “Yewa ulanga’mba wimene atadije kutyina’mba wakapona.” (1 Ko. 10:12) Nanshi i biyampe tukomeje busongi bwetu na kukōkela nyeke Tata wetu wa mūlu ne mwinē petu. (Mat. 19:5, 6) Pano po pene potusakilwa kulonga ‘bukomo bwetu bonso amba ku mfulo aketutane bampikwa dikeme ne bampikwa kutopekwa kadi mu ndoe.’—2 Pe. 3:13, 14.