1. Le ino ntanda imwene namani buujila?

TUDI mu ntanda ya disubi. Kino i kinane nakampata mu kino kyetu kitatyi. Mu matanda mavule, bantu bamonanga kusambakena pamo kwa bantu ba ngitu imo ne bulādi bwa panja pa busongi bu buyampe. Uno mwiendelejo usasulwanga mu bintu bisumbijibwa ne mu makayo. (Ñim. 12:8) Byatāla bininge busekese ubwanya kwiipangula amba, ‘Lelo bine bikokejika kwikala mu ino ntanda pampikwa disubi?’ Tulondolola na kikulupiji kyetu kyonso amba: I amo, na bukwashi bwa Yehova bene Kidishitu ba bine babwanya kushala nyeke bampikwa disubi.—Tanga 1 Tesalonika 4:3-5.

2, 3. (a) Mwanda waka i biyampe kulwa na bilokoloko bya disubi? (b) Lelo i bika byotusa kubandaula mu kino kishinte?

² Inoko, dibajinji bidi tufwaninwe kuyuka’mba pa kwikala bampikwa disubi, tufwaninwe kuleka kwikala na bilokoloko bya busekese. Pamo’nka na kyambo mokikokeja kukoka mushipa, ne milangwe ya busekese pamo ne bilokoloko bibi—shi kebifundwilwepo ponka na ponka—bikokeja kushilula kusāsukija ne kuponeja  mwine Kidishitu. Bibwanya kusangaja umbidi wetu wa bubi ne kwitufikija ku kulonga busekese. Kyaba kimo, milangwe ya bubi ibwanya kutama bininge ne kufikija muntu ku kulonga bubi kitatyi kyamona mukenga. Byobidi namino, nansha shi i mwingidi wa Yehova ubwanya kulongela mungya kilokoloko kyandi kitatyi kyamona mukenga. Bine, “bya kusakasaka . . . byabutula bubi.”—Tanga Yakoba 1:14, 15.

³ I biyampe kulangulukila pa muswelo ubwanya bilokoloko kutama ne kufikija ku kulonga bubi bukatampe. Inoko i mwanda ukankamika’po kashā pa kuyuka’mba shi tuleke kwikala na bilokoloko bya disubi, nabya ketukekalapo na mwiendelejo wa busekese ne kususuka na bipa bilula bilupuka’ko! (Ngt. 5:16) Tubandaulei’ko bintu bisatu biketukwasha tulwe na bilokoloko bya disubi: kipwano kyetu na Yehova, madingi a mu Kinenwa kyandi, ne bukwashi bwa banabetu bene Kidishitu batame ku mushipiditu.

4. Mwanda waka i biyampe kufwena kudi Yehova?

⁴ Bible ulombola boba basaka ‘kufwena kudi Leza’ amba: “Oijai makasa enu, . . . mutōkeje ne mityima yenu.” (Yak. 4:8) Shi tukwate na bulēme kipwano kyetu na Yehova, nabya tukalonga bukomo bwa kumusangaja mu mwanda o-onso wa mu būmi bwetu, kubadila’mo ne milangwe yetu. Tusakanga kwikala na “mucima utoka” na kwimika milangwe yetu pa bintu byampikwa disubi, bya mwikadilo muyampe ne bya kutendelwa. (Ñim. 24:3, 4; 51:6; Bisonekwa Bitokele; Fid. 4:8) Yehova uyukile’mba twi bantu bampikwa kubwaninina. Kadi uyukile’mba tubwanya kwikala na bilokoloko bibi. Inoko tuyukile amba tumusanshijanga kitatyi kyotutamija milangwe mibi pa kyaba kya kulonga bukomo bwetu bonso bwa kwiinyema. (Ngo. 6:5, 6) Kulangulukila pa uno mwanda kwitulengejanga tusumininwe nyeke kulama milangwe yetu ikale yampikwa disubi.

5, 6. Le i muswelo’ka ubwanya kwitukwasha milombelo mu bulwi botulwa na bilokoloko bya busekese?

⁵ Muswelo umo muyampe nakampata wa kulombola’mba tukulupile bya binebine mudi Yehova i wa kutela bulwi botulwa na milangwe ya disubi mu milombelo. Shi tufwene Yehova mu milombelo, nandi uketufwena. Witupanga na buntu mushipiditu wandi ujila, mwine uningijanga kusumininwa kwetu kwa kupela milangwe ya busekese ne kushala nyeke bampikwa disubi. Nanshi tuyukijei Leza mutyima wetu wa kumusangaja na mifwatakanyo ya mu mutyima wetu. (Ñim. 19:14) Lelo tumulombanga na kwityepeja etubandaule mwanda wa kusokola “dishinda dya bubi”—bilokoloko nansha mifwatakanyo yo-yonso mibi—mine ibwanya kwitufikija ku kulonga bubi? (Ñim. 139:23, 24) Lelo tumwisāshilanga kyaba ne kyaba etukwashe tulame bululame bwetu kitatyi kyotutanwa mu matompo?—Mat. 6:13.

⁶ Kitamina kyetu nansha mwiendelejo wetu wa pa kala bibwanya kutamija motudi kusaka kulonga bintu bishikilwe Yehova. Nansha nabya, Yehova ukokeja kwitukwasha tushinte popa potusakilwa mwanda wa twendelele kumwingidila mu muswelo wasaka. Mulopwe Davida wēmwenine kino. Davida paālongele makoji na Bafesheba, wādidīle Yehova amba: “Umpangululemo mutyima utōka, . . . kadi ungalamune mushipiditu umpya wabukankamane mudi ami.” (Ñim. 51:10, 12) Mwiendelejo wa bubi ubwanya kusangaja ngitu yetu ya bubi, inoko Yehova ukokeja kutūla motudi mushipiditu wa kwipāna, ko kunena amba wa kusaka kumukōkela. Nansha shi bilokoloko bibi bibaāla miji ne kukimba kutādila milangwe yetu yampikwa disubi, Yehova ukokeja kuludika matabula etu mwanda wa tukōkele misoñanya yandi ne kutana nsangaji na kwiendeja mungya ayo. Ubwanya kukankaja  kintu kyo-kyonso kibi kileke kwitutādila.—Ñim. 119:133.

7. Le i muswelo’ka ubwanya kwitulama Kinenwa kya Leza ku milangwe ya disubi?

⁷ Yehova ubwanya kulondolola milombelo yetu yotumulomba bukwashi kupityila ku Kinenwa kyandi Bible. Tunangu tudi mu Kinenwa kyandi ato “dibajinji i tutōka tō.” (Yak. 3:17) Kutanga Bible difuku ne difuku ne kulangulukila pa byobya byotutanga’mo kuketukwasha tulame milangwe yetu ku bintu bibi. (Ñim. 19:7, 11; 119:9, 11) Kadi mu Bible mudi bimfwa ne madingi mapotoloke abwanya kwitukwasha tuleke kuponena mu bilokoloko bya disubi.

8, 9. (a) Le i bika byāfikije nsongwalume umo ku kulonga busekese na mwana-mukaji wa bwitwa? (b) Le i mu myanda’ka ya mu ano etu mafuku motubwanya kwingidija kimfwa kya kidyumu kidi mu Nkindi shapita 7?

⁸ Tutanga mu Nkindi 5:8 amba: “Sonsolola dishinda dyobe kulampe kwadi [mwana-mukaji wa bwitwa], Kadi kokafwenapo pabwipi ne kibelo kya njibo yandi.” Kyaka kidi mu kupēlula ano madingi i kilombolwe mu Nkindi shapita 7, mwine motutanga myanda ya nsongwalume umo wādi wenda bityebitye kubwipi na njibo ya mwana-mukaji wa bwitwa. Bufuku papo bubaile. Dya kufula kwa dishinda, mwana-mukaji wāmufwena, uvwele kivwalwa kya bwitwa. Wamukwata wamufumbakanya. Binenwa byandi bya kyongo byālangula mwadi kilokoloko kyaākomenwe’nka  ne kwimanija. Balonga busekese. Mobimwekela, uno nsongwalume kādipo na mutyima wa kulonga busekese. Inoko kādipo na bwino ne na butyibi buyampe. Nansha nankyo, wādi ufwaninwe kufikilwa na bipa bibi bitamba ku bilongwa byandi. Bine, shi kāfwenenepo kubwipi na uno mwana-mukaji, kebyadipo bya kumufikila!—Nki. 7:6-27.

⁹ Lelo kyaba kimo netu tukomenwanga kwikala na butyibi buyampe, padi na kwiela mu ngikadilo ya kyaka mine ibwanya kulangula bilokoloko bibi? Kimfwa, bufuku, mu mpangiko imo ya ku televijo bapityijanga’mo myanda ya busekese. Le bikekala namani shi tubatulukila’po? Nansha padi tubwanya kulonda pampikwa kusaka tushinda twa pa Entelenete nansha kwitumina’po misapu kyaba ne kyaba ne kutwela pa mateba eta bantu batale bifwatulo bya bantu badi mutaka nansha kulombola bintu bikwabo bitala pa bulādi. Mu myanda na ino, le tuketabija kutala bintu bilangula bilokoloko bibi ne bizozeja bulwi botulwa bwa kushala nyeke bampikwa disubi?

10. Mwanda waka dipyaselemba i dibi? (Tala kifwatulo ku ngalwilo.)

¹⁰ Bible witukwashanga mu muswelo mukwabo na kwitupa madingi pa muswelo wa kwikala na bantu ba ngitu ingi. (Tanga 1 Temote 5:2.) Ano madingi atala ne pa dipyaselemba. Bamo bamonanga amba kunena mu madingidijo ne meso, bine bilombolanga buswe munshimunshi bu byampikwa mwanda, ke-pantu kebilombepo kwitenga ku ngitu. Inoko, dipyaselemba, dibwanya kulangula milangwe ya disubi mine ibwanya kufikija ku kulonga bubi bukatampe bwa busekese. Kwapēle kyaji—kukapa ne kikwabo.

11. Le i kimfwa’ka kiyampe kyāshile Yosefa?

¹¹ Yosefa wālongele kilongwa kya tunangu mu uno mwanda. Kitatyi mukaja mfumwandi Potifela kyaādi usaka kulāla nandi, Yosefa wāpelele. Inoko uno mwana-mukaji kālekele’byopo. Mobukila mobukila wādi umunena alale nandi. (Ngo. 39:7, 8, 10) Kukwatañana na mufundi umo wa Bible, mukaja Potifela wādi unena amba: “‘Iya tushikate pa bunka bwetu mu kakitatyi’tu katyetye,’ na kukimba [Yosefa] atabule ditabula dibajinji dya kumusaka.” Inoko Yosefa wādi usumininwe kuleka kumukankamika nansha kutala kilomonyeka manwa andi a kyongo. Wāpelele kulonga nandi dipyaselemba, mu uno muswelo wākankeje kilokoloko kibi kwāla’kyo miji mu mutyima wandi. Kitatyi uno mwana-mukaji kyaāshilwile kumuningila balāle nandi, Yosefa walonga’po kilongwa kya bukankamane. “Washia mutwelo wandi mu kuboko kwandi kanyema, watamba panja.”—Ngo. 39:12.

12. Le tubayuka namani’mba byobya byotumona bidi na lupusa pa mutyima wetu?

¹² Kadi Bible witudyumuna ku kyaka kidi mu kuleka byobya byotumona na meso bilubije mutyima wetu. Meso-kutema abwanya kulangula nansha kutamija bilokoloko bibi bya busekese. Yesu wādyumwine’mba, “ense utala mwana-mukaji sō enka ne byamwivwanina kilokoloko wapu kala kulonga nandi makoji mu mutyima wandi.” (Mat. 5:28) Vuluka byāfikile Mulopwe Davida. “Kanange pa musaka [Davida] wamona mwana-mukaji ōya.” (2 Sa. 11:2) Wākomenwa kutala kungi ne kushinta milangwe yandi. Kino kyāmufikije ābile mukaja bene ne kukwata mpango ya kulonga nandi makoji.

13. Mwanda waka tufwaninwe ‘kusamba kipwano na meso etu,’ ne kino kilomba bika ne bika?

¹³ Pa kusaka’mba tulwe na milangwe ya busekese, tufwaninwe ‘kusamba kipwano na meso etu,’ monka mwālongele Yoba muntu wa kikōkeji. (Yoba 31:1, 7, 9) Tufwaninwe kusumininwa kulama meso etu ne kuleka kutala talē muntu na meso a busekese. Kulonga namino kulomba ne kuleka kutala bifwatulo bya bantu basambakena pamo, bibwanya kumweka ku maolodinatele, bipapo bya misapu, majulunale, ne bikwabokwabo.

14. Le i muswelo’ka otukokeja kumwena mu madingi a kushala nyeke bampikwa disubi?

 ¹⁴ Shi bino byonso byotwapwa kubandaula bilombola’mba kudi mu myanda kampanda mofwaninwe kwilumbulula mu bulwi bolwa na bilokoloko bibi, nankyo longa’po kintu pampikwa kulejaleja. Itabija na mutyima tō madingi adi mu Kinenwa kya Leza, mene abwanya kukukwasha wepuke bilongwa bibi ne kushala nyeke wampikwa disubi.—Tanga Yakoba 1:21-25.

15. Shi tulwanga na bilokoloko bibi, mwanda waka i biyampe kukimba bukwashi?

¹⁵ Shi tulwanga na bilokoloko bibi bya busekese, banabetu bene Kidishitu i nsulo mikwabo ya bukwashi kotubwanya kunyemena. Na bubine, kwisamba na bantu bakwabo myanda itutala kekupēlangapo. Inoko kulonga bukomo bwa kukamona mwine Kidishitu mutame ku mushipiditu kubwanya kwitukinga ku kutamija bilokoloko byo-byonso bibi. (Nki. 18:1; Bah. 3:12, 13) Kulombola bukōkekōke bwetu kudi mwine Kidishitu mutame ku mushipiditu kubwanya kwitukwasha tujingulule pantu potusakilwa kushinta. Kulonga namino kuketukwasha twilemunune popa potusakilwa mwanda wa kushala nyeke mu buswe bwa Yehova.

16, 17. (a) Le i muswelo’ka bakulumpe obakwashanga boba balwa na bilokoloko bibi? Leta kimfwa. (b) Mwanda waka i biyampe boba batalanga bifwatulo bya bantu badi mutaka bakimbe bukwashi pampikwa kulejaleja?

¹⁶ Bakulumpe bene Kidishitu bo babwenye nakampata bisakibwa bya kwitukwasha. (Tanga Yakoba 5:13-15.) Nsongwalume umo wa mu Brezile wadi ulwa na bilokoloko bibi mu bula bwa myaka mivule. Unena amba: “Ndyukile amba milangwe yami keyadipo isangaja Yehova, inoko nadi ngivwana bumvu kusapwila bantu bakwabo monadi neivwanina.” Na byadyese, mukulumpe umo wa kanye wa mu kyandi kipwilo wamufwena ne kumukankamika akimbe bukwashi. Uno nsongwalume uvuluka amba: “Natulumukile pa muswelo waikele nami bakulumpe na kanye, ne kungivwana kutabuka ne monadi nebilangila. Bantejeje na katentekeji. Baingidije Bible na kunkulupija’mba Yehova unsenswe, kupwa balombela nami pamo. Kino kyankweshe ngitabije madingi a mu Bible obampele.” Myaka pa kupita’po, paendelele ku mushipiditu, unena amba: “Pano najingulula’mba i kya kamweno kukimba bukwashi pa kyaba kya kwiselela biselwa batwe bene.”

¹⁷ Shi wikalanga na kibidiji kya kutala bifwatulo bya bantu badi mutaka, nankyo ufwaninwe kukimba bukwashi. Shi ulejeleje pa kukimba bukwashi, kyaka nakyo kikaningila’ko kya bino bilokoloko bibi ‘bikemitwa ne kubutula bubi’ bwine bukasanshija bantu bakwabo ne kufutulwija dijina dya Yehova. Kusaka kusangaja Yehova ne kushala nyeke mu kipwilo kya bwine Kidishitu, i kukwashe bengidi bandi bavule betabije bukwashi bwa buswe.—Yak. 1:15; Ñim. 141:5; Bah. 12:5, 6.

18. Le ubasumininwa kulonga bika?

¹⁸ Bikidi’ko ino ntanda myoneke ya Satana, Yehova wifyelanga pa kumona bengidi bandi bepāne balonga bukomo bwa binebine mwanda wa kulama milangwe yabo itōka ne kukwatakanya misoñanya yandi ya peulu ya mu mwikadilo! Nanshi shi ke pano, batwe bonso tusumininwei kufwena nyeke Yehova ne kwitabija buludiki bwaetupa kupityila ku Kinenwa kyandi ne ku kipwilo kya bwine Kidishitu. Kushala nyeke bampikwa disubi kuletanga maloa ne ndoe ya mutyima tamba’nka pano. (Ñim. 119:5, 6) Mu mafuku āya kumeso, pakatalulwa’ko Satana, tukekala na dyese dya kwikala’ko nyeke mu ntanda yampikwa’mo lupusa lwandi lubi.