1. Lelo i muswelo’ka otubwanya kumwena mu bukomo bwetu bwa kumona mu ñeni bintu byampikwa kumweka? (Tala kifwatulo kidi ku ngalwilo.)

BUKOMO bwetu bwa kumona mu ñeni bintu byoketwamwene i kyabuntu kitupele Leza. Bwitukwashanga tukwate butyibi bwa tunangu ne kutengela bintu biyampe. Yehova ubwanya kumona bintu bya kumeso, kadi mu Bisonekwa witusapwila’mo divule bintu bikalongeka kumeso. Tukokeja kumona mu ñeni bintu bikalongeka. Na bubine, bukomo bwetu bwa kumona mu ñeni bintu byampikwa kumweka bwitukwashanga tulombole lwitabijo.​—2 Ko. 4:18.

2, 3. (a) Mwanda waka i kya kamweno mifwatakanyo yetu ikale na kyalwilo mu byobya byotumona mu ñeni? (b) Le i bipangujo’ka byotusa kubandaula mu kino kishinte?

² Kumona mu ñeni kintu kampanda kyo ketwamwene kashā kekwikalangapo nyeke kwa bine. Kimfwa, nkasampe mwana-mukaji ubwanya kwimona ukende pa kipupulu, ino ke bya binepo. Inoko Hana paādi ulangulukila pa mobikekadila kitatyi kyākatūla wandi mwana Samwele kwingila ku tabenakulo, mifwatakanyo yandi yādi na kyalwilo kya bine. Yādi imanine pa byaādi usumininwe kulonga, kadi kino kyāmukweshe ate mutyima pa kitungo kyandi. (1 Sa. 1:22) Shi tumone mu ñeni byobya  bilaile Leza kulonga, nabya tukalangulukila pa kintu kikalongeka binebine.​—2 Pe. 1:19-21.

³ Na bubine, bantu bavule ba kikōkeji ba mu kitatyi kyāsonekelwe Bible bāmwene mu ñeni bintu byālaile Leza. Le bano bantu bāmwenine namani mu kumona mu ñeni madyese a kumeso? Ne i muswelo’ka otubwanya kumwena mu bintu bilumbuluke bilaile Leza ku bantu ba kikōkeji?

4. Lelo bintu byādi bimwene Abele mu ñeni byādi na kyalwilo’ka?

⁴ Lelo Abele muntu mubajinji wa kikōkeji “wāmwene” bintu byālaile Yehova? Ketubwanyapo kunena’mba Abele wādi uyukile kufikidila kwa mulao utanwa mu Kinenwa kya Leza kudi nyoka wa amba: “Nkabikanga nshikani padi abe ne padi mwana-mukaji, kadi ne ntundu yobe ne yandi; aye ukakusanshija ku mutwe obe, nobe ukamusanshija ku kapondo kandi.” (Ngo. 3:14, 15) Inoko, bimweka’mba Abele wālangulukile bininge pa uno mulao ne kujingulula’mba kudi muntu ‘ukasanshijibwa ku kapondo’ amba bantu bakafikile ku bubwanine monka mwādi mwikadile ba Adama ne Eva kumeso kwa kulonga bubi. Ekale Abele wāmwene kintu’ka pa bitala bintu bya kumeso, wādi na lwitabijo lwimanine pa mulao wa Leza, ne Yehova wāitabije kitapwa kyandi.​—Tanga Ngalwilo 4:3-5; Bahebelu 11:4.

5. Mwanda waka kumona bintu bya kumeso mu ñeni kwākankamikile Enoke?

⁵ Enoke muntu wa kikōkeji wālombwele lwitabijo nansha byaādi ujokolokelwe na bantu bampikwa bwine Leza bādi besamba bintu bibi padi Leza. Enoke wāpelwe bukomo bwa Leza pa kusapula bupolofeto bwa amba Yehova ukāya “na tununu makumi twa bajila bandi, kufikidija butyibi pa bonso, ne kutuluja bonso bampikwa bwine Leza pa bilongwa byabo byonso byampikwa bwine Leza byobālongele mu bumpikwa bwine Leza, ne pa bintu byonso bisansa byādi bimunena babipya-mambo bampikwa bwine Leza.” (Yude 14, 15) Byaādi muntu wa lwitabijo, Enoke wādi ubwanya kumona mu ñeni ntanda yampikwa’mo bantu bampikwa bwine Leza.​—Tanga Bahebelu 11:5, 6.

6. Lelo Noa wāendelele kulama bika mu ñeni pa kupwa kwa Dilobe?

⁶ Noa wāpandile ku Dilobe pa mwanda wa lwitabijo lwandi. (Bah. 11:7) Pa kupwa kwa Dilobe, lwitabijo lwāmutonwene ele bitapwa bya banyema. (Ngo. 8:20) Na bubine, pamo’nka na Abele, wādi ukulupile’mba bantu bakanyongololwa mu bupika bwa bubi ne lufu. Byāikele mu kitatyi kya fukutu kya pa kupwa kwa Dilobe, kitatyi kyādi kilonga Nimiloda bilongwa bya kulwa na Yehova, aye Noa wādi enka na lwitabijo ne lukulupilo. (Ngo. 10:8-12) Bimweka’mba, wādi ulangulukila mu mutyima wandi pa mukanyongolwelwa bantu ku buludiki bwa kasusu, ku bubi botupyene ne ku lufu. Netu tukokeja “kumona” kino kitatyi kya kutendelwa​—kadi na bubine kidi pabwipi ponka!​—Loma 6:23.

7. Le i bintu’ka bya kumeso ‘byamwene’ ba Abalahama, Izake ne Yakoba?

⁷ Ba Abalahama, Izake ne Yakoba bāmwene mu ñeni bintu bikatampe bya kumeso, mwanda Leza wālaile’mba kupityila ku lutundu lwabo, mizo yonso ya pano pa ntanda ikeselwa. (Ngo. 22:18; 26:4; 28:14) Lutundu lwa bano bakulutuba lwādi lwa kuvula ne kushikata mu Ntanda ya Mulao yēbapele Leza. (Ngo. 15:5-7) Pa lwitabijo, bano bantu bakaminwe Leza bādi babwanya ‘kumona’ lutundu lwabo lushikete mu ino ntanda. Nansha shi bantu bājimije bubwaninine, Yehova ukulupija bengidi bandi ba kikōkeji  amba madyese ājimije Adama keakajiminapo lonso.

8. Le i bika byākweshe Abalahama alombole lwitabijo lukomo?

⁸ Bimweka’mba bukomo bwa Abalahama bwa kumona mu ñeni byobya byālaile Leza byamukweshe alonge bilongwa bya kutendelwa bya lwitabijo. Bisonekwa bilombola’mba nansha Abalahama pamo ne bengidi bakwabo ba kikōkeji ba Leza “byokēbatambwilepo kufikidila kwa milao” pobakidi bōmi, “bēimwene’tu kulampe bēisepelela.” (Tanga Bahebelu 11:8-13.) Abalahama wādi na bukamoni bwa kulombwela bubinebine bwa byobya byaādi ukulupile pamo’nka na aye wādi umwene bintu byampikwa kumweka!

9. Lelo Abalahama wāmwenine namani mu kwikala na lwitabijo mu milao ya Leza?

⁹ Lwitabijo lwa Abalahama mu milao ya Leza lwākomeje kusumininwa kwandi kwa kulonga kiswa-mutyima kya Leza. Wālongele kilongwa kya lwitabijo pa kutamba mu kibundi kya Ulu ne kupela kwitūdila kīkalo kya nyeke mu kibundi kyo-kyonso kya mu Kenani. Pamo enka na Ulu, bino bibundi kebyādipo bishimatyije mwanda imbikalo yabyo keyādipo ingidila Leza. (Yos. 24:2) Abalahama mu būmi bwandi bonso “wādi wilaija kibundi kya byalwilo bya bine, Leza ye sendwe wēkifwatakenye ne mūbaki wakyo.” (Bah. 11:10) Abalahama wādi ‘wimwene’ mu kīkalo kya lonso kiludikwa na Yehova. Ba Abele, Enoke, Abalahama ne bantu bakwabo badi pamo bwa abo bādi bakulupile mu lusangukilo lwa bafu ne kutengela kwikala na būmi pano pa ntanda mu Bulopwe bwa Leza, “kibundi kya byalwilo bya bine.” Kulangulukila pa ano madyese kwākomeje lwitabijo lwabo mudi Yehova.​—Tanga Bahebelu 11:15, 16.

10. Le mumweno wa Sala wa bintu bya kumeso wāmukweshe namani?

¹⁰ Tubandaulei myanda ya Sala mukaja Abalahama. Paādi na myaka 90 kadi ñumba, mumweno wandi muyampe pa bintu bya kumeso wāmukweshe alonge bintu na lwitabijo. Na bubine, wāmwene lutundu lwandi lutambula madyese ālaile Yehova. (Bah. 11:11, 12) Le i kika kyāmupele luno lukulupilo? Yehova wāsapwidile wandi mulume amba: “Nami nkamwesela dyese aye, kabidi nkakupa mwana mwana-mulume kudi aye, eyo, nkamwesela ukālamuka ke inandya mizo ne mizo; balopwe ba bantu bakalupuka mudi aye.” (Ngo. 17:16) Sala pa kupwa kubutula Izake, wādi na bubinga bwa kusakila kumona kufikidila kwa milao ya Leza yāshele’ko itala padi Abalahama. Bine, netu tudi na kyabuntu kya kumona mu ñeni bintu bilaile Leza kadi bikafikidila binebine!

11, 12. Le i muswelo’ka wātamije Mosesa buswe padi Yehova?

¹¹ Muntu mukwabo wādi na lwitabijo mudi Yehova i Mosesa. Wātamije buswe bwaādi umuswele. Mosesa paākidi nkasampe ushikete mu kipango kya bulopwe bwa Edipito, wādi ubwanya’tu kusanswa bininge bukomokomo ne bupeta. Inoko, kupityila ku bambutwile bandi, Mosesa wēfundile myanda ya Yehova ne mpango yandi ya kunyongolola Bahebelu mu bupika ne kwibapa Ntanda ya Mulao. (Ngo. 13:14, 15; Div. 2:5-10) Shi Mosesa wādi ulangulukila kyaba ne kyaba pa madyese ādi atengele bantu ba Leza kumeso, le molangila wādi wa kutamija mu mutyima wandi​—buswe bwa kusanswa kitenta’ni nansha bwa kusanswa Yehova?

¹² Bisonekwa bitulombola amba: “Pa lwitabijo Mosesa, pa kutama, wāpelele kwitwa bu mwana wa mwana mwana-mukaji wa Felo, wātonga’ko kumweshibwa malwa na bantu ba Leza pa kyaba kya kwikala na nsangaji ya lupito ya bubi, mwanda wāmwene  mifutululo ya Kidishitu bu bupeta bukatampe kutabuka byabulēme bya mu Edipito; mwanda wābambīle meso sō ku kupalwa mpalo.”​—Bah. 11:24-26.

13. Lelo Mosesa wāmwenine namani mu kulangulukila bininge pa milao ya Leza?

¹³ Mosesa byaāfundijibwe bininge myanda itala pa byālaile Yehova kulongela bene Isalela, lwitabijo ne buswe bwandi padi Leza byāningile’ko. Pamo’nka na bantu bakwabo bakaminwe Leza, wādi ubwanya kumona mu ñeni kitatyi kikanyongolola Yehova bantu ku lufu. (Yoba 14:14, 15; Bah. 11:17-19) Ke kya kutulumukapo shi Mosesa wāsenswe Leza mwine wāivwanine lusa Bahebelu ne bantu bonso. Lwitabijo ne buswe byāludikile Mosesa mu būmi bwandi bonso. (Kup. 6:4, 5) Nansha ke kitatyi Felo kyaāzakeje Mosesa na kusaka kumwipaya, lwitabijo lwandi, buswe bwaswele Leza, padi ne kumona mu ñeni bintu bya kumeso bya kutendelwa byāmukomeje anekenye kuno kuzakazibwa na bukankamane.​—Div. 10:28, 29.

14. Le na bubine i mulangilo’ka wa bya bituputupu?

¹⁴ Bantu bavule dyalelo badi na mumweno mubi wa bintu bya kumeso. Kimfwa nansha byobadi balanda basakanga kwikala bampeta ne kwikala na mutyima-ntenke wa lonso, nansha shi pano būmi bwa bantu i buyule “makambakano ne byamalwa.” (Ñim. 90:10; Bisonekwa Bitokele) Bemonanga bashikete pampikwa kuzumbazumba mu umbikalo wa bantu, nansha Bible byanena amba Bulopwe bwa Leza lo lukulupilo lumo kete lwa bine ku bantu. (Dan. 2:44) Bantu bavule bamonanga’mba Leza kakonakanyapo ino ngikadilo imbi ya bintu, inoko Bible aye udi’po na mumweno mwishile. (Zef. 1:18; 1 Yo. 2:15-17) Ino nkulupilo ya bantu kebayukilepo mpango ya Yehova pa bintu bya kumeso i ya bya bituputupu.

15. (a) Le bene Kidishitu bamwenanga namani mu kumona mu ñeni lwitabijo lwabo? (b) Tela kintu kimo kyotengele pakafikidija Leza milao yandi?

¹⁵ Ku mutamba mukwabo, batwe bene Kidishitu twi bakankamikwe kumona mu ñeni lukulupilo lwetu, lwikale lwa momwa mūlu nansha lwa pano pa ntanda. Lelo ubwanya kwimona wimwena bintu bilaile Leza? Na bubine, kumona byobya byokalonga pakafikidija Leza milao yandi kukakuletela nsangaji ku mutyima. Pa kwabo ‘wimwene’ ushikete nyeke pano pa ntanda. Wimone wingila na bantu bakwabo mwanda wa kulonga ino ntanda ikale ke paladisa. Bakwenu basenswe Yehova, pamo nobe. Udi na bukomo bwa ngitu buyampe, na lukupa ne na lukulupilo lwa būmi bwa kumeso. Boba batala mwingilo wa byakudya balengeja būmi bwikale buyampe mwanda bakutele mutyima bya binebine. Kadi usangedile kwingidija tunangu tobe ne bwino mwanda wa byonso byolonga bikwashe bantu bakwabo ne kutumbija Leza. Kimfwa, ukwasha bantu bapya basangwilwe bayuke Yehova. (Yoa. 17:3; Bil. 24:15) Kulanga namino ke kilotwapo. Kuno kumona mu ñeni kuleta nsangaji kwimanine pa bubinebine bwa mu Bisonekwa butala pa bintu bya kumeso.​—Isa. 11:9; 25:8; 33:24; 35:5-7; 65:22.

16, 17. Lelo i muswelo’ka otubwanya kumwena mu kwisambila pa lukulupilo lwetu?

¹⁶ Shi twisambila na bene Kidishitu bakwabo pa byobya byotusaka kulonga pano pendelela Yehova kufikidija milao yandi, mumweno wetu wa mu ñeni wa bintu bya kumeso ukaningila’ko. Nansha batwe bonso byoketubwanyapo kuyuka pa bute pa bute motukekadila mu ntanda impya, shi twisambila pa byobya byotutengele, nabya  tukekankamika batwe bene na bene ne kulombola lwitabijo lwetu mu bintu bilaile Leza. Kitatyi kyāpempwile mutumibwa Polo banababo ba mu Loma, na bubine bāsangedile “kwikankamika,” netu tufwaninwe kwikankamika mu bino bitatyi bya makambakano.​—Loma 1:11, 12.

¹⁷ Kumona mu ñeni bintu bya kumeso kubwanya kwitukwasha tuleke kwikala na milangwe mibi pa makambakano etu a dyalelo. Bimweka’mba mutumibwa Petelo wādi na ino milangwe paānene Yesu amba: “Tala! Batwe tubashiye bintu byonso ketukulonda; penepo i bika bine byotukatambula?” Yesu pa kukwasha Petelo ne bakwabo bādi’po bamone mu ñeni bintu bya kumeso, wālondolwele amba: “I bine nemulombola’mba, Pa kupangulula, kitatyi kikashikata Mwanā muntu pa lupona lwandi lwa ntumbo, banwe banonda nenu mukashikatanga pa mpona dikumi ne ibidi, mutyiba mambo a bisaka dikumi ne bibidi bya Isalela. Kadi yewa ense washile mobo nansha banababo bana-balume nansha banababo bana-bakaji nansha shandi nansha inandi nansha bana nansha madimi pa mwanda wa dijina dyami ukebitambulanga misunsa mivule kutabuka kadi ukapyananga būmi bwa nyeke.” (Mat. 19:27-29) Petelo ne bana ba bwanga bakwabo bādi babwanya kumona mwingilo wabo mu umbikalo ukaludika ntanda ne kuleta madyese mavule ku bantu ba kikōkeji.

18. Lelo kulangulukila pa kufikidila kwa milao ya Leza kwitukwashanga namani dyalelo?

¹⁸ Bengidi ba Yehova ba pano pa ntanda bamwenanga nyeke mu kwisambila pa kufikidila kwa milao ya Leza. Abele wādi uyukile senene mpango ya Leza ya kusaka kuleta’ko būmi buyampe kumeso, wādi na lwitabijo ne lukulupilo lwa binebine. Abalahama wābwenye kulonga bilongwa bya kutendelwa bya lwitabijo mwanda ‘wāmwene’ kintu kampanda pa bitala kufikidila kwa bupolofeto bwa Leza bwa ‘lutundu’ lwālailwe. (Ngo. 3:15) Mosesa “wābambīle meso sō ku kupalwa mpalo,” wālonga bilongwa bya lwitabijo ne kutamija buswe bwaswele Yehova. (Bah. 11:26) Lwitabijo lwetu mudi Leza ne buswe botumuswele bikaningila’ko shi twingidija bukomo bwetu bwa kumona mu ñeni kufikidila kwa byobya bilaile Yehova. Mu kishinte kilonda’ko tukesambila’mo pa muswelo muyampe wa kwingidija kino kyabuntu kitupele Leza.