MYAKA 200 ne kupita kunyuma, kekwadipo muntu wadi ukulupila bintu bilembe mu majulunale. Dyalelo ketukokejapo kukulupila bintu byonso byotutanga ne byotumona pa Entelenete. Pa Entelenete padi myanda keibadika, kadi busendwe bwa dyalelo bubetupēleleja mwa kwiisokwela. Padi myanda mivule ya bine, ya kamweno, ne miyampe, ino kadi myanda ya bubela, yampikwa mvubu, ne ileta kyaka nayo i mivule’po. O mwanda tufwaninwe kutonga na katentekeji byotutanga. Kitatyi kingidija bantu bamo Entelenete, babwanya kulanga’mba mwanda onso mupya i wa bine mwanda’po’tu ubatanwa pa Entelenete, nansha mwanda’po’tu i mulunda nabo webatumina’o. Bakulupilanga mānga yonso nansha shi keidipo na mvubu. Ino Bible witudyumuna’mba: “Mwendalale witabija binenwa byonso: Ino muntu mukosoke aye utadija biyampe matabula andi.”​—Nkindi 14:15.

Muntu mukosoke i mwishile na kitabija-vidingi, nansha na mwendalale witabija byonso. Shi tudi bakosoke, tukadyumuka ne kwitabija’nka byobya byotuyukile amba i bya bine. Ketukongolwapo ne kwitabija mānga ya bubela yotutana pa Entelenete, nansha shi i mitumbe namani. Le i kika kikakukwasha wikale mukosoke? Kibajinji, wiipangule amba: ‘Le uno mwanda i mutambe pa diteba diyukane ne dikulupilwa? Poutamba i pa kyala kya diteba patūla muntu yense milangwe yandi, nansha shi kayukenepo? Le mateba makwabo akulupilwa alombola’mba mwanda’o i wa bubela?’ * (Tala kunshi kwa dyani.) Kupwa, ingidija “ñeni.” (Nkindi 7:7) Shi kintu kipya kyaelwa’po kimweka bu kekikulupilwapo, nankyo i bya bine. Kadi, shi ubatana myanda ifutulula bakwabo, wiipangule shi kudi ukamwena mu kusambakana kwayo ne i kika kisakila bamo kwiisambakanya nabya.

Bamo batundulwilanga bakwabo misapu itamba kungi kwampikwa kubandaula shi i ya bine ne kulangulukila mpika pa byobya bikalongeka shi abapu kwibatumina’yo. Padi i mwanda bafwilanga’tu kutebwa mutyima na bakwabo ne kwikala babajinji kusambakanya myanda. (2 Samwele 13:28-33) Inoko muntu mukosoke ulangulukilanga pa bibi bibwanya kulupuka’ko. Kimfwa, bibwanya kupwa bulēme bwa muntu nansha bwa bulongolodi kampanda.

Yewa utuma misapu ubwanya kuleka kwiibandaula shi i ya bine, mwanda bilomba kitatyi ne bukomo. Padi ukalanga’tu amba abo bene bakabandaula’yo. Aku kitatyi kyabo nabo i kilēme. (Efisesa 5:15, 16) Nanshi pa kyaba kya kutuma bintu byoketukulupilepo, i biyampe tulanguluke amba, “Shi nebitatana, nanshi mfwaninwe kubula’byo!”

Wiipangule’mba: ‘Le ntundululanga nansha kutumununa misapu pa Entelenete? Le byanombele kulomba lusa ku bonatumine myanda mibi nansha ya bubela? Le kudi muntu kemumpeleje kumutumina musapu?’ Vuluka’mba shi balunda nobe batumanga misapu, nanshi babwanya nabo kwingidija Entelenete ne kebasakilwapo bukwashi bobe pa kutana myanda ibasangaja. Kebasakangapo kutambula misapu mulwi ya bintu bisepeja, padi i mānga, mavideo, nansha mafoto. Kadi kutumina bakwabo ku Entelenete misapu ya mawi makwate ne myanda kapwila ya mu mīsambo imanine pa Bible i kubulwa ñeni. * (Tala kunshi kwa dyani.) Kadi yuka’mba shi muntu welongela aye mwine bukimbi, wakimbe mavese a mu Bible, ne kwiteakenya malondololo a ku kupwila, nabya ukamwena’mo mpata kutabuka byobya bimutuminwe bitupu.

Le ukalonga namani shi ubatana pa Entelenete myanda mibi inenena bulongolodi bwa Yehova bya bubela? Fundula’byo bukidibukidi! Kokibikulupila. Kutumina bakwabo bino byowatanga ne kwibepangula mobalangila’po i kubulwa ñeni, mwanda usambakanyanga bitupu myanda mibi.  Shi ubakambakanibwa na bintu byowamona pa Entelenete, nankyo lomba Yehova tunangu ne kusapwila’mo banabetu batame ku mushipiditu. (Yakoba 1:5, 6; Yude 22, 23) Ketufwaninwepo kutulumuka shi bantu betubepela bya mabela. Bantu bādi babepela Yesu bya mabela, nandi wādyumuna bana bandi ba bwanga’mba, balwana nabo bakebapangapanga ne ‘kwibanenena bintu bibibibi bya bubela bya miswelo yonso pa mwanda wandi.’ (Mateo 5:11; 11:19; Yoano 10:19-21) Nanshi, shi wi wa tunangu ne ulanguluka na katentekeji, ukabwanya kujingulula muntu unena bya bubela ne usaka kongola bakwabo.​—Nkindi 2:10-16.

Kadi tusakilwa kudyumuka potusapwila bantu myanda itala banabetu ne ya byobya byotwimvwene. Kudi bitatyi byoketufwaninwepo kusambakanya myanda nansha shi i ya bine. (Mateo 7:12) Kimfwa, kutundulwila bantu myanda mibi itala banabetu i kubulwa buswe kadi kekukankamikangapo. (2 Tesalonika 3:11; 1 Temote 5:13) Kadi myanda imo ikalanga mifyame. Padi basaka kukeisokola kumeso ne mu muswelo mufwaninwe. Nanshi i biyampe kwibalēmekela bwanapabo bwabo bwa kutonga kitatyi ne muswelo wa kusokola’yo. Na bubine, kusapwila bantu myanda kitatyi kekyabwene, kukokeja kuleta makambakano.

Dyalelo, myanda ibwanya kusambakana lubilolubilo, ikale ya bine nansha ya bubela, ya kamweno nansha yambulwa kamweno, yampikwa kyaka nansha ileta kyaka. Nansha shi ubatumina muntu umo musapu, nandi ubwanya kutundulwila’o bantu bonso pano pa ntanda mu masekonde’tu matyetye. Shi ke pano, epuka mutyima wa kutundulula myanda bukidi’nka ne muntu ye-yense oyukile mwine. Nansha shi buswe “bwitabijanga byonso” ne kebufwatakenyangapo muntu bibi, ketufwaninwepo kwikala bitabija-vidingi nansha kukulupila myanda yo-yonso enka ne mānga isangaja mine. (1 Kodinda 13:7) Kadi ketufwaninwepo kukulupila nansha dimo bintu bya bubela ne bya nshikani byobanenena bulongolodi bwa Yehova ne banabetu botuswele. Vuluka’mba boba bonso baandomonyo basangajanga Satana Dyabola, “shandya bubela.” (Yoano 8:44) Shi ke pano, twikalei bakosoke ne kulangulukila nyeke na katentekeji pa muswelo otulonga na misapu yotudi nayo. Monka munenena’kyo Bible, “bendalale bapyana bulembakane: Ino nanshi bakosoke bavwikwa kilongo kya kuyukidija.”​—Nkindi 14:18.