1, 2. Lelo Leza wādi ulonga bika mu kitatyi kyāsonekelwe Bible, ne i bika bifwatakanyanga bamo dyalelo shi ababela?

SHI UBELA bininge, ubwanya kwiipangula amba, ‘Le nsa kukoma?’ Pakwabo, mubutule nansha mulunda nobe ubela ubwanya kwiipangula shi usa kwivwana biyampe. I kyendele’mo abe ne bantu bosenswe kukimba kwikala na bukomo bwa ngitu buyampe. Mu Bible, tutanga’mo mānga ya bantu bādi babela basakile kubeluka. Kimfwa, Mulopwe Ahazia, mwanā ba Ahaba ne Yezebele wādi wiipangula shi usa kupwibwa ku luba lwandi. Ebiya mwenda mafuku, Mulopwe Bene-hadada wa Shidea wābela kaeipangula shi ubwanya kukoma.​—2 Balopwe 1:2; 8:7, 8.

² Kadi Bible witulombola amba pa kala, Yehova wādi ubelula bantu kyaba kimo mu kingelengele, kadi wāpele bapolofeto bandi bukomo bwa kusangula bafwile. (1 Balopwe 17:17-24; 2 Balopwe 4:17-20, 32-35) Dyalelo, bantu bamo babela beipangulanga shi Leza ubwanya kwibabelula nabo mu muswelo kampanda.

3-5. Lelo ba Yehova ne Yesu babwanya kulonga bika, ne i bipangujo’ka byotusa kwisambila’po?

³ Yehova ubwanya kushinta bukomo bwa ngitu bwa bantu. Wāpele bantu bamo mfuto na kwibabeleka misongo, kimfwa Felo mu kitatyi kya Abalahama ne Midiamu kaka wa  Mosesa. (Ngalwilo 12:17; Umbadilo 12:9, 10; 2 Samwele 24:15) Kadi wāpele bene Isalela mfuto ya “luba . . . ne kinzengele” kitatyi kyōbamutombokēle. (Kupituluka 28:58-61) Mu bitatyi bikwabo, Yehova wādi ukinga bantu bandi ku misongo. (Divilu 23:25; Kupituluka 7:15) Kadi wāundapile’mo ne bamo mu bukata mwabo. Kimfwa, wāundapile Yoba kitatyi kyaādi mu misongo ya mpanda-mfwa.​—Yoba 2:7; 3:11-13; 42:10, 16.

⁴ Tukulupile’mba Yehova udi na bukomo bwa kubelula babela. Yesu nandi ubwanya kubelula misongo. Yesu paādi pano pa ntanda, wābelwile boba bādi babela misongo pamo bwa makopo nansha kifwafwa. Wāputwile meso a bampofu ne kukomeja ba bulebe. (Tanga Mateo 4:23, 24; Yoano 9:1-7) Bino bingelengele bitukwasha tumone bintu bya kutendelwa bikalonga Yesu mu ntanda mipya. Mu kine kitatyi’kya, “mwikadi kakanenapo’mba: Nabela.”​—Isaya 33:24.

⁵ Penepa, shi tubabela, le tukatengela ba Yehova ne Yesu betundape mu kingelengele kiponka na ponka? Ne i bika byotufwaninwe kuvuluka potutonga bundapi?

6. Lelo Bible unena bika pa bingelengele byālongele bene Kidishitu ba mu myaka katwa kabajinji?

⁶ Mu myaka katwa kabajinji, Yehova wāshingile bene Kidishitu māni na mushipiditu ujila ne kupa bamobamo bukomo bwa kulonga bingelengele. (Bilongwa 3:2-7; 9:36-42) Kimfwa, bābelwile bantu ne kwisamba mu ndimi mishileshile. (1 Kodinda 12:4-11) Ino mwenda mafuku bino bingelengele byāfudile, enka na munene’kyo Bible. (1 Kodinda 13:8) Nanshi dyalelo ketukatengelapo Leza etundape batwe ne baswe betu mu kingelengele.

7. Le Ñimbo 41:3 itukankamika namani?

⁷ Nanshi shi ubela, Yehova ukakusenga ne kukutala na mwaālongele ku bengidi bandi ba pa kala. Mulopwe Davida wālembele amba: “Keye wa katōkwe kandi, shandi! yewa ulanga balanda. Yehova ukamunyongololanga mu difuku dya bubi. Yehova ukamulelanga, ne kumulamina būmi.” (Ñimbo 41:1, 2) Na bubine, Davida kādipo usaka kunena’mba muntu muyampe utala balanda kabwanyapo kufwa nansha dimo. Penepa le i muswelo’ka Yehova wakwashanga uno muntu muyampe? Davida ushintulula amba: “Yehova ukamutalanga pa butanda bwa misongo; ukamwadila butanda bwandi mu luba lwandi.” (Ñimbo 41:3) Yehova uyukile biyampe masusu a bengidi bandi kadi kebedilwepo. Ukokeja kwibakankamika ne kwibapa tunangu. Kadi Yehova i mulonge ngitu mu muswelo oibwanya kwijokejeja bukomo ayo mine.

8. Kukwatañana na Ñimbo 41:4, le Davida wālombele Yehova amulongele bika paādi ubela?

⁸ Mu Ñimbo 41, kadi Davida ulombola’mo mwāivwanine buzoze ne kuzumbija mutyima kitatyi kyaābelele bininge. Bimweka bu mu kino kitatyi, wandi mwana Abisalome wādi usaka kumusompola bulopwe. Davida byaādi ubela wākomenwe kukankaja Abisalome. Wādi uyukile amba makambakano a mu kyandi kisaka atambile ku bubi bwandi na Bafesheba. (2 Samwele 12:7-14) Penepa wālonga’po namani? Wālombele amba: “Abe Yehova, mfwileko lusa; ñundape muya wami; mwanda ami nakupi mambo.” (Ñimbo 41:4) Davida wāyukile amba Yehova i mumulekele bubi bwandi kadi wādi ukulupile amba Leza usa kumukwasha mu misongo. Lelo Davida wākimbile Yehova alonge’po kingelengele?

9. (a) Lelo Yehova wālongēle Mulopwe Hezekia bika? (b) Lelo Davida wākimbile Yehova amulongele bika?

⁹ Bine, kyaba kimokimo Leza wādi ubelula bantu. Kimfwa, Mulopwe Hezekia pa kubela ke lufu lonka, ino Yehova wāmubelula. Hezekia wāikala mūmi mu bula bwa myaka  15 ne musubu. (2 Balopwe 20:1-6) Inoko Davida aye kākimbilepo bingelengele. Shako, wākimbile bukwashi bwa Leza mu muswelo Leza wakokeja kukwasha “yewa ulanga balanda.” Davida wādi mu kipwano kiyampe na Yehova, o mwanda wālombele Yehova amusenge ne kumuta mutyima paādi mu misongo. Kadi wāmulombele akomeje umbidi wandi ne kumundapa. Netu tubwanya kulomba Yehova etukwashe mu uno muswelo.​—Ñimbo 103:3.

10. Lelo i bika byātene ba Tofimusa ne Epafolodetusa ne kino kitufundija bika?

¹⁰ Mu myaka katwa kabajinji, ke bene Kidishitupo bonso bābelwilwe mu kingelengele nansha byādi bibela mutumibwa Polo ne bantu bakwabo. (Tanga Bilongwa 14:8-10.) Mutumibwa Polo wābelwile shandya Pubyusa wādi mukabwe ngitu ne misongo mikwabo mikomo. Polo wālombela, kupwa “wamutenteka makasa, penepo wamubelula.” (Bilongwa 28:8) Inoko Polo kābelwilepo muntu ye-yense waādi uyukile. Mulunda nandi umo Tofimusa, wādi wenda na Polo mu lwendo lwandi lwa bu mishonele. (Bilongwa 20:3-5, 22; 21:29) Pābelele Tofimusa Polo kāmubelwilepo. O mwanda byālengeje Tofimusa akomenwe kwenda na Polo ino ashale mu Miletusa akome bidi. (2 Temote 4:20) Mulunda na Polo mukwabo i Epafolodetusa wābelele wākadikila ku milomo ya kina kya lufu. Inoko i kutupu panena Bible amba Polo wāmubelwile.​—Fidipai 2:25-27, 30.

11, 12. Lelo i bika byotuyukile padi Luka, ne wākweshe Polo muswelo’ka?

¹¹ Luka wādi muñanga kadi bādi benda na Polo. (Bilongwa 16:10-12; 20:5, 6; Kolose 4:14) Padi wādi undapa Polo ne bakwabo pobādi babela mu ñendo ya bu mishonele. (Ngalatea 4:13) Monka mwēkinenene Yesu, “boba babela” bo bakimbanga muñanga.​—Luka 5:31.

¹² Luka kādipo’tu nyeke muntu uleta madingi a bundapi. Wāfundile masomo a kiñanga. Bible katelelepo kwine kwāfundile kwine kwaāfundile kiñanga. Inoko Bible unena’mba Polo wāfikije lwimu lwa Luka ku bene Kolose. Nanshi bikokejika padi Luka wāfundile ku masomo a kiñanga a mu Laodesea kibundi kidi kubwipi na Kolose. Kadi Luka paāsonekele Evanjile ne mukanda wa Bilongwa, wādi utelelela bishima bya kiñanga. Byaādi muñanga, o mwanda wēsambile myanda mivule ya kubelula kwābelwile Yesu bantu.

13. Lelo i bika byotufwaninwe kuvuluka kumeso kwa kupāna nansha kwitabija madingi a bundapi?

¹³ Dyalelo i kutupu mwanetu witundapanga mu kingelengele. Bantu bamo badi na mutyima wa kwitukwasha bakasaka kwitupa madingi oketwibalombelepo. Shako, amo ke mabipo. Kimfwa, Polo wāpele Temote mulangwe wa kutoma’mo tuvinyu. Temote wādi ubela kifu, padi i mwanda wātomene mema a butyafu. * (Tala kunshi kwa dyani.) (Tanga 1 Temote 5:23.) Inoko tufwaninwe kutadija. Kimfwa, mwanetu ubwanya kwituningila kutoma lawa kampanda, miji, kudya nansha kuleka kudya kintu kankenge. Ubwanya kwitulombola’mba byakweshe muntu umo wa mu kyami kisaka wadi na misongo na yobe’yo. Ino kino kekilombolapo amba bibwanya nobe kukukwasha. Tufwaninwe kuvuluka amba lawa nansha bundapi kampanda bibwanya kuleta makambakano, nansha shi bantu bavule bengidijanga’byo.​—Tanga Nkindi 27:12.

14, 15. (a) Lelo i bantu ba muswelo’ka bofwaninwe kwepuka? (b) Lelo Nkindi 14:15 itufundija bika?

¹⁴ Batwe bonso tusakanga kwikala na bukomo bwa ngitu buyampe pa kwikala na nsangaji mu būmi ne kwingidila Yehova bininge. Inoko, twi ba kubulwa kubwaninina, o mwanda ketubwanyapo kwepuka misongo yonso. Shi tubabela, kudi myundapilo mishileshile ne tufwaninwe kukwata butyibi bwa kya kulonga. Inoko, bantu bamo ne masosiete banena amba i basokole bundapi bubwanya kupwa misongo yetu yonso. Baloñanga namino mwanda wa kumona lupeto luvule. Babwanya kunena’mba bantu bavule ke bakome na buno bundapi. Kadi shi tubela, twikalanga tusaka bundapi bo-bonso mwanda wa tukome ne kulepeja’ko būmi. Inoko, ketufwaninwepo kwilwa madingi a mu Kinenwa kya Leza a amba: “Mwendalale witabija binenwa byonso: Ino muntu mukosoke aye utadija biyampe matabula andi.”​—Nkindi 14:15.

¹⁵ Shi twi bakosoke, nansha tudi na ñeni, tukata mutyima nakampata ku byotukulupile shi muntu witupa madingi keafwaninwepo. Twiipangule amba: ‘Byaanenanga’mba ino lawa, miji, nansha bidibwa kampanda ke bikwashe bantu bavule, lelo ndyukile na bubine amba byebakweshe? Nansha shi byakweshe bantu bakwabo, nayuka namani amba bikankwasha? Lelo mbwanya kulonga bukimbi buvule ne kwipangula bamuñanga pa bundapi bwami?’​—Kupituluka 17:6.

16. Lelo i bika byotufwaninwe kubandaula potukimba bundapi?

¹⁶ Potukwata butyibi bwa kulonda kipimo nansha bundapi kampanda, tusakilwa kwikala na “ñeni mibwane” nansha kwikala na  bujalale. (Tetusa 2:12) Kino i kya mvubu mpata shi kipimo nansha bundapi kabidye ke bumweka bingi. Lelo muntu witupima nansha witundapa i mwitushintulwile mobingidila? Lelo ino nshintulwilo i myeni? Lelo bamuñanga bavule betabije amba bino bipimo ne mundapilo bikomejanga bantu? (Nkindi 22:29) Padi kudi muntu kabidye wetusapwidile amba kudi mundapilo mupya wasokwelwe shi kwepi shi kwepi ne bamiñanga bene kebayukile’o. Ino le kudi bintu bilombola amba i mundapilo wa bine? Bamo baletanga mundapilo udi’mo tubintu tufyame nansha twa bukomo bwampikwa kuyukana. Kino kibwanya kuleta byaka. Yuka’mba, Leza witudyumuna tuleke kwingidija maleñanya ne byamajende.​—Kupituluka 18:10-12; Isaya 1:13.

17. Lelo i masakila’ka mayampe otwikalanga nao?

¹⁷ Kitango kyendeji kya mu myaka katwa kabajinji kyātumīne banabetu mukanda mu bipwilo wa kwibalombola bintu bya kwepuka. Kitango kyendeji kyālemba ku mfulo kwa mukanda amba: “Shi mwilame senene ku bino bintu, mukekala biyampe. Shalai’po!” (Bilongwa 15:29) Nansha bino binenwa bityetye bya mfulo byo byādi’tu bya kushadika, ino bituvuluja’tu amba, kukimba bukomo bwa ngitu i kwendele’mo.

18, 19. Lelo i bika byotutengele mu ntanda mipya?

¹⁸ Byotudi ba kubulwa kubwaninina, ketubwanyapo kwepuka misongo yonso. Kadi shi tubabela, ketufwaninwepo kutengela Yehova etubelule mu kingelengele. Inoko tukokeja kutengela kitatyi kya kumeso kiketubelula Leza misongo yonso. Mu Kusokwelwa 22:1, 2, mutumibwa Yoano wisambila pa “mema a būmi” ne “mityi ya būmi” ikondapa bantu bonso. Kino kekifunkilapo pa mityi mimene’i yotutoma dyalelo nansha ya mu ntanda mipya amba yo iketundapa, mhm. Ino ifunkila pa byobya byonso bikalonga ba Yehova ne Yesu mwanda wa tukekale’ko nyeke.​—Isaya 35:5, 6.

¹⁹ Tutengele kino kitatyi kya kutendelwa. Inoko pano, tuyukile amba Yehova witusenswe batwe bonso ne kadi uyukile muswelo otwiivwananga shi tususuka. Pamo bwa Davida, tukulupilei amba nansha shi tubabela, Yehova kaketwelapo. Ukakwatakanya boba bamukōkele.​—Ñimbo 41:12.